Προς μια νέα παγκόσμια τάξη: Η συμμαχία Ρωσίας-Κίνας στο πλαίσιο των BRICS

Της Ωκεανίς Καπουσίδου,

Από τα τέλη του προηγούμενου αιώνα, σημαντικές φυσιογνωμίες της αμερικανικής διπλωματίας, όπως ο Χένρυ Κίσινγκερ και ο Ζμπίγκνιου Μπρεζεζίνσκι (πρώην σύμβουλος εθνικής ασφάλειας των Η.Π.Α) έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για μια ενδεχόμενη συμμαχία Κίνας-Ρωσίας, η οποία θα αποτελούσε τη μέγιστη απειλή για την κυριαρχία της Δύσης στην παγκόσμια σκηνή. Στις 23 και 24 Οκτωβρίου έλαβε χώρα η 16^η σύνοδος των BRICS στο Καζάν,  με τη Ρωσία να φιλοξενεί 36 χώρες και 20 αρχηγούς κρατών, κάτι που οδήγησε τον Γιούρι Ουσακόφ, σύμβουλο εξωτερικών υποθέσεων του Κρεμλίνου, να κάνει λόγο για το «μεγαλύτερο γεγονός εξωτερικής πολιτικής που έχει πραγματοποιηθεί ποτέ».

Μετά και την πρόσφατη γεωπολιτική επέκταση του οργανισμού, οι BRICS αναδύονται ως ένα ισχυρό οικονομικό και γεωπολιτικό μπλοκ με στόχο να αμφισβητήσει τη μονοπολική παγκόσμια τάξη που διαδέχθηκε τον Ψυχρό Πόλεμο, επιβεβαιώνοντας τις ανησυχίες της Δύσης. Η στρατηγική συμμαχία Μόσχας-Πεκίνου ενισχύει τις τάσεις για την οικοδόμηση ενός νέου πολυπολικού συστήματος, προωθώντας την οικονομική αυτονομία των αναδυόμενων αγορών και απαλλάσσοντάς τες από τον έλεγχο του δολαρίου και τις δυτικές επιρροές. Ποια είναι όμως η σχέση μεταξύ των δύο μεγάλων γεωπολιτικών εταίρων;

Οι δύο χώρες διαδραματίζουν σήμερα καθοριστικό ρόλο στο πλαίσιο των BRICS, ως οι μεγαλύτεροι οικονομικοί και πολιτικοί παράγοντες του συνόλου. Η ιστορία του οργανισμού ξεκινάει το 2006, όταν ο οικονομολόγος της Goldman Sachs, Jim O’Neill, επινόησε τον όρο “BRIC” για να περιγράψει τις τέσσερεις ταχέως αναπτυσσόμενες οικονομίες κόσμου (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα). Η πρώτη σύνοδος κορυφής των BRIC έλαβε χώρα το 2009 και μετά την ένταξη της Νότιας Αφρικής το 2010 ο οργανισμός μετονομάστηκε σε BRICS. Από την 1^η Ιανουαρίου του 2024, η Αιθιοπία, η Αίγυπτος, η Αργεντινή τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Ιράν και η Σαουδική Αραβία αποτελούν πλέον μέλη του οργανισμού, ο οποίος καλύπτει πλέον το 30% της παγκόσμιας χερσαίας έκτασης και το 45% του παγκόσμιου πληθυσμού. Το συνολικό Α.Ε.Π των κρατών εάν το υπολογίσουμε με βάση την ισοτιμία αγοραστικής δύναμης (PPP), φτάνει το ποσό των 65 τρισεκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ, δηλαδή το 33% του παγκόσμιου Α.Ε.Π PPP. Κοινός στόχος των κρατών μελών είναι η αμφισβήτηση της κυριαρχίας του δολαρίου των Η.Π.Α, ή αλλιώς η αποδολλαριοποίηση της παγκόσμιας οικονομίας και η προώθηση της ενότητας και της αυτοδυναμίας του παγκόσμιου Νότου.

Οι δύο πρωταγωνιστές, η Κίνα και η Ρωσία, μοιράζονται μια μακρά, γεμάτη πολυπλοκότητα, κοινή ιστορική διαδρομή που εξελίχθηκε μέσα από κύκλους στενής συνεργασίας αλλά και περιόδους έντονης γεωπολιτικής αντιπαράθεσης. Κατά τον προηγούμενο αιώνα οι εντάσεις μεταξύ των δύο κρατών υπήρξαν συχνές, πυροδοτούμενες από διαφωνίες τόσο ιδεολογικής, όσο και γεωπολιτικής φύσεως, όπως η γνωστή «Σινοσοβιετική ρήξη» και οι συνοριακές συγκρούσεις στον ποταμό Ουσούρι. Από την αυγή του 21^ου αιώνα, ωστόσο, η σχέση των δυο γειτόνων έχει αναδιαμορφωθεί, με την οριστική επίλυση της συνοριακής τους διαμάχης και την από κοινού ίδρυση του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO) το 2001. Η Κίνα μάλιστα, αποδείχθηκε κρίσιμος εταίρος της Ρωσίας στον πόλεμο με την Ουκρανία, προσφέροντας στη Μόσχα υλικά και τεχνολογία με στρατηγική αξία. Πράγματι, λίγο πριν την έναρξη του πολέμου, σε επίσκεψη του Ρώσου προέδρου στο Πεκίνο, οι δύο ηγέτες υπέγραψαν μια σειρά συμφωνιών και ανακοίνωσαν την αναβάθμιση των διμερών τους σχέσεων σε μια στρατηγική συνεργασία “χωρίς όρια”.

Ένα σημαντικό παράδειγμα νέας ρύθμισης που εισήχθη από τους BRICS στο πλαίσιο αυτής της νέας συνεργασίας είναι το «BRICS Pay», ένα σύστημα πληρωμών που στοχεύει στην ενίσχυση της αποδοτικότητας των συναλλαγών και στην καλύτερη επικοινωνία μεταξύ των κεντρικών τραπεζών του συνασπισμού. Αυτή η πρωτοβουλία προσφέρει μια αξιόπιστη εναλλακτική στο διεθνές σύστημα SWIFT, επιτρέποντας διακανονισμούς που λειτουργούν ανεξάρτητα από την καθιερωμένη δυτική χρηματοπιστωτική δομή.

Τα αίτια της πρωτοβουλίας αυτής μπορούν να τοποθετηθούν στο 2022, όταν η σύγκρουση Ρωσίας-Ουκρανίας πυροδότησε έντονες γεωπολιτικές ανησυχίες και επέφερε κυρώσεις προς τη Ρωσία από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η ρωσική οικονομία υπέστη σημαντική πίεση καθώς πάγωσαν πάνω από 300 δισεκατομμύρια δολάρια από τα αποθέματα της ρωσικής κεντρικής τράπεζας, ενώ μεγάλες τράπεζες της χώρας αποκλείστηκαν από το σύστημα SWIFT, με αποτέλεσμα τον περιορισμό των διεθνών συναλλαγών. Επιπλέον, η Ε.Ε επέβαλε εμπάργκο στις εισαγωγές ρωσικού άνθρακα, φυσικού αερίου και πετρελαίου, μειώνοντας σημαντικά τα έσοδα της Ρωσίας από τον ενεργειακό τομέα.

Για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων, η Ρωσία επέλεξε να επεκτείνει τις εμπορικές της σχέσεις με χώρες εκτός της δύσης, κυρίως με την Κίνα και την Ινδία. Χάρη σε αυτήν την προσέγγιση, οι οικονομικές συνέπειες υπήρξαν πιο περιορισμένες από ό,τι είχε αρχικά εκτιμηθεί. Οι BRICS λειτούργησαν αποτελεσματικά ως αντίβαρο στην οικονομική και πολιτική απομόνωση που της επέβαλλαν οι Η.Π.Α και το ΝΑΤΟ. Η Κίνα παρέμεινε βασικός αγοραστής αυξάνοντας μάλιστα τις εισαγωγές πετρελαίου κατά 49%. Οι τεράστιες ενεργειακές ανάγκες της Κίνας σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η Ρωσία διαθέτει άφθονο, φθηνό φυσικό αέριο και πετρέλαιο δημιούργησαν αυτό που οι ειδικοί αποκαλούν «συμπληρωματικές οικονομίες». Η σύνδεση των δύο κρατών, φυσικά, δεν αφορά μόνο τον τομέα της ενέργειας και του εμπορίου. Η ανατέλλουσα στρατηγική τους εταιρική σχέση έχει εγείρει ανησυχίες στη δύση. Οι δύο χώρες συνεργάζονται για την ανάπτυξη συστημάτων προειδοποίησης πυραύλων και ενσωμάτωση δορυφορικών συστημάτων πλοήγησης. Αξιοσημείωτο είναι, επίσης, ότι οι κοινές στρατιωτικές ασκήσεις των δύο χωρών έχουν πολλαπλασιαστεί σε συχνότητα και κλίμακα, ενισχύοντας τη διαλειτουργικότητα και την αμοιβαία εμπιστοσύνη σε στρατιωτικό επίπεδο.

Άλλωστε, η Κίνα και η Ρωσία έχουν εναρμονίσει τη στάση τους και εντός άλλων διεθνών οργανισμών, στοχεύοντας να μειώσουν την αμερικανική επιρροή. Στο Συμβούλιο Ασφαλείας του Ο.Η.Ε, όπου είναι και οι δύο μόνιμα μέλη με δικαίωμα βέτο, τείνουν να υποστηρίζουν η μια την άλλη. Από το 2004, καμία από τις δύο χώρες δεν έχει προβάλει βέτο σε ψήφισμα χωρίς να έχει τη στήριξη της άλλης, γεγονός που αποδεικνύει τη συντονισμένη τους στρατηγική σε διεθνή ζητήματα. Η «διακήρυξη του Καζάν», μάλιστα, που υιοθετήθηκε στην πρόσφατη σύνοδο, υπερασπίζεται μεταρρυθμίσεις στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών, ιδίως όσον αφορά το Συμβούλιο Ασφαλείας, συμπεριλαμβανομένης και της πλήρους συμμετοχής της Παλαιστίνης στα Ηνωμένα έθνη ως μέρος μιας λύσης δύο κρατών.

Αναμφίβολα γινόμαστε μάρτυρες της ανάδυσης νέων κέντρων εξουσίας που προέκυψαν ως αποτέλεσμα της ανάγκης για μεταρρύθμιση της παγκόσμιας διακυβέρνησης και την προσαρμογή της στα νέα δεδομένα. Η «Διακήρυξη του Καζάν» φιλοδοξεί να προωθήσει μια ατζέντα πολυμέρειας, με την ταυτόχρονη επιδίωξη μιας πιο δίκαιης και δημοκρατικής παγκόσμιας τάξης. Προσφέρει παράλληλα μια λεπτή κριτική στις δυτικές πρακτικές υπογραμμίζοντας τους κινδύνους των μονομερών καταναγκαστικών μέτρων και κυρώσεων για την παγκόσμια οικονομία. Στο εγχείρημα αυτό ο ρόλος του άξονα Κίνας-Ρωσίας είναι καίριος, ωστόσο δεν πρέπει να παραβλέπονται οι κίνδυνοι που θα μπορούσαν να υπονομεύσουν αυτήν την αναδυόμενη συμμαχία.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• China and Russia: Exploring Ties Between Two Authoritarian Countries, Council on Foreign Relations, διαθέσιμο εδώ
• China, Russia reaffirm their close relations, China Daily, διαθέσιμο εδώ
• Xi, Putin embrace growing cooperation between Russia and China at BRICS summit, VOA News, διαθέσιμο εδώ
• The China-Russia ‘Axis’ Is Overhyped, The Diplomat, διαθέσιμο εδώ
• Geopolitical Expansion In BRICS Summit 2024: A Strategic Strength For Russia Amidst Ukraine Conflict – Analysis, Eurasia Review, διαθέσιμο εδώ
• BRICS 2024 Heads of State ‘Kazan Summit Declaration’ – Contents & Analysis, Russia’s pivot to Asia, διαθέσιμο εδώ, Russia’s Pivot to Asia, διαθέσιμο εδώ