Της Χαράς Γρίβα,
Οι Μαορί, οι αυτόχθονες κάτοικοι της Αοτεαρόα, ή αλλιώς στη γνωστή σ’ όλους μας Νέα Ζηλανδία, είναι μια πολυνησιακή εθνοτική ομάδα με πλούσια πολιτιστική κληρονομιά και βαθιά σύνδεση με τη γη τους. Για αιώνες, ευδοκίμησαν στην απομόνωση, αναπτύσσοντας μια ξεχωριστή κοινωνία με επίκεντρο την κοινοτική διαβίωση, τις προφορικές παραδόσεις και τη βιώσιμη χρήση των πόρων. Ωστόσο, η άφιξη των Ευρωπαίων, στα τέλη του 18ου αιώνα, αποτέλεσε σημαντικό σημείο καμπής, οδηγώντας σε βαθιές πολιτιστικές, οικονομικές και πολιτικές αλλαγές.
Οι Μαορί μετανάστευσαν στη Νέα Ζηλανδία από την Ανατολική Πολυνησία γύρω στο 1250-1300 μ.Χ., διανύοντας τεράστιες ωκεάνιες αποστάσεις με εξελιγμένα κανό (waka). Με την πάροδο των αιώνων, προσαρμόστηκαν στα ποικίλα περιβάλλοντα της Νέας Ζηλανδίας, δημιουργώντας φυλετικές ομάδες γνωστές ως “iwi” και υπο—φυλές (hapū). Η κοινωνία τους ήταν δομημένη γύρω από τη συγγένεια, με ηγέτες (rangatira) που καθοδηγούσαν τις κοινότητες μέσω της συναίνεσης και της πνευματικής καθοδήγησης.
Η κοσμοθεωρία των Μαορί, που είχε τις ρίζες της στο “Te Ao Māori” (ο κόσμος των Μαορί), έδινε έμφαση στη διασύνδεση μεταξύ των ανθρώπων, της γης (whenua) και των πνευματικών δυνάμεων. Αυτή η σύνδεση προώθησε βιώσιμες πρακτικές στη γεωργία, την αλιεία και τη δασοκομία.
Η ευρωπαϊκή επαφή ξεκίνησε το 1769 με την άφιξη του καπετάνιου Τζέιμς Κουκ, ο οποίος χαρτογράφησε την ακτογραμμή της Νέας Ζηλανδίας. Οι πρώτες αλληλεπιδράσεις μεταξύ Ευρωπαίων και Μαορί, σημαδεύτηκαν από ένα μείγμα περιέργειας, εμπορίου και βίας. Οι Μαορί ενδιαφέρθηκαν, αρχικά, για τα ευρωπαϊκά αγαθά, όπως τα μεταλλικά εργαλεία, τα μουσκέτα και τα υφάσματα, τα οποία προσέφεραν σημαντικά πλεονεκτήματα στην καθημερινή τους ζωή και στις διαφυλετικές συγκρούσεις.
Η εισαγωγή των μουσκέτων, στις αρχές του 19ου αιώνα, ενέτεινε τις διαφυλετικές πολεμικές συγκρούσεις, γνωστές ως «πόλεμοι των μουσκέτων» (1807-1845). Οι συγκρούσεις αυτές προκάλεσαν σημαντική αναστάτωση, με πολλές φυλές να υφίστανται βαριές απώλειες και εκτοπισμό. Παρ’ όλα αυτά, οι ηγέτες των Μαορί είδαν τις πιθανές συμμαχίες με τους Ευρωπαίους ως έναν τρόπο ενίσχυσης των θέσεών τους.
Η πιο κομβική στιγμή στις σχέσεις Μαορί—Ευρωπαίων ήρθε το 1840 με την υπογραφή της Συνθήκης του Waitangi (Te Tiriti o Waitangi). Η συνθήκη υπογράφηκε μεταξύ εκπροσώπων του Βρετανικού Στέμματος και διαφόρων αρχηγών των Μαορί και αποσκοπούσε στην εγκαθίδρυση της βρετανικής διακυβέρνησης με παράλληλη προστασία των δικαιωμάτων των Μαορί στα εδάφη και την αυτονομία τους.
Ωστόσο, οι αποκλίσεις μεταξύ της αγγλικής και της έκδοσης της συνθήκης από τους Μαορί οδήγησαν σε παρεξηγήσεις. Η εκδοχή των Μαορί έδινε έμφαση στη σύμπραξη και την κυριαρχία (tino rangatiratanga), ενώ η αγγλική εκδοχή παραχωρούσε στο βρετανικό στέμμα υπέρτατη εξουσία. Αυτή η αναντιστοιχία έγινε πηγή εντάσεων και συγκρούσεων, κατά τις δεκαετίες που ακολούθησαν.
Η γη ήταν κεντρικό στοιχείο της ταυτότητας των Μαορί, αλλά οι Ευρωπαίοι άποικοι την επιθυμούσαν για τη γεωργία και τον εποικισμό. Η αποικιακή κυβέρνηση χρησιμοποίησε διάφορες μεθόδους για να αποκτήσει τη γη των Μαορί, συμπεριλαμβανομένων αμφισβητήσιμων αγορών, νομικών χειρισμών και άμεσης δήμευσης μετά από συγκρούσεις.
Οι πόλεμοι της Νέας Ζηλανδίας (1845-1872) —μια σειρά ένοπλων συγκρούσεων μεταξύ του Στέμματος και διαφόρων ομάδων Μαορί— είχαν ως κύριο αίτιο τις διαμάχες για τη γη. Σε απάντηση στην αντίσταση των Μαορί, η κυβέρνηση δήμευσε μεγάλες εκτάσεις με τον Νόμο περί Εποικισμών της Νέας Ζηλανδίας του 1863. Οι απώλειες αυτές είχαν καταστροφικές συνέπειες για τις κοινότητες των Μαορί, διαταράσσοντας την οικονομική τους βάση και διακόπτοντας τους πνευματικούς δεσμούς με τη γη.
Μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα, οι Μαορί διατηρούσαν μόνο ένα κλάσμα των αρχικών τους εδαφών. Η απώλεια γης οδήγησε σε οικονομική περιθωριοποίηση και φτώχεια, με πολλούς Μαορί να αναγκάζονται να εργάζονται ως εργάτες σε γη, η οποία κάποτε ήταν δική τους.
Οι αποικιακές πολιτικές προσπάθησαν, επίσης, να καταστείλουν τον πολιτισμό και τη γλώσσα των Μαορί. Οι Ευρωπαίοι ιεραπόστολοι, ενώ εισήγαγαν τον χριστιανισμό, συχνά αποθάρρυναν τις παραδοσιακές πρακτικές, όπως το τατουάζ (moko), τους “haka” (πολεμικούς χορούς) και άλλες πνευματικές τελετουργίες. Η κυβέρνηση ίδρυσε σχολεία με στόχο την αφομοίωση των παιδιών Μαορί, όπου η ομιλία της γλώσσας των Μαορί (te reo Māori) συχνά τιμωρούνταν.
Μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα, οι πολιτικές αυτές είχαν συμβάλει στην παρακμή του “Te Reo Māori” και άλλων πολιτιστικών παραδόσεων. Πολλοί Μαορί αγωνίζονταν να διατηρήσουν την ταυτότητά τους σε μια κοινωνία, που εκτιμούσε τα ευρωπαϊκά πρότυπα έναντι της αυτόχθονης κληρονομιάς.
Τον 20ό αιώνα, η αστικοποίηση διατάραξε περαιτέρω τις κοινότητες των Μαορί. Αναζητώντας καλύτερες οικονομικές ευκαιρίες, πολλοί Māori μετακόμισαν στις πόλεις, όπου αντιμετώπισαν διακρίσεις, απώλεια των κοινοτικών συστημάτων υποστήριξης και προκλήσεις για την ενσωμάτωσή τους στην κυρίως Pākehā (ευρωπαϊκή) κοινωνία. Αυτές οι κοινωνικές προκλήσεις αντικατοπτρίζονταν σε ανισότητες στην υγεία, την εκπαίδευση και την απασχόληση. Οι Μαορί αντιμετώπιζαν υψηλότερα ποσοστά φτώχειας, φυλάκισης και προβλημάτων υγείας, σε σύγκριση με την πλειοψηφία των Pākehā, αναδεικνύοντας τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις των αποικιοκρατικών πολιτικών. Αξίζει, βέβαια, να σημειωθεί ότι οι Μαορί βρέθηκαν και σε ελληνικό έδαφος! Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αρκετοί Μαορί ακολουθώντας τον αυστραλιανό και νεοζηλανδικό στρατό, βρέθηκαν να πολεμάνε στη Μάχη της Κρήτης, το 1941. Οι πολεμικές τους ικανότητες ξεχώρισαν και θεωρήθηκε από αρκετούς πως, ενώ πολεμούσαν για άγνωστα προς αυτούς εδάφη, τα υπερασπίζονταν σαν να ήταν δικά τους.
Στα τέλη του 20ου αιώνα, παρατηρήθηκε μια αναζωπύρωση της ταυτότητας και του ακτιβισμού των Μαορί. Ηγέτες και οργανώσεις άρχισαν να υποστηρίζουν τη διατήρηση του “Te Reo Māori” και την αναγνώριση των συμβατικών δικαιωμάτων. Σημαντική στιγμή αποτέλεσε η ίδρυση του Δικαστηρίου του Waitangi το 1975, το οποίο ανέλαβε να διερευνήσει τις παραβιάσεις της Συνθήκης του Waitangi.
Ο πολιτισμός των Μαορί γνώρισε μία αναβίωση, με αυξημένες προσπάθειες για τη διδασκαλία του “Te Reo Māori” στα σχολεία, την προώθηση των παραδοσιακών τεχνών και τον εορτασμό εκδηλώσεων, όπως το Matariki (το νέο έτος των Μαορί). Ξεκίνησαν τηλεοπτικοί και ραδιοφωνικοί σταθμοί Μαορί, δημιουργώντας πλατφόρμες για τις φωνές των ιθαγενών.
Σήμερα, οι Μαορί συνεχίζουν να περιηγούνται στις κληρονομιές της αποικιοκρατίας, διεκδικώντας, παράλληλα, τα δικαιώματά τους ως tangata whenua (άνθρωποι της γης). Οι προσπάθειες διευθέτησης των ιστορικών παραπόνων μέσω των διακανονισμών της Συνθήκης, έχουν οδηγήσει σε οικονομικές αποζημιώσεις και επιστροφές γης σε πολλά iwi, αν και ορισμένοι υποστηρίζουν ότι τα μέτρα αυτά δεν επαρκούν για την πλήρη απονομή δικαιοσύνης.
Η συμμετοχή των Μαορί στην πολιτική και την εκπαίδευση έχει αυξηθεί, με τους ηγέτες να υπερασπίζονται την ισότητα και την εκπροσώπηση. Ωστόσο, οι ανισότητες εξακολουθούν να υφίστανται και οι συζητήσεις για θέματα, όπως τα δικαιώματα στο νερό, η υγειονομική περίθαλψη και ο συστημικός ρατσισμός, παραμένουν σε εξέλιξη.
Ο λαός των Μαορί έχει επιδείξει αξιοσημείωτη ανθεκτικότητα απέναντι στην αποικιοκρατική διαταραχή. Τα σημάδια της απώλειας γης, της πολιτιστικής καταπίεσης και της κοινωνικής ανισότητας παραμένουν, ενώ οι προσπάθειες αναβίωσης και εορτασμού της κληρονομιάς των Μαορί προσφέρουν ελπίδα για ένα μέλλον χωρίς αποκλεισμούς. Το ταξίδι προς την πραγματική εταιρική σχέση, όπως οραματίστηκε στη Συνθήκη του Waitangi, συνεχίζει να εξελίσσεται, διαμορφώνοντας την ταυτότητα των Μαορί ως έθνος.
Με την αναγνώριση του παρελθόντος και την προώθηση του διαλόγου, η Νέα Ζηλανδία μπορεί να εργαστεί προς ένα μέλλον, το οποίο θα σέβεται τα δικαιώματα, τις παραδόσεις και τις προσδοκίες του λαού των Μαορί.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Hiroa, Te Rangi (Sir Peter Buck) (1974), The Coming of the Maori, Wellington: Whitcombe and Tombs
- Sutton, Douglas G. (Ed.) (1994), The Origins of the First New Zealanders, Auckland: Auckland University Press
