Της Ελένης Κάζου,
Σε προηγούμενο άρθρο αναλύθηκε η ιστορική πορεία του ποινικού δικαίου στην Ελλάδα από τη μετεπαναστατική περίοδο με το «Απάνθισμα των Εγκληματικών» έως και τη θέσπιση του Ποινικού Νόμου του 1834 από την Αντιβασιλεία του ‘Οθωνα. Στο παρόν άρθρο θα εξεταστεί ο Ποινικός Κώδικας που καθιερώθηκε με τον Ν. 1492/1950 καθώς κι ο ισχύοντας Ποινικός Κώδικας του Ν. 4619/2019.
Ο Ποινικός Κώδικας του 1950 προέκυψε από επιτροπή η οποία συστάθηκε για πρώτη φορά το 1911, ωστόσο, λόγω της δυσχερούς ιστορικής συγκυρίας που ακολούθησε (παγκόσμιος πόλεμος, εθνικός διχασμός, μικρασιατική καταστροφή, πόλεμος του 1940 και κατοχή), ανασυστήθηκε επανειλημμένα. Το τελικό σχέδιο (1948) έγινε ο Ποινικός Κώδικας του 1950. Παρά την εμφανή επιρροή του προηγούμενου νομοθετικού καθεστώτος που ήταν γερμανικής προέλευσης, αποτέλεσε ένα νομοθέτημα φιλελεύθερο, προσανατολισμένο στο αντικειμενικό άδικο, το οποίο επηρεαζόταν από την κοινωνική ηθική της εποχής του.
Στα πρώτα 30 χρόνια της καθιέρωσης του ο Ποινικός Κώδικας του 1950 δεν υπέστη σημαντικές μεταβολές. Πραγματοποιήθηκαν μόνο κάποιες περιστασιακές τροποποιήσεις που στόχευαν στην αυστηρότερη ή επιεικέστερη αντιμετώπιση μιας συγκεκριμένης κατάστασης. Έπειτα ακολούθησαν παρεμβάσεις στον ιδεολογικό χαρακτήρα του Κώδικα. Καταρχήν, πραγματοποιήθηκε θετικός ιδεολογικός αναπροσανατολισμός με την αντικατάσταση «των εγκλημάτων των ηθών» από τα εγκλήματα κατά της γενετήσιας ζωής και την αποποινικοποίηση διαφόρων συμπεριφορών (της μοιχείας, της περιύβρισης αρχής, της αλητείας). Παράλληλα, αναγνωρίστηκαν ευρύτερα λόγοι άρσης του αδίκου ή δικαστικής άφεσης της ποινής κι έγιναν σημαντικά προς την εναρμόνιση με σύγχρονες διεθνείς τάσεις στον ποινικό τομέα, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τη μεταχείριση των ανηλίκων και τα μέτρα θεραπείας ακαταλόγιστων ατόμων.
Δεύτερη κατηγορία παρεμβάσεων είναι αυτές που εκφράζουν επιλογές εγκαθίδρυσης ενός ποινικού δικαίου ασφαλείας κι οι οποίες σημειώθηκαν στις αρχές του 21ου αιώνα. Στο πλαίσιο αυτό περιορίστηκαν σημαντικά φιλελεύθερα χαρακτηριστικά του ποινικού δικαίου κι ιδιαίτερα στα πεδία της καταπολέμησης του οργανωμένου εγκλήματος και της τρομοκρατίας προς εναρμόνιση με το θεσμικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο πνεύμα αυτής της αντεγκληματικής πολιτικής προστέθηκαν νέες σύγχρονες μορφές εγκληματικότητας όπως η εμπορία ανθρώπων, η επίθεση κατά των πληροφοριακών συστημάτων, ενώ αναμορφώθηκαν άλλες, για παράδειγμα τα εγκλήματα κατά της οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής, εγκλήματα κατά της ανηλικότητας, εγκλήματα κατά του νομίσματος.
Ωστόσο, πολλές από τις παρεμβάσεις που έγιναν στον ποινικό κώδικα του 1950 αποτέλεσαν στην πραγματικότητα περιστασιακές κι αποσπασματικές ρυθμίσεις. Το γεγονός αυτό αποδεικνύεται εξάλλου από τις συνεχείς τροποποιήσεις που γίνονταν ιδίως για την αποσυμφόρηση των φυλακών, στους θεσμούς της απέλασης αλλοδαπών, της μετατροπής της στερητικής της ελευθερίας ποινής σε χρηματική, της αναστολής εκτέλεσης και της υπό όρου απόλυσης, ενώ παρόμοια χαρακτηριστικά εντοπίζονταν και σε αρκετές τροποποιήσεις του ειδικού μέρους. Η κατάσταση αυτή αναδείκνυε ολοένα και περισσότερο την ανάγκη για τον εκσυγχρονισμό και την ανανέωση του ποινικού δικαίου
Σήμερα, ο ισχύον Ποινικός Κώδικας είναι αυτός του Ν. 4619/2019. Η επεξεργασία του ποινικού κώδικα διήρκησε πάνω από μια δεκαετία, κατά τη διάρκεια της οποίας εργάστηκαν πολλές επιτροπές. Το τελικό σχέδιο που υποβλήθηκε, κατά τα όσα αναφέρει η Αιτιολογική του Έκθεση, «ακολούθησε βασικά το σχέδιο της Επιτροπής Μανωλεδάκη/Συμεωνίδου-Καστανίδου με επιμέρους διαφοροποιήσεις». Από τη θέσπιση του υπέστη μέσα σε ένα ιδιαίτερο σύντομο χρονικό διάστημα μεγάλο αριθμό τροποποιήσεων οι οποίες στόχευαν στο να καλύψουν κενά και να διορθώσουν αβλεψίες.
Η θέση σε ισχύ του Ποινικού Κώδικα του 2019 έφερε πολλές βελτιώσεις. Αρχικά, συστηματοποιήθηκε η ύλη σε πολλά σημεία, τόσο στο γενικό όσο στο ειδικό μέρος. Παράλληλα, εισήχθη νέο σύστημα ποινών, καταργώντας την εικονικότητα κι εκφράζοντας θεμελιώδεις αρχές του ποινικού δικαίου αλλά κι εγγυητικές αρχές του Συντάγματος (λόγου χάρη ultima ratio: αποποινικοποιήσεις και πλημμεληματοποιήσεις κακουργημάτων, αρχή νομιμότητας: ορισμός πηγών ιδιαίτερης νομικής υποχρέωσης στα εγκλήματα που τελούνται με παράλειψη, αρχή εκτέλεσης στην απόπειρα με αναφορά στην έναρξη της τυποποιούμενης πράξης, συνεκτέλεση της τυποποιούμενης πράξης στη συναυτουργία, αρχή αναλογικότητας: χρηματική ποινή σε ημερήσιες μονάδες, παραπέρα μείωση επί συρροής λόγων μείωσης κ.α.).
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Μαρία Καϊάφα- Γκμπάντι, Ελισάβετ Συμεωνίδου- Καστανίδου, Ποινικό Δίκαιο – Γενικό μέρος, Αθήνα, 2022, Νομική Βιβλιοθήκη.
- Λεωνίδας Κοτσαλής, Ιστορία του Ποινικού Δικαίου και των Ποινικών Θεσμών, Αθήνα, 2007, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα.
