Της Ράνιας Μουστάκα,
Η σφαγή της Μεραρχίας Άκουι στην Κεφαλονιά, τον Σεπτέμβριο του 1943, καταγράφεται ως μία από τις μελανότερες σελίδες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αποτελεί ένα ανηλεές έγκλημα, το οποίο αποκάλυψε την απόλυτη κυριαρχία της βίας επί της ανθρώπινης ύπαρξης, αναδεικνύοντας παράλληλα την ηθική σύγκρουση, που συνοδεύει τα πολεμικά γεγονότα.
Η Ιταλία εισήλθε στον πόλεμο ως σύμμαχος της ναζιστικής Γερμανίας, όμως η στρατιωτική της αδυναμία, η εσωτερική πολιτική αστάθεια —ανατροπή του Μουσολίνι από τον στρατάρχη Μπαντόλιο— και οι συνεχείς ήττες υπέσκαψαν τη θέση της. Στις 8 Σεπτέμβριου του 1943, η υπογραφή της ανακωχής της Κασίμπιλε από την ιταλική κυβέρνηση έφερε την Ιταλία σε θέση εχθρού για τη Γερμανία. Σ’ αυτό το πλαίσιο, οι ιταλικές δυνάμεις, διασκορπισμένες στα Βαλκάνια, βρέθηκαν σε τρομερό δίλημμα: να παραδοθούν στους Γερμανούς, να συνεχίσουν τη μάχη στο πλευρό τους ή να αντισταθούν.
Η Μεραρχία Άκουι, υπό την ηγεσία του στρατηγού Αντόνιο Γκαντίν, βρισκόταν στην Κεφαλονιά με δύναμη περίπου 12.000 ανδρών. Η στρατηγική της θέση, με τον έλεγχο των θαλάσσιων διαύλων στο Ιόνιο, την καθιστούσε σημαντική για τα γερμανικά σχέδια. Μετά τη συνθηκολόγηση, ο στρατηγός Γκαντίν έλαβε τελεσίγραφο από τη Βέρμαχτ: παράδοση ή ολοκληρωτική καταστροφή. Ο ίδιος, αρχικά, δίστασε και κατέβαλε διπλωματικές προσπάθειες συνεννόησης, όμως οι κατώτεροι αξιωματικοί και στρατιώτες απαίτησαν αντίσταση. Αυτό συνέβη μετά από σχετικό ομόφωνο δημοψήφισμα.
Στο μεταξύ, από τις 8 μέχρι τις 13 του Σεπτέμβρη του ίδιου έτους (1943), μαζικές κινητοποιήσεις, καθοδηγούμενες από τον ΕΑΜ και με την πλήρη υποστήριξη του λαού, διατάραξαν το νησί. Οι Κεφαλονήτες καλούσαν τους Ιταλούς φαντάρους και αξιωματικούς να μην παραδώσουν τα όπλα και να πολεμήσουν μαζί τους τον ναζισμό. Πηγές αναφέρουν, μάλιστα, την συνεργασία, εν τελεί, των Ιταλών με τις αντάρτικες ομάδες.
Από τις 13 Σεπτεμβρίου 1943, ξέσπασαν σφοδρές συγκρούσεις μεταξύ των Ιταλών και των γερμανικών δυνάμεων, σε μία προσπάθεια των δεύτερων να αφοπλίσουν τους πρώην συμμάχους τους. Παρά την αριθμητική υπεροχή της Μεραρχίας Άκουι, η έλλειψη βαρέως οπλισμού και αεροπορικής υποστήριξης αποδείχθηκαν καθοριστικές. Μέσα σε λίγες ημέρες, η αντίσταση κατέρρευσε, και ο Γκαντίν αποφάσισε να παραδοθεί στις 22 Σεπτεμβρίου, πιστεύοντας ότι οι στρατιώτες του θα αντιμετωπίζονταν σύμφωνα με τις συμβάσεις πολέμου.
Η πραγματικότητα, που ακολούθησε, ήταν μακάβρια. Η εντολή του Χίτλερ ήταν σαφής: καμία επιείκεια για τους «προδότες». Οι εκτελέσεις ξεκίνησαν αμέσως. Οι Γερμανοί εκτέλεσαν 5.155 άνδρες μέχρι τις 26 Οκτωβρίου, ενώ 3.000 Ιταλοί πνίγηκαν, όταν τα πλοία, που τους μετέφεραν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, ανατινάχθηκαν και 1.315 σκοτώθηκαν στην μάχη. Η σφαγή αυτή αποτέλεσε μια από τις μεγαλύτερες μαζικές εκτελέσεις στρατιωτών στον πόλεμο.
Οι εκτελέσεις πραγματοποιήθηκαν με απόλυτη ψυχρότητα. Οι στρατιώτες της Άκουι αναγκάστηκαν να σκάψουν τους δικούς τους τάφους. Πολλοί πυροβολήθηκαν ομαδικά, ενώ άλλοι βασανίστηκαν πριν εκτελεστούν. Η ατίμωση συνεχίστηκε και μετά θάνατον, καθώς οι δήμιοι έβαλαν φωτιά στα πτώματα ή ρίχνανε τα άψυχα σώματα τους μέσα σε πηγάδια. Η ηθική και στρατιωτική ευθύνη των Γερμανών διοικητών, καθώς και η εντολή από την κορυφή της ναζιστικής ιεραρχίας, έχουν καταγραφεί ως κηλίδα στις σελίδες της στρατιωτικής ιστορίας.
Η θηριωδία στην Κεφαλονιά αναδεικνύει τον απόλυτο εκβαρβαρισμό, ο οποίος χαρακτηρίζει τις πολεμικές συγκρούσεις. Δεν ήταν απλώς μια πράξη εκδίκησης, αλλά και ένα μήνυμα παραδειγματισμού προς όσους σκέφτονταν να αποστατήσουν από τη ναζιστική συμμαχία. Θα μπορούσε να θεωρηθεί η έκφραση μιας εποχής, που εξάλειψε τα όρια ανάμεσα στον άνθρωπο και το κτήνος. Το γεγονός αυτό εγείρει ηθικά ερωτήματα για τη φύση της πολεμικής εξουσίας και τις συνέπειες της πολεμικής προδοσίας. Οι Ιταλοί στρατιώτες δεν ήταν μόνο θύματα της γερμανικής θηριωδίας, αλλά και των ίδιων των συμμάχων τους, που τους άφησαν στο έλεος της γερμανικής μηχανής.
Σήμερα, η Κεφαλονιά είναι τόπος μνήμης. Τα μνημεία και οι τελετές στη μνήμη των θυμάτων αναδεικνύουν τη σημασία της διατήρησης της ιστορικής συνείδησης. Η σφαγή αυτή παραμένει σύμβολο της αντίστασης απέναντι στον φασισμό και την απανθρωπιά. Στην Ιταλία, οι οικογένειες των θυμάτων συνεχίζουν να ζητούν δικαιοσύνη, ενώ η Ελλάδα στέκεται αλληλέγγυα, αποτίοντας φόρο τιμής στη θυσία των στρατιωτών.
Ωστόσο, τα ερωτήματα παραμένουν. Θα μπορούσε η ηγεσία της μεραρχίας να αποτρέψει αυτήν την τραγωδία; Ήταν η θυσία αυτή απαραίτητη ή το αποτέλεσμα κακών στρατηγικών επιλογών; Αυτά τα ερωτήματα πρέπει να εξετάζονται όχι με μομφή, αλλά με στόχο την κατανόηση του ανθρώπινου παράγοντα μέσα στις χαοτικές συνθήκες του πολέμου.
Οι υπεύθυνοι για τη σφαγή της Κεφαλονιάς δεν τιμωρήθηκαν ποτέ επαρκώς. Μετά τον πόλεμο, η πολιτική της Δυτικής Γερμανίας, να ενσωματώσει πρώην ναζιστικά στελέχη στην κρατική μηχανή, επέφερε εμπόδια στη λογοδοσία. Μόνο λίγοι αξιωματικοί δικάστηκαν και καταδικάστηκαν και ακόμη λιγότεροι εκτέλεσαν ποινές. Αυτή η αποτυχία της δικαιοσύνης βαραίνει τη συλλογική συνείδηση της Ευρώπης.
Η ιστορία της Μεραρχίας Άκουι δεν αφορά μόνο την Κεφαλονιά ή την Ιταλία. Είναι μια υπενθύμιση για τη φύση του πολέμου και την ανάγκη να προασπίσουμε την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Η θυσία αυτών των ανδρών πρέπει να λειτουργεί ως φάρος, όχι μόνο για την καταδίκη του ναζιστικού παρελθόντος, αλλά και για την καλλιέργεια της ειρήνης και της συνεργασίας μεταξύ των λαών.
Η γνώση και η αναγνώριση των λαθών του παρελθόντος είναι τα θεμέλια για ένα μέλλον απαλλαγμένο από τις αλυσίδες της βαρβαρότητας. Όπως οι στρατιώτες της Μεραρχίας Άκουι, έτσι κι εμείς πρέπει να επιλέξουμε τη στάση μας απέναντι στην ιστορία: θα υποταχθούμε στη λήθη ή θα αντισταθούμε, διατηρώντας ζωντανή τη φλόγα της μνήμης;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Σεπτέμβρης 1943-Η σφαγή της ιταλικής Μεραρχίας Aqui από τους ναζί της Κεφαλονιά, imerodromos.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η σφαγή της Μεραρχίας Aqui στην Κεφαλονιά, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η σφαγή της μεραρχίας Άκουϊ στην Κεφαλονιά. Η εξόντωση των Ιταλών, που αρνήθηκαν να γίνουν αιχμάλωτοι των Γερμανών μετά την πτώση του Μουσολίνι, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ
