Της Μαριάνθης Κοκοράκη,
Στη σημερινή εποχή, μεγάλο αποτελεί το εύρος των ανασκαφών, που διεξάγονται σε κάθε γωνία της γης. Αμέτρητα είναι τα ευρήματα, όμως, λίγα είναι αυτά, τα οποία πραγματικά σοκάρουν τον τομέα της Αρχαιολογίας. Τέτοιου είδους αρχαιολογικά ευρήματα αποτελούν οι πάπυροι της Οξυρρύγχου. Πρόκειται για παπύρους, οι οποίοι βρίσκονται σήμερα στην Οξφόρδη, είναι γραμμένοι —ως επί το πλείστον— στα ελληνικά και αποτελούν τη μεγαλύτερη συλλογή αρχαίων παπύρων στον κόσμο.
Η μεγάλη αυτή ανακάλυψη πραγματοποιήθηκε από δύο Άγγλους αρχαιολόγους, τον Bernard Pyne Grenfel και τον Arthur Surridge Hunt, οι οποίοι εργάστηκαν σε ανασκαφές, που έγιναν στην Οξύρρυγχο, κατά τα έτη 1886-1897. Κατά την αρχαιότητα, η Οξύρρυγχος ήταν μια πόλη, που σήμερα θα λέγαμε ότι βρίσκεται κάτω από το χωριό El Bahnasa. Πρόκειται για μια περιοχή, που βρίσκεται περίπου δεκαπέντε χιλιόμετρα δυτικά του ποταμού Νείλου και διακόσια χιλιόμετρα νότια από το Κάιρο. Η ίδρυσή της πρέπει να πραγματοποιήθηκε τον 13ο αιώνα μ.Χ., κατά την επικράτηση του στρατιωτικού καθεστώτος των Μαμελούκων. Πλέον, από την αρχαία πόλη της Οξυρρύγχου δεν έχει μείνει τίποτα, που να μαρτυρά την ιστορία αυτής της πόλης, παρά μόνο ένας κίονας. Τα περισσότερα κατάλοιπα της πόλης έχουν χρησιμοποιηθεί στο κτίσιμο μεταγενέστερων οικοδομημάτων.
Όσον αφορά τους παπύρους, εκείνοι βρέθηκαν μέσα σε τύμβους, οι οποίοι αποτελούσαν στην ουσία αποθέτες απορριμάτων. Και εδώ πρόκειται για ένα σημείο, το οποίο προβλημάτισε ιδιαίτερα τους αρχαιολόγους, αφού στα υψηλότερα στρώματα, βρέθηκαν αρχαιότεροι πάπυροι σε σχέση με αυτούς, που βρίσκονταν στα χαμηλότερα στρώματα, κάτι το οποίο μαρτυρά πως η εναπόθεση των απορριμάτων στους τύμβους αυτούς έγινε σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Παρ’ όλα αυτά, το πλήθος των παπύρων, που ευρέθησαν σε εκείνο το σημείο, ήταν τεράστιο. Γι’ αυτό τον λόγο, η αρχαιολογική υπηρεσία είχε προσλάβει εργάτες για να κατασκευάσουν κιβώτια από κασσίτερο, προκειμένου να τοποθετήσουν τους παπύρους μέσα σ’ αυτά. Τελικά, ο χρόνος ανεύρεσης των παπύρων ήταν τόσο γρήγορος, ώστε οι εργάτες δεν μπορούσαν να ανταπεξέλθουν σ’ αυτόν τον ταχύτατο ρυθμό.
Επιπροσθέτως, κάτι που προκαλεί έκπληξη είναι το γεγονός ότι οι πάπυροι βρέθηκαν επιφανειακά μέσα στον τύμβο. Ο Grenfel ανέφερε πως θα μπορούσε οποιοσδήποτε, με μια εύκολη και απλή κίνηση του παπουτσιού του, να ανασύρει κάποιο εύρημα. Επίσης, κάτι άλλο, που του έκανε εντύπωση, είναι πως το έδαφος δεν ήταν σίγουρα κατάλληλο για τη διατήρηση των παπύρων, οι οποίοι παραδόξως βρέθηκαν σε πολύ καλή κατάσταση. Το χώμα είχε τεράστια υγρασία, λόγω της ανόδου της στάθμης του Νείλου, γεγονός που, υπό άλλες συνθήκες, θα κατέστρεφε σίγουρα το φθαρτό υλικό των παπύρων.
Η αρχαία ελληνική γραμματεία έγινε πλουσιότερη με την εύρεση των παπύρων της Οξυρρύγχου. Ανάμεσα στα πολλά κείμενα που ευρέθησαν, ανακαλύφθηκαν και κείμενα για τα οποία ξέραμε την ύπαρξή τους από άλλες πηγές, αλλά τα ίδια τα κείμενα είχαν χαθεί κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα. Ακόμη, βρέθηκαν κείμενα για τα οποία δεν είχαμε καμία απολύτως γνώση της ύπαρξής τους και κατάφεραν να επεκτείνουν τις γνώσεις μας πάνω στον τομέα της αρχαίας ελληνικής ποίησης, της πεζογραφίας, αλλά και της ιστορίας. Στους παπύρους βρέθηκαν σπουδαία αποσπάσματα από τους Ιχνευτές του Σοφοκλή, καθώς και ένα μεγάλο κομμάτι ενός ανώνυμου συγγραφέα, που καλύπτει τα τελευταία χρόνια του Πελοποννησιακού Πολέμου, τον οποίο οι ερευνητές τον αποκαλούν «ανώνυμο της Οξυρρύγχου». Επίσης, βρέθηκαν αμέτρητα ποιήματα του Ομήρου, άγνωστα έργα του Σοφοκλή, του Ευριπίδη, του Αρχίλοχου, του Ησίοδου και πολλά άλλα.
Αποτελεί, λοιπόν, γεγονός αδιαμφισβήτητο πως τα κείμενα αυτά, που μας διασώθηκαν, αποτελούν κάλλιστα μία σημαντική πηγή ιστορικών γεγονότων για νομοθεσίες, διοικητικά έγγραφα, αλλά και πληροφορίες για τους κατοίκους της πόλης και τις καθημερινές τους συνήθειες. Χάρη στην εύρεση των παπύρων της Οξυρρύγχου, «φωτίστηκαν» αμέτρητα «σκοτεινά» κομμάτια της ιστορίας, αλλά και της λογοτεχνίας!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Claude Mossé — Annie Schnapp Gourbeillon (2015), Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας (2.000—31 π.Χ), Αθήνα: εκδ. Παπαδήμα
- Η χωματερή της Οξυρρύγχου και οι θησαυροί της, nikiana.wordpress.com, διαθέσιμο εδώ
- Οι πάπυροι της Οξυρρύγχου, hellanicus.lib.aegean.gr, διαθέσιμο εδώ
