Του Δημήτρη Κυριαζή,
Μπορεί μία φθαρμένη από τον χρόνο και την ιστορική συγκυρία οντολογική υπόληψη, πνευματική υπόσταση και ηθική, να δραπετεύσει από την ύστατη έκπτωση στην ανυποληψία και τον μηδενισμό; Μπορεί ο άνθρωπος να «ξεγλιστρήσει» από τις φρούδες εκφυλιστικές κοινωνικές αιτιάσεις και να αντιπαρατεθεί με σθένος απέναντι στην αδικία, την απογοήτευση και τον ατομισμό; Υπάρχει το ένστικτο επιβίωσης a priori ή αποτελεί έναν επίκτητο μηχανισμό και εργαλείο επικράτησης μέσα σε μία ζούγκλα ασυμβίβαστων συμφερόντων;
Ερωτήματα, τα οποία φαντάζουν ρητορικά, λειτουργούν, όμως, ως το εφαλτήριο της συλλογιστικής πορείας του Μπέρτολτ Μπρεχτ στο έργο Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν. Το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος δοκιμάζει να ερμηνεύσει τις σκέψεις του μεγάλου δραματουργού και τολμά μία εκ νέου αναπλαισίωση των εν λόγω προβληματισμών, που θα μπορούσε κάποιος να πει ότι είναι πιο επίκαιροι από ποτέ. Άραγε αυτό που χαρακτηρίζει τις σύγχρονες κοινωνίες είναι αυτό το παιχνίδι ρόλων, το οποίο διαδραματίζεται επί σκηνής; Αναπόσπαστο κομμάτι της παράστασης γίνεται ο εσκεμμένος και άβολος θεατρινισμός και η ηθική ψευδορκία. Ο καλός άνθρωπος, με λίγα λόγια, καλείται να υποδυθεί έναν άλλον ρόλο από αυτόν, που είχε τοποθετηθεί εξαρχής. Η τέχνη του μασκαρέματος και της υποκριτής εμψυχώνεται στο σώμα ενός ήδη υπάρχοντος ρόλου τόσο θεατρικού όσο και κοινωνικού.
Η πρωταγωνίστρια, ούσα η επίλεκτη των Θεών, θα έρθει αντιμέτωπη με το υποβόσκων δίλημμα «ή εγώ ή αυτοί», κατανοώντας τη σημασία της ατομικής υποκειμενικότητας. Δεδομένου ότι τρίβεται σε μια ζωή, στην οποία το προσωπικό συμφέρον ενυπάρχει ως αυτοσυντήρηση, όμως, και το δημόσιο — συλλογικό φαντασιακό δεν έχουν κοινό παρονομαστή, έρχονται σε ρήξη και αλληλοϋπονομεύονται.
Πίσω από αυτές τις ρηχές, απλοϊκές και εύλογες αν μη τι άλλο σκέψεις, μπορεί κανείς να διακρίνει με ευκολία τις υποβαλλόμενες κοινωνικές επιταγές, οι οποίες καθορίζουν τη συμπεριφορά και τον χαρακτήρα των ανθρώπων. Πώς θα επιβιώσει «ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν» αν δεν φορέσει το προσωπείο του ψυχρού ορθολογιστή επιχειρηματία, όταν η ιστορική και κοινωνική συγκυρία θεμελιώνονται στον αισχρό οικονομισμό, στη ρευστότητα των κοινωνικών σχέσεων και στον νευρωτικό ναρκισσιστικό ατομικισμό; Μία καλή, ευυπόληπτη κοπέλα με ηθικά προτάγματα επιλέγεται από τους Θεούς ως μία εμπειρική απόδειξη αλληλεγγύης, ενσυναίσθησης και αυτοσεβασμού. Πέφτει, ωστόσο, θύμα των καλοπροαίρετων προθέσεών της, όταν η εκμετάλλευση της από τον κοινωνικό περίγυρο κανονικοποιείται και θεωρείται δεδομένη.
Ακριβώς γύρω απ’ αυτόν τον συγκεχυμένο προβληματισμό περιστρέφεται η σκέψη του Μπρεχτ, καθώς τα όρια του «σωστού» και του «λάθους» φαίνεται στο έργο να είναι δυσδιάκριτα. Σε καιρούς άμετρου ανταγωνισμού και ρήξης συμφερόντων, ο ρόλος του «καλού παιδιού» είναι αυτός, που θα προηγηθεί. Αυτός, εντούτοις, είναι και ο ρόλος, που θα ανατρέξουμε πρώτα απ΄ όλα, σε καιρούς της έσχατης σήψης και της κρίσεως των συμπεριφορών μας. Σε τελευταία ανάλυση, κανείς δεν θέλει δίπλα του ανθρώπους αδιάφορους και νάρκισσους, μα ανθρώπους, οι οποίοι γνωρίζουν πώς, πότε και γιατί να δείχνουν αγάπη, να προσφέρουν βοήθεια, να αντιστέκονται στην καταφρόνια και την υποκρισία. Ανθρώπους αυθεντικούς που είναι ασυμφιλίωτος ο συμβιβασμός τους με την εκμετάλλευση και η αγάπη τους με το μίσος.
Σε εκείνους, βέβαια, εστιάζει το «παμφάγο στόμα του Άδους» και παίζουν πλέον τον ρόλο του θηράματος και ο απέναντι τον ρόλο του θηρευτή. Επομένως —επιστρέφοντας τώρα στο πρωταρχικό μας δίλημμα— μερικές φορές είναι δικαιότερο να μπαίνουν οι κακόβουλες συμπεριφορές και οι υστερόβουλες προθέσεις στη θέση τους, ακόμη κι αν υποδυόμαστε τον ρόλο του «κακού» αντί του «καλού», όπως με πολύ μεγάλη θεατρική επιδεξιότητα κατάφερε η πόρνη Σεν Τε (η επιλαχούσα των Θεών).
Ποιος, όμως, είναι σε θέση να κρίνει στο κάτω κάτω τί είναι ηθικό και τί όχι; Αυτό που θα έπρεπε να προβληματίζει κάθε άνθρωπο είναι ότι ακόμη και στη φυσική κατάσταση πολέμου «όλων εναντίων όλων» του Χομπς, αυτός που χάνει δεν είναι ο «καλός» άνθρωπος, κι ας πέφτει πρώτος εντέλει…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Ο καλός άνθρωπος του Σε Τσουάν, ntng.gr, διαθέσιμο εδώ
