Της Αντιγόνης Λαπατά,
Γνώριμο συναίσθημα, αυτός ο ίδιος τρόμος στη θέα του δασκάλου, ο ίδιος δισταγμός να μιλήσουμε στο αφεντικό της μαμάς ή του μπαμπά (ποτέ δεν επρόκειτο απλώς για «προϊστάμενο/προϊστάμενη»), η υπενθύμιση να μην πετάξουμε κάποια χαζομάρα στο οικογενειακό τραπέζι, στο οποίο (μας) κάνει την τιμή να παρίσταται ο θείος που εξελέγη βουλευτής (το μόνο που ξέραμε σίγουρα ήταν πως χάρη σε εκείνον θα βρίσκαμε δουλειά, αρκεί να τον είχαμε από κοντά). Από μικροί μάθαμε να δείχνουμε σεβασμό. Χωρίς εξήγηση, χωρίς να τολμάμε να ρωτήσουμε. Άλλωστε «δε χρειάζεται να τα ξέρουμε όλα, η περιέργεια σκότωσε τη γάτα». Φυτρώναμε κι εμείς εκεί που δε μας έσπερναν…
Τα παιδιά όμως είναι παράξενα πλάσματα… σώνει και ντε να μαθαίνουν πάντα «γιατί». Δεν μπορεί να υπάρξει στο μυαλό τους πράξη δίχως αιτία, αντίδραση χωρίς προηγούμενη δράση… έτσι ρωτάνε με εκείνη τη μαγική λέξη, τη λέξη που κάνει κάθε μεγάλο και τρανό να κομπιάζει· «γιατί». Μοιάζει σα να μην ξέρουν οι φροντιστές τι θέλουν από τα παιδιά· παροτρύνονται να ψάχνουν «πίσω από την κουρτίνα», να μην εμπιστεύονται ποτέ, να βάζουν το μυαλό τους να δουλέψει πριν από κάθε τους πράξη! Δε θα αποτελεί πάντοτε δικαιολογία το νεαρό της ηλικίας τους, κάποια στιγμή η λογική γίνεται αυτή που πρυτανεύει. Επιβεβλημένη, λοιπόν, μοιάζει η αμφιβολία. Μας λέγαν πως κάθε τι καλό και σωστό απαιτεί μόχθο (ή να ξέρεις να κινηθείς έξυπνα· απαιτεί κι αυτό, όσο να ναι, τη μαεστρία του). Πώς, όμως, καταλήγει να συνιστά εμπόδιο κάθε αναδυόμενου ενήλικα στη νόηση του κόσμου αυτή η τάση του να «καταπίνει αμάσητα»; Πόσο σίγουροι είμαστε για το ποιόν αυτού που θαυμάζουμε; Κι εδώ εγείρεται το ερώτημα· είναι άραγε ο σεβασμός κάτι που «κόποις κτάται»;
Η ιστορία έχει βαθιές ρίζες, το μαθαίνουμε στα σχολικά μας χρόνια. Ο αρχηγός της φυλής θα πρέπει να ήξερε καλύτερα από τον καθένα πώς να έρθει αντιμέτωπος με τα θηρία, πώς να χρησιμοποιεί προς όφελός του και την τελευταία σταγόνα βροχής. Να πρόκειται για χάρισμα, για την αγάπη των θεών στο πρόσωπό του; Όλοι μοιράζονται τα ίδια χαρακτηριστικά, η ίδια ανάγκη τους σπρώχνει όλους για επιβίωση. Αλλά υπάρχει κάτι που παραβλέπουμε… δεν είχαν εφευρεθεί οι καθρέφτες (μονάχα η όχθη του νερού). Αυτός ο σωτήρας διαφέρει το δίχως άλλο! «Μα πώς δεν το βλέπαμε πιο πριν; Οι άναρθρες κραυγές που ξεστομίζει είναι αλλιώτικες από τις δικές μας, τα χέρια του μεγάλα και τραχιά με υπερφυσικές ιδιότητες θα μπορούσαν να τα βάλουν με το πιο φοβερό θεριό, να φτιάξουν γιατροσόφι για κάθε πληγή».
Μα τα χρόνια περνάνε, αλλάζουν οι εποχές. Η ανθρωπότητα εξελίσσεται, το υπερφυσικό είναι πλέον αυτό που σαγηνεύει μα και συνάμα τρομάζει αυτό το άθυρμα στα χέρια μίας ανώτατης δύναμης, τον άνθρωπο. Η μαγεία, πλέον, προέρχεται από αυτόν. Η θρησκεία υφίσταται και ο ρόλος της είναι καίριος, καθορίζει τις πράξεις όλων μας. Βέβαια, διδάσκεται από συγκεκριμένους ανθρώπους, αν μπορούμε να τους εντάξουμε στην ίδια κατηγορία με εμάς τους «κοινούς θνητούς». Δεν έχουν όλοι το αλάθητο του πάπα, δεν έχουν το δικαίωμα να το έχουν. Κάποιοι το χάρισμα το έχουν από γεννησιμιού τους. Αυτόν τον υπερ-άνθρωπο δεν τολμάμε να τον κοιτάξουμε στα μάτια. Για εκείνον είναι δεδομένος ο παράδεισος. Τα συγχωροχάρτια αποτελούν δική του πρωτοβουλία, δικό του προνόμιο να μπορεί έτσι, με μια υπογραφή, να διώχνει από τον Παράδεισο, να καταδικάζει σε μια ζωή στην κόλαση…
Μα τα χρόνια περνάνε, αλλάζουν οι εποχές. Η ανθρωπότητα εξελίσσεται. Πλέον οι αποφάσεις παίρνονται από τους ανθρώπους για τους ανθρώπους. Συγκεκριμένα από συγκεκριμένους κάποιους. Κάποιους που έφτασαν μετά κόπων και βασάνων σε μία καρέκλα που είναι σίγουροι πως δεν τρίζει. Είναι πολλοί· 300 για την ακρίβεια. Ευεργέτες του λαού, όχι «όποιοι κι όποιοι». Αυτό το «κύριε πρόεδρε» που προσφωνείται με ένα δέος στον τόνο της φωνής πάντοτε συνοδεύεται από μια χειραψία (κατά κανόνα δηλαδή, έτσι μάθαμε σε αυτό το άτυπο μάθημα των «καλών τρόπων»). Υπερέχει ημών· στο κάτω κάτω δεν μπορεί να κατάφερε να φτάσει εκεί που είναι χωρίς ικανότητες.
Κι όλοι αυτοί φαντάσου πως είναι ένα πρόσωπο (τα πάντα είναι σε θέση να φανταστεί το ανθρώπινο μυαλό). Στάσου, λοιπόν, προσοχή όταν του μιλάς! Δώσε το χέρι σου, αργά ή γρήγορα, αν κερδίσεις την εμπιστοσύνη του, ίσως αξιωθείς κι εσύ να κερδίσεις μια θέση δίπλα του. Φίλα το χέρι του, να εξιλεωθείς κι εσύ από τα δικά σου πάθη, από τις δικές σου αμαρτίες. Αυτός αμαρτίες δεν κουβαλά στην πλάτη, οι κοινοί τρόποι στο τραπέζι (αν και δηλώνει «παιδί του λαού») δεν είναι ανεκτοί. Θα πρέπει, επειγόντως, να διδάξουμε στα παιδιά που δεν ξέρουν να φέρονται, πως δεν πρόκειται για ένα απλό άτομο, δεν είναι σαν κι εμάς αυτός. Δεν υπάρχει «πώς» και, προπάντων, δεν υπάρχει «γιατί». Ας τον προσκυνήσουμε!
Μάθαμε από μικροί να μην αναρωτιόμαστε, τελικά, με ποιον μιλάμε. Να μην έχουμε αμφιβολίες για αυτόν τον θείο στο τραπέζι, για αυτόν τον αξιωματικό που συναντήσαμε στην πλατεία. Μόνο που μάθαμε και κάτι ακόμη· να στεκόμαστε με προσοχή σε στρατηγούς δίχως παράσημα. Πόση σημασία έχει τελικά η ένδειξη σεβασμού χωρίς να νοηματοδοτούμε τις πράξεις μας, χωρίς να πηγάζει από μία ενδότερη, βαθύτερη ανάγκη; Και τι είναι, εν τέλει, δόκιμο· να συνιστά επιλογή ή μονόδρομο, κατεύθυνση στην οποία μάς τοποθέτησαν; Ποια η αξία που αποκτά, η θέση που κατέχει στις ζωές μας; Όταν δεν κατανοώ την πραγματική πηγή της πράξης μου, είναι πράγματι ωφέλιμη; Μας λέγαν «να είσαι ο εαυτός σου». Αυτόν τον εαυτό πρέπει να μάθουμε να μην τον προσαρμόζουμε κάθε λίγο και λιγάκι. Αυθόρμητα ρωτάει «γιατί» και «πώς». Γίναμε όλοι «κουρδιστά πορτοκάλια».
Εσείς… θα ξεκουρδιστείτε εντελώς ή θα αυτό-κουρδίζεστε;
