Της Βασιλικής Μπουτκάρη,
Ως μεταθανάτια γονιμοποίηση κατά τα άρθρα του ν. 3089/2002 νοείται, αρχικά, η κατά κυριολεξία μεταθανάτια γονιμοποίηση, η οποία μπορεί να πραγματοποιηθεί με δύο τρόπους: είτε με τη μεταθανάτια τεχνητή γονιμοποίηση (in vitro) είτε με τη μεταφορά στο σώμα της γυναικάς κρυοσυντηρημένου ωαρίου. Σε κάθε όμως περίπτωση, η έννοια της μεταθανάτιας γονιμοποίησης συναρτάται με την έννοια της κρυοσυντήρησης του γεννητικού υλικού, ώστε αυτή να είναι δυνατό να πραγματωθεί μετά τον θάνατο του δότη.
Πρέπει να σημειωθεί η σημασία της τεχνικής της κρυοσυντήρησης στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Πλέον σε όλες τις επιμέρους εφαρμογές της τεχνητής γονιμοποίησης χρησιμοποιείται γεννητικό υλικό που έχει προηγουμένως καταψυχθεί, με την κρυοσυντήρηση να θεωρείται θεμιτή πρακτική κατά το δικαιικό μας σύστημα.
Με βάση την ισχύουσα νομοθεσία, η φύση του σπέρματος, του ωαρίου και του γονιμοποιημένου ωαρίου των πρώτων δεκατεσσάρων ημερών πριν τη μεταφορά του στη μήτρα είναι διπλή. Είναι, δηλαδή, τόσο πράγματα όσο και στοιχεία της προσωπικότητας των δοτών. Αυτό σημαίνει ότι μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενα δικαιοπραξιών, συμπεριλαμβανομένου της σύμβασης για κρυοσυντήρηση μεταξύ των δοτών και του γιατρού ή της ιατρικής μονάδας, αφού ανήκουν στην κατηγορία των πραγμάτων και αποτελούν αντικείμενα και όχι υποκείμενα δικαίου. Γι’ αυτό και οι δότες του γεννητικού υλικού θεωρούνται κύριοί του, αφού αυτό είναι πράγμα. Ταυτόχρονα, όμως, πρόκειται για ένα δικαίωμα που εμπίπτει στον κύκλο της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας του ατόμου και, επομένως, της δυνατότητας αυτοκαθορισμού του.
Η δικαστική άδεια είναι, σύμφωνα με το άρθρο 1457 του Αστικού Κώδικα απαραίτητη προϋπόθεση για την εγκυρότητα της μεταθανάτιας νομιμοποίησης. Ειδικότερα, το εν λόγω άρθρο ορίζει τα εξής: «1. η τεχνητή γονιμοποίηση μετά το θάνατο του συζύγου ή του άνδρα με τον οποίο η γυναίκα συζούσε σε ελεύθερη ένωση επιτρέπεται με δικαστική άδεια μόνο εφόσον συντρέχουν σωρευτικώς οι εξής προϋποθέσεις: α) Ο σύζυγος ή ο µόνιµος σύντροφος της γυναίκας να έπασχε από ασθένεια που συνδέεται µε πιθανό κίνδυνο στειρότητας ή να υπήρχε κίνδυνος θανάτου του. β) Ο σύζυγος ή ο µόνιµος σύντροφος της γυναίκας να είχε συναινέσει µε συμβολαιογραφικό έγγραφο και στη μεταθανάτια τεχνητή γονιμοποίηση. 2. Η τεχνητή γονιμοποίηση διενεργείται µετά την πάροδο έξι µηνών και πριν από τη συμπλήρωση διετίας από το θάνατο του άνδρα».
Ειδικότερα, ο σύζυγος του αποθανόντος πρέπει να υποβάλει αίτηση χορήγησης άδειας στο Μονομελές Πρωτοδικείο όπου έχει τη συνήθη διαμονή του. Η χορήγηση της άδειας γίνεται κατά τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας, μετά από έλεγχο των δύο προϋποθέσεων που θέτει το άρθρο 1457 του Αστικού Κώδικα. Πρώτον, εξετάζεται αν ο σύζυγος ή ο μόνιμος σύντροφος της γυναίκας έπασχε από ασθένεια που συνδέεται με πιθανό κίνδυνο στειρότητας ή να υπήρχε κίνδυνος θανάτου του. Δεύτερον, ελέγχεται εάν αυτός έχει δώσει τη συναίνεσή του για την πραγματοποίηση της μεταθανάτιας γονιμοποίησης με συμβολαιογραφικό έγγραφο. Τα παραπάνω εφαρμόζονται και στην περίπτωση κήρυξης αφάνειας, αφού αυτή ισοδυναμεί νομικά με την περίπτωση θανάτου. Τέλος, το άρθρο 7 παράγραφος 6 του ν. 3305/2005 προβλέπει τη δυνατότητα κρυοσυντήρησης γεννητικού υλικού και για τους ανήλικους, εφόσον συναινούν και οι δύο γονείς του, αλλά και ο ίδιος, εάν είναι άνω των 15 ετών.
Τέλος, η απόλυτη απαγόρευση της μεταθανάτιας γονιμοποίησης θα έπληττε την προστασία των δικαιωμάτων του παιδιού, καθώς η γένησή τους μέσω αυτής της τεχνικής θα θεωρούνταν παράνομη ως παράβαση νόμου. Το πρόβλημα έγκειται στο ότι δεν θα αναγνωρίζονταν βασικά δικαιώματα του οικογενειακού δικαίου στα παιδιά που θα γεννιόντουσαν μέσω μεταθανάτιας γονιμοποίησης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Έφη Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, Οικογενειακό Δίκαιο, Εκδόσεις Σάκκουλα, 9η έκδοση, 2024
- Ιωάννης Σπυριδάκης, Οικογενειακό Δίκαιο, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή, 2003
- Θανάσης Παπαχρίστου, Η τεχνητή αναπαραγωγή στον αστικό κώδικα, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2003
