Της Ελένης Καραγιάννη,
Παρίσι. 23 ημέρες μετά την Πρωτοχρονιά του 1832, γεννιέται ένας άνθρωπος που θα αφήσει θεόρατο στίγμα στην Τέχνη και τον τρόπο που αυτή απεικονίζεται κι αντιμετωπίζεται κοινωνικά, εκφράζει και, ταυτόχρονα, εκφράζεται. Ο λόγος για τον ζωγράφο Edouard Manet, έναν άνθρωπο που άνοιξε τον δρόμο για τη γέννηση του ιμπρεσιονισμού, έναν άνθρωπο που ήταν γεννημένος καλλιτέχνης, που δεν φοβήθηκε να το αποδεχτεί και που αποφάσισε ότι θα το δουν κι οι άλλοι εκτός από εκείνον.
Ο Edouard Manet γεννήθηκε στο Παρίσι, μέσα σε μία οικογένεια της ανώτερης τάξης, με σημαντικές κοινωνικές και πολιτικές επιρροές, κι ανατράφηκε για να ακολουθήσει ναυτική καριέρα ή νομική. Όπως καταλαβαίνετε, με πατέρα δικαστή και μητέρα κόρη διπλωμάτη και πνευματικό πατέρα της τον πρίγκιπα, δεν θα μπορούσε εκείνος να μην πρωτοστατήσει στα σημαντικά επαγγέλματα της εποχής. Η οικογένειά του ήταν αρκετά συντηρητική, όπως άρμοζε, τότε, σε μία τέτοιας καταγωγής οικογένεια. Κανείς δεν φανταζόταν —ούτε μπορούσε ούτε ήθελε— πως ο γιος ενός τέτοιου ζεύγους θα γίνει… καλλιτέχνης! Ωστόσο, για καλή του τύχη αλλά και για την τύχη όλου του καλλιτεχνικού χώρου, οι σκέψεις του Manet βρήκαν καταφύγιο στον θείο του, Fournier, ο οποίος είχε αναγνωρίσει τις ικανότητές του και το πάθος του για τη ζωγραφική κι όχι μόνο τον ενθάρρυνε να ακολουθήσει το όνειρό του, αλλά τον μύησε στην Τέχνη, πηγαίνοντάς τον συχνά στον Λούβρο. Το γεγονός ότι απέτυχε στις εξετάσεις του στη Ναυτική Ακαδημία, δύο φορές μάλιστα, ήταν αυτό που έδωσε την αφορμή και στην υπόλοιπη οικογένεια να αντιληφθεί πως, ίσως, έπρεπε ο γιος τους να ασχοληθεί με τη ζωγραφική. Αλλά δεν ήταν αρκετό για τον πατέρα του, ο οποίος τον έγραψε στο Εμπορικό Ναυτικό, πεπεισμένος πως αυτό ήταν για εκείνον. Ο Manet, όμως, χρησιμοποιεί τα ταξίδια που αναγκάστηκε να κάνει με το Ναυτικό, για να ζωγραφίσει, να εμπνευστεί και να δημιουργήσει τα αποδεικτικά στοιχεία του ταλέντου του, με σκοπό να πείσει τον πατέρα του πως έπρεπε να γίνει ζωγράφος. Και έτσι έγινε.
Πλέον, ο Manet μαθαίνει δίπλα σε έναν πολύ φημισμένο κι αξιόλογο ζωγράφο, τον Thomas Couture, ο οποίος, μέσω των ιδεών και της διδασκαλίας του τον ωθεί να ανακαλύψει τα ενδιαφέροντά του, την έμπνευσή του, καταλήγοντας να δημιουργήσει το δικό του προσωπικό κι ιδιαίτερο στυλ ζωγραφικής. Σίγουρα, οι εμπειρίες του στο Ναυτικό άφησαν κάποιο στίγμα μέσα του, όχι κυρίαρχο κι όχι τόσο σημαντικό ώστε να ταυτιστεί με το ναυτικό στοιχείο, αλλά αρκετό για να δημιουργήσει κάποια έργα με εμφανή την επιρροή από τη θάλασσα, με πιο γνωστά, τη Ναυμαχία του Cherbourg (1864) και τη Μάχη του USS Kearsarge και του USS Alabama (1864).
Ωστόσο, ο Manet ήταν ένας νέος καλλιτέχνης που δεν αρκέστηκε στις επιδράσεις των ήδη υπαρχουσών εμπειριών του, έβρισκε έμπνευση από τα πάντα γύρω του, από τη φύση, την κοινωνία, την πολιτική, ήταν ένας άνθρωπος με αφυπνισμένη συνείδηση που δεν σκέφτηκε ποτέ να την «κοιμίσει». Ταξίδεψε σε όλη την Ευρώπη· έμαθε, διάβασε, μελέτησε έργα μεγάλων καλλιτεχνών και γνώρισε διαφορετικά είδη ζωγραφικής, με αποτέλεσμα τα έργα του να γίνονται ένα συνονθύλευμα από σημαντικές καλλιτεχνικές εκφάνσεις και μηνύματα.
Τα έργα του εμπνέονταν από καθημερινές σκηνές της ζωής, τις οποίες απεικόνιζε με έναν ιδιαίτερο κι, ίσως, προκλητικό τρόπο. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της επιρροής, είναι το Πρόγευμα στη χλόη (1862-63), με δύο άνδρες και μία γυναίκα να κάνουν πικνίκ γυμνοί ή το Μπαρ στο Φολί Μπερζέρ (1882) που δείχνει μία γυναίκα που δουλεύει σε ένα μπαρ. Πέραν από την απεικόνιση της καθημερινής ζωής, σημαντικά έργα του Manet εμφανίζουν νεκρές φύσεις με χαρακτηριστικό παράδειγμα το Ροδάκινα (1882) ή τοπία, όπως η Παραλία στο Μπεκερσούρ-Μερ (1882). Σε αυτά τα έργα έγινε εμφανές το ταλέντο του Manet στη ζωγραφική, την ακριβή απεικόνιση της φύσης με τις πιο «σωστές» επιλογές χρωμάτων, υφών και διαστάσεων. Τέλος, ο πολιτικός και κοινωνικός παράγοντας αποτέλεσαν, επίσης, πηγή έμπνευσης του μεγάλου ζωγράφου, με συχνές αναφορές στα έργα του σε διάφορα επίκαιρα, τότε, ζητήματα, όπως ήταν οι εκτελέσεις, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την Εκτέλεση του Αυτοκράτορα Μαξιμιλιανού (1869).
Ο Manet ήταν από αυτούς τους καλλιτέχνες που άφησαν μεγάλη κληρονομιά πίσω τους. Δεν αναφερόμαστε, φυσικά, μόνο στα σπουδαίας σημασίας έργα του αλλά και στη γενικότερη επίδραση που κληροδότησε στον καλλιτεχνικό χώρο. Ο Manet παρουσιάστηκε ως ένας καλλιτέχνης της μοντέρνας τέχνης και, μάλιστα, θεωρείται ένας από τους θεμελιωτές της. Τα έργα του δεν αφορούσαν πιστές αναπαραστάσεις της πραγματικότητας, αλλά διακρίνονταν από αφαιρετισμό και προκαλούσαν, συχνά, τον κοινό λόγο. Συγκεκριμένα, το Πρόγευμα στη Χλόη που αναφέραμε παραπάνω, προκάλεσε μεγάλο σάλο στην ευρωπαϊκή καλλιτεχνική ζωή και θεωρήθηκε πολύ… ριζοσπαστικό για την τότε εποχή (ίσως θα θεωρούταν και για την τώρα). Αξίζει να αναφέρουμε, ακόμα, πως ο Manet θεωρείται ως ένας από τους καλύτερους εκφραστές του ιμπρεσιονιστικού κινήματος, παρά το γεγονός πως ο ίδιος δεν θα ήθελε να αναφέρεται ως τέτοιος. Ο Manet δεν θεωρούσε πως είναι ιμπρεσιονιστής, αλλά η καλλιτεχνική του πορεία επηρεάστηκε βαθιά από μεγάλα «ονόματα» του κινήματος, όπως ο Claude Monet. Ωστόσο, κι ο ίδιος επίδρασε καταλυτικά στην ιμπρεσιονιστική έκφραση, προσφέροντας της τα φωτεινά χρώματα και τη χρήση του φωτός ως αξιόλογα καλλιτεχνικά «εργαλεία».
Κλείνοντας αυτό το άρθρο, θα ήθελα να επισημάνω πως μπορεί να αναφέρθηκαν πολλές πληροφορίες, αλλά η ουσία είναι, ίσως, πιο απλή και περιγράφεται με λίγες λέξεις: ο Manet ήταν ένας σπουδαίος ζωγράφος του 19ου αιώνα, αξίζει να μνημονεύεται τόσο για τα αξιοθαύμαστα έργα του που προσφέρουν ηρεμία και, ταυτόχρονα, αφύπνιση, όσο και για την «ακτιβιστική» του δραστηριότητα στο πλαίσιο της έκφρασης πολιτικού και κοινωνικού λόγου μέσω της τέχνης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Édouard Manet, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
- Édouard Manet: Η εκτέλεση του Αυτοκράτορα Μαξιμιλιανού, artpointview.gr, διαθέσιμο εδώ
