Της Ωκεανίδας Καπουσίδου,
Σε μια αίθουσα που σφύζει από τη βουβή ένταση της παγκόσμιας δικαιοσύνης, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο ανακοινώνει μία απόφαση που έχει προκαλέσει πολλές συζητήσεις και με ένα βαρύ κατηγορητήριο. Στις 26 Ιουνίου του 2024, ο Al-Hassan Ag Abdoul Aziz, πρώην επικεφαλής της «Ισλαμικής Αστυνομίας» στην κατεχόμενη από τρομοκράτες πόλη του Τιμπουκτού (μια από τις μεγαλύτερες και ίσως η σημαντικότερη στο Μάλι) κατηγορείται για εγκλήματα πολέμου κι εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Κρίνεται ένοχος, μεταξύ άλλων, για βασανιστήρια, διώξεις κι άλλες απάνθρωπες πράξεις.
Η «πόλη των 333 Αγίων», το Τιμπουκτού, που για αιώνες υπήρξε σύμβολο του εμπορίου και του ισλαμικού πολιτισμού, βυθίστηκε στον τρόμο όταν το 2012 έπεσε στα χέρια των εξτρεμιστικών οργανώσεων Ansar Dine και της Αλ Κάιντα στο Ισλαμικό Μαγκρέμπ (AQIM).
Το Μάλι αντιμετώπισε σοβαρή πολιτική κρίση στις αρχές του 2012, όταν μέλη της εθνοτικής ομάδας των Τουαρέγκ (Βερβερική υποομάδα που ίδρυσε το Τιμπουκτού τον 10ο αιώνα) ξεκίνησαν μια ένοπλη εξέγερση, με στόχο την ανεξαρτησία της βόρειας περιοχής του κράτους, την οποία ονομάζουν Αζαγουάντ. Η εξέγερση, που ηγήθηκε από το Εθνικό Κίνημα για την Απελευθέρωση του Αζαγουάντ (MNLA), προκάλεσε αστάθεια στη χώρα. Σε συνδυασμό με ένα στρατιωτικό πραξικόπημα στην πρωτεύουσα Μπαμάκο, η Κυβέρνηση κατέρρευσε, αφήνοντας το βορρά σχεδόν απροστάτευτο. Η Ansar Dine, τοπική ισλαμιστική οργάνωση, συμμάχησε με την AQIM κι εκμεταλλεύτηκε το κενό εξουσίας που άφησε η κρίση. Αν κι αρχικά συνεργάστηκαν με το MNLA. οι ισλαμιστές γρήγορα ανέλαβαν πλήρη έλεγχο της περιοχής. Tο Μάλι μέχρι και σήμερα παραμένει βυθισμένο στην ανασφάλεια λόγω της συνεχιζόμενης δράσης των εξτρεμιστών.
Η περίοδος μεταξύ 2012 και 2013 χαρακτηρίστηκε από βίαιες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καταστροφές πολιτιστικών μνημείων κι επιβολή ενός ακραία ερμηνευμένου ισλαμικού νόμου.
Ο Al-Hassan υπήρξε μία από τις βασικές μορφές του καθεστώτος που επιβλήθηκε στην πόλη. Ως επικεφαλής της Ισλαμικής Αστυνομίας, εφάρμοσε τη Σαρία (ισλαμικό θρησκευτικό δίκαιο) με δρακόντειο τρόπο, τιμωρώντας σκληρά κάθε παραβάτη. Οι δίκες πραγματοποιούνταν από ισλαμικό δικαστήριο, το οποίο, υπό την εποπτεία του Al-Hassan, επέβαλλε ποινές που περιελάμβαναν ακρωτηριασμούς, δημόσιες μαστιγώσεις κι εκτελέσεις. Το ΔΠΔ αναγνώρισε ότι ο Al-Hassan είχε «πλήρη γνώση» των βασανιστηρίων κι άλλων απάνθρωπων πράξεων, υπογράφοντας τις αναφορές της αστυνομίας κι επιβλέποντας την εφαρμογή των ποινών που επιβάλλονταν. Η δράση του αυτή είχε ως αποτέλεσμα την καταπάτηση θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, το δικαίωμα δίκαιης δίκης με πλήρη ισότητα από ένα αμερόληπτο κι ανεξάρτητο δικαστήριο και το δικαίωμα στην αξιοπρέπεια.
Παράλληλα, ο Al-Hassan συνέβαλε ενεργά στην καταστροφή ιστορικών και θρησκευτικών μνημείων. Η καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς του Τιμπουκτού, ήταν ένα από τα βαρύτερα εγκλήματα που διέπραξε το καθεστώς. Η πολιτιστική κληρονομιά του «Μαργαριταριού της Ερήμου» αναγνωρίστηκε ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς από την UNESCO το 1998. Το 2012, ο οργανισμός κατέγραψε την πόλη στη λίστα Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς σε Κίνδυνο. Ιστορικά μνημεία, συμπεριλαμβανομένων αρχαίων μαυσωλείων και χειρόγραφων καταστράφηκαν ως ειδωλολατρικά, στο πλαίσιο μιας συντονισμένης προσπάθειας εξάλειψης της πολιτιστικής παράδοση της περιοχής. Το ΔΠΔ αναγνώρισε ότι τέτοιες πράξεις αποτελούν εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, υπογραμμίζοντας ότι η πολιτιστική κληρονομιά είναι αναπόσπαστο κομμάτι του ανθρώπινου πολιτισμού. Ωστόσο, ο Al-Hasan μετέπειτα κρίθηκε αθώος, όσον αφορά εγκλήματα πολέμου που σχετίζονται με την καταστροφή προστατευόμενων αντικειμένων.
Η υπόθεση, μάλιστα, είχε ιδιαίτερη σημασία και για τα δικαιώματα των γυναικών. Κατά την κατοχή των εξτρεμιστών, οι γυναίκες υπήρξαν θύματα βιασμών, καταναγκαστικών γάμων κι άλλων μορφών κακοποίησης. Αν κι ο Al-Hassan, προς απογοήτευση πολλών και κυρίως των θυμάτων, δεν κρίθηκε ότι φέρει ποινική ευθύνη για τα εγκλήματα αυτά, λόγω έλλειψης αποδεικτικών στοιχείων, η υπόθεση ανέδειξε τη σημασία της προστασίας των γυναικών, υπενθυμίζοντας ότι η βία κατά τους αποτελεί παγκόσμιο πρόβλημα που επιτάσσει άμεση συλλογική δράση κι αμετακίνητη δέσμευση για αλλαγή, δεδομένου ότι για πρώτη φορά ασκήθηκε δίωξη για ζητήματα φύλου στο ΔΠΔ.
Στις 20 Νοεμβρίου του 2024, το Δικονομικό Τμήμα του ΔΠΔ εξέδωσε απόφαση που καταδίκασε τον Al-Hassan σε 10 χρόνια φυλάκιση. Ωστόσο, παρά τη σοβαρότητα των εγκλημάτων που διαπράχθησαν, ο χρόνος κράτησης του από τις 31 Μαρτίου 2018 έως τις 20 Νοεμβρίου 2024, που ο κατηγορούμενος είχε περάσει υπό κράτηση στη Χάγη, θα αφαιρεθεί από τη συνολική ποινή. Οι διάδικοι έχουν προθεσμία 30 ημερών για να ασκήσουν έφεση κατά της απόφασης.
Η νομική αυτή πράξη έχει εγείρει προβληματισμούς σχετικά τα όρια της δικαιοσύνης, λόγω κυρίως της έλλειψης σαφήνειας στα κριτήρια λήψης των αποφάσεων. Η ποινή των 10 ετών θεωρείται από πολλούς δυσανάλογη σε σχέση με τη βαρύτητα των εγκλημάτων, όπως είναι τα βασανιστήρια, η θρησκευτική καταπίεση κι η καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς, δημιουργώντας αμφιβολίες για την επαρκή υπεράσπιση και κατά συνέπεια προστασία των θυμάτων. Τέλος, η αθώωση του Al-Hassan, λόγω έλλειψης αποδεικτικών στοιχείων, για τα εγκλήματα σεξουαλικής βίας που αναφέρθηκαν κατά τη διάρκεια της κατοχής του Τιμπουκτού, αποκαλύπτει μια πιθανή αδυναμία της δικαιοσύνης να εισχωρεί και να διαλευκαίνει τα γεγονότα βασιζόμενη σε αδιάσειστα στοιχεία.
Εντούτοις, το μήνυμα είναι σαφές: ακόμα και στις πιο απομακρυσμένες γωνιές του κόσμου, κανείς δεν είναι υπεράνω του νόμου. Αναμφίβολα, το ΔΠΔ με την απόφασή του αυτή έθεσε μια ηθική και νομική βάση για το μέλλον, υπενθυμίζοντας ότι η δικαιοσύνη είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ειρήνης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Situation in Mali: Mr Al Hassan convicted of war crimes and crimes against humanity committed in Timbuktu, International Criminal Court, διαθέσιμο εδώ
- Στην πόλη – θρύλο των 333 αγίων, Η ΑΥΓΗ, διαθέσιμο εδώ
- Extremist Timbuktu Islamic police chief sentenced to 10 years in jail by ICC, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Mr Al Hassan sentenced to 10 years of imprisonment, DIPLOMAT MAGAZINE, διαθέσιμο εδώ
- Al Hassan case: ICC Trial Chamber X to deliver sentence on 20 November 2024, International Criminal Court, διαθέσιμο εδώ
- The roots of Mali’s conflict, Clingendael, διαθέσιμο εδώ
- 2012 Coup and Warfare in the North, Britannica, διαθέσιμο εδώ
- Mr Al Hassan sentenced to 10 years of imprisonment, zawya, διαθέσιμο εδώ
- for Mali’s Al Hassan, apanews, διαθέσιμο εδώ
- Timbuktu, UNESCO, διαθέσιμο εδώ
