Της Αναστασίας Αποστολίδου,
«Όταν, τελικά, τύλιξε τα χέρια της γύρω από το κορίτσι, η απαλότητα που αναδεύτηκε στην ψυχή της την τρόμαξε. Ήταν επικίνδυνο να είσαι τρυφερός σε αυτόν τον κόσμο».
O Γκιγιέρμο Ντελ Τόρο, μέσω της ταινίας Ο Λαβύρινθος του Πάνα, κατάφερε να δημιουργήσει ένα κινηματογραφικό σύμπαν, το οποίο εξισορροπεί την ιστορική και πολιτική πραγματικότητα με το στοιχείο του παραμυθιού. Η ταινία κυκλοφόρησε το 2006, αποσπώντας δεκάδες βραβεία, αναδεικνύοντας τη σκηνοθετική μαεστρία του Ντελ Τόρο και προβλημάτισε το κοινό αναφορικά με τα νοήματα του έργου και, ιδιαίτερα, το πρόδηλο αντιπολεμικό του μήνυμα.
Αναλυτικότερα, η ιστορία διαδραματίζεται στην Ισπανία το έτος 1944, σε μια περίοδο κρίσιμη και ζοφερή για το ισπανικό Έθνος, το οποίο βρίσκεται υπό το φασιστικό καθεστώς του Φρανθίσκο Φράνκο. Κεντρικό πρόσωπο αποτελεί η μικρή Οφηλία, ένα ονειροπόλο κορίτσι, βαθιά μυημένο στον κόσμο των βιβλίων, που μετακομίζει με τη χήρα και έγκυο μητέρα της στο σπίτι ενός άτεγκτου φασίστα λοχαγού, τον οποίο η τελευταία παντρεύεται. Κατά τη διάρκεια της διαμονής της εκεί, η Οφηλία έρχεται ευθέως αντιμέτωπη με τη σαθρότητα και την απανθρωπιά του εξωτερικού της περιβάλλοντος, αναζητώντας απεγνωσμένα μια διαφυγή. Καθοριστικό σημείο στην πλοκή αποτελεί η συναναστροφή της ηρωίδας με ένα μυστηριώδες πλάσμα, ονόματι Φαύνος, ο οποίος της αποκαλύπτει πως η ίδια είναι η μετενσάρκωση της πριγκίπισσας του Κάτω Κόσμου. Στη συνέχεια, η Οφηλία διχάζεται ανάμεσα στην επιλογή να παραμείνει στον απογοητευτικό, εχθρικό επίγειο κόσμο ή να ακολουθήσει τον Φαύνο, με την προϋπόθεση ότι θα επιτύχει σε 3 δοκιμασίες που εκείνος θα της θέσει.
Η απόφασή της να περάσει από τις δοκιμασίες σηματοδότησε την απαρχή, αφενός ενός εσωτερικού, αφετέρου ενός εξωτερικού ταξιδιού, κατά τη διάρκεια του οποίου η Οφηλία συνάντησε αλλόκοτα πλάσματα, μαγικά στοιχεία και αφύσικες μορφές. Η θαρραλέα μικρή ηρωίδα, στο τελευταίο στάδιο της δοκιμασίας της, επέδειξε στάση αυτοθυσίας, όταν, προκειμένου να ανοίξει την πόρτα του Κάτω Κόσμου, κλήθηκε να θυσιάσει τον νεογέννητο αδελφό της. Αντ’ αυτού, προτίμησε να θανατωθεί από τον πατριό της, Βιντάλ, μετατρέποντας τον εαυτό της σε ένα σύμβολο αντίστασης και ανυπακοής στο καταπιεστικό κοινωνικοπολιτικό σύστημα.
Μολονότι η ταινία βρίθει πολύσημων νοημάτων, ιδιαίτερο ενδιαφέρον εντοπίζεται στην αποσαφήνιση του πολιτικού υπόβαθρου της ιστορίας, το οποίο ενέχει έντονα ανθρωπιστικά ιδανικά. Ειδικότερα, «κλειδί» στην ουσιαστικότερη κατανόηση της ταινίας αποτελεί η παρατήρηση ότι τα φαινομενικά «τέρατα» της ιστορίας διακρίνονται από μακράν περισσότερη ευαλωτότητα από τα ανθρώπινα όντα, τα οποία προβάλλονται ως η κύρια πηγή της σήψης και του κακού. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, αν και η αφήγηση λαμβάνει τη μορφή παραμυθιού, με σαφείς επιρροές από γνωστά παραμύθια, όπως η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων και τα παραμύθια των αδελφών Γκριμ, εντούτοις η ταινία πραγματεύεται μείζονα ζητήματα, με ενδεικτικά αυτά του ρατσισμού, του σεξισμού, της πατριαρχίας και της τυραννίας. Κατ’ αρχάς, είναι καίριο να επισημανθεί ότι το όνομα της ηρωίδας συνδέεται άρρηκτα με την Οφηλία του Shakespeare στο έργο του, Άμλετ.
Εκεί, η νεαρή Οφηλία, αρραβωνιαστικιά του Άμλετ, χάνει τα λογικά της και αυτοκτονεί, αφού μαθαίνει την είδηση πως ο αγαπημένος της είχε σκοτώσει κατά λάθος τον πατέρα της. Έτσι, η —κατά τ’ άλλα υποταγμένη στα προστάγματα μια ανδροκρατούμενης κοινωνίας— Οφηλία αποδεσμεύεται συμβολικά από την υποταγή, με την ηχηρή στάση αντίστασης μέσω του θανάτου της. Η Οφηλία στον Λαβύρινθο του Πάνα βρίσκεται σε ένα πατριαρχικό περιβάλλον και αντιτίθεται σθεναρά στις καταδυναστευτικές δυνάμεις όλων των εκφραστών της τυραννίας, εφόσον δρα βάσει της προσωπικής της συνείδησης, πλάθοντας μια νέα μορφή ηθικότητας, αυτής του παιδιού – συμβόλου, που καταρρίπτει την εξουσία μέσω της άρνησής του να εξαχρειωθεί. Ο παραπάνω ισχυρισμός επιβεβαιώνεται από την επιβράβευση της Οφηλίας στη μεταθανάτια ζωή, σε αντίθεση με τα υπόλοιπα παθητικά απέναντι στο καθεστώς πρόσωπα της ιστορίας, που πεθαίνουν δίχως ανταμοιβή.
«Το κακό σπάνια παίρνει αμέσως μορφή. Συχνά, είναι στην αρχή κάτι περισσότερο από έναν ψίθυρο. Μια ματιά. Μια προδοσία. Μετά, όμως, μεγαλώνει και ριζώνει, ακόμη αόρατο και απαρατήρητο. Μόνο τα παραμύθια δίνουν στο κακό το σωστό σχήμα».
Ο Λαβύρινθος, που συμβολίζει την αναζήτηση της αλήθειας, προσφέρει στη νεαρή πρωταγωνίστρια την ευκαιρία να βιώσει μια διττή πραγματικότητα: από τη μια πλευρά, έναν κόσμο υπό κατάρρευση, δίχως ίχνος ευαισθησίας, και από την άλλη μια πραγματικότητα αβέβαιη, ασαφή και ονειρική. Αντίστοιχα, διττή είναι και η σημασία του θανάτου της, ο οποίος σηματοδοτεί αφενός το σύνολο των αθώων ψυχών που χάνονται στον πόλεμο και προμηνύει την ολοκληρωτική καταδίκη της ανθρωπότητας, αφετέρου υπερτονίζει το απαράμιλλο θάρρος της αντίστασης και την αναγκαιότητα της ανυπακοής στην ανηθικότητα και την εξουσία με οποιοδήποτε τίμημα.
«Οι θνητοί δεν καταλαβαίνουν ότι η ζωή δεν είναι ένα βιβλίο που κλείνεις αφού διαβάσεις την τελευταία σελίδα. Δεν υπάρχει τελευταία σελίδα στο Βιβλίο της Ζωής, γιατί η τελευταία είναι πάντα η πρώτη σελίδα μιας άλλης ιστορίας».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ο λαβύρινθος του Πάνα, imdb.com, διαθέσιμο εδώ
- Pan’s Labyrinth: The Real Meaning Of Guillermo Del Toro’s Dark Fairytale, screenrant.com, διαθέσιμο εδώ
