Της Αλεξάνδρας Μαστοράκη,
Ο 5ος αιώνας π.Χ. δεν υπήρξε μόνο ο αιώνας του αθηναϊκού μεγαλείου. Η Περσική Αυτοκρατορία είχε φθάσει στο απόγειο της δύναμής της: η εξάπλωση στην ηπειρωτική Ευρώπη υπό τον Δαρείο Α’ και η οριοθέτηση μιας σφαίρας επιρροής που περιλάμβανε, μέχρι και τις αρχές του αιώνα, την Ιωνία, τη Θράκη και την Μακεδονία καθιστά φανερό ότι η περίοδος αυτή σηματοδότησε τη μεγάλη σύγκρουση δύο αστέρων, του ελληνικού και του περσικού στοιχείου. Ο Δαρείος αποσκοπούσε πλέον στην κατάκτηση του υπόλοιπου ελλαδικού χώρου, κυρίως της Αθήνας. Η προσάρτηση των ελληνικών περιοχών μάλλον δεν απέβλεπε τόσο στην αποκόμιση πλούτου όσο στην ανύψωση της αίγλης του Πέρση βασιλιά, αλλά και στην καθυπόταξη των πόλεων-κρατών που συνιστούσαν δυνητική απειλή για τη συνοχή της αυτοκρατορίας στο δυτικό της σκέλος.
Το 499 π.Χ., η εξέγερση των ελληνικών πόλεων στη μικρασιατική ακτή (Ιωνία) εναντίον του περσικού ζυγού και η κατάληψη των Σάρδεων από τους επαναστάτες τον επόμενο χρόνο πυροδότησαν τη μηδική αντίδραση για επιβολή ισχύος. Παρά την ήττα των επαναστατών το 494 π.Χ., ο Δαρείος κατέστησε σαφή την πρόθεσή του να καταλάβει την Ελλάδα. Η αρχική διπλωματική του προσέγγιση έπεσε στο κενό, οπότε ο βασιλιάς προχώρησε με εξαπόλυση στρατιωτικής επίθεσης εναντίον των Κυκλάδων και της Εύβοιας. Η κίνησή του αποτέλεσε την αφετηρία μιας σειράς περσικών επιθέσεων με ευδιάκριτη την προδιάθεση της Περσίας να αξιοποιήσει την υπεροχή της σε πόρους —στρατιωτικούς και μη— για ένα ολοκληρωτικό χτύπημα.
Η μάχη του Μαραθώνα
Ο Δαρείος δεν διεύθυνε ο ίδιος την εκστρατεία, αλλά όρισε επικεφαλής του στρατού τον Δάτη και τον ανιψιό του Αρταφέρνη στο ιππικό. Η συνολική δύναμη του περσικού στρατού, αν και δεν προσδιορίζεται επακριβώς, υπολογίζεται κατά προσέγγιση σε 90.000 άνδρες. Η ελληνική δύναμη υπό τον στρατηγό Μιλτιάδη εκτιμάται περίπου στους 10.000 οπλίτες, Αθηναίους και Πλαταιείς. Η περσική αποστολή, μετά τη διάσχιση του Ευβοϊκού, επέλεξε για απόβαση τον Μαραθώνα, λόγω της ευρείας πεδιάδας, ιδανικής για το ιππικό, αλλά και της λίμνης που θα εξασφάλιζε την παροχή νερού για τους στρατιώτες και τα άλογα. Παρά την καθυστερημένη ενεργοποίηση των Σπαρτιατών που παρέμειναν αρχικά αδρανείς λόγω του εορτασμού των ιερών Καρνείων και πιθανότατα λόγω τοπικής μεσσηνιακής εξέγερσης, οι Έλληνες έσπευσαν στον Μαραθώνα και αργότερα πήραν θέσεις μάχης στο κέντρο του όρμου, ενώ μόνο το μισό Περσικό ιππικό είχε αποβιβαστεί. Οι Έλληνες επιμήκυναν τις γραμμές τους για να στοιχηθούν ισοδύναμα με τους Πέρσες και αποδυνάμωσαν το κέντρο: οι Πλαταιείς τοποθετήθηκαν στη δεξιά πτέρυγα και οι Αθηναίοι στο κέντρο και αριστερά. Η στοίχιση βασίστηκε σε στρατηγικό προσχέδιο του Μιλτιάδη να περικυκλώσει το κέντρο των Περσών με τις πλαϊνές πτέρυγες.
Η μάχη διεξήχθη με μια ηχηρή έλλειψη για την περσική πλευρά: η απουσία του περσικού ιππικού από το πεδίο της μάχης καλύπτεται μέχρι και σήμερα από μυστήριο. Στις επικρατούσες εκδοχές συγκαταλέγεται η πιθανή αδυναμία του Δάτη να το αξιοποιήσει αποτελεσματικά λόγω της σποραδικής δενδροφυίας στην πεδιάδα. Σύμφωνα με άλλη άποψη, ο Δάτης είχε ήδη αποστείλει το ιππικό προς την Αθήνα, σε μια απόπειρα να την καταλάβει ταυτόχρονα με τα τεκταινόμενα στον Μαραθώνα ή ακόμη και για να κινητοποιήσει τους Αθηναίους να πολεμήσουν πριν προλάβουν να συνδράμουν οι Σπαρτιάτες.
Η μάχη ήταν μετωπική, με το κέντρο των Περσών να ωθεί προς τα πίσω το ελληνικό κέντρο. Όμως, οι Έλληνες επέδειξαν σταθερή αντίσταση τόσο στη δεξιά όσο και στην αριστερή πτέρυγα, υποχρεώνοντας τους Πέρσες σε οπισθοχώρηση. Η αρχική στοίχιση διαλύθηκε και έδωσε τη θέση της σε άτακτη συμπλοκή. Οι Έλληνες εξακολουθούσαν να επιτίθενται στις περσικές γραμμές που υποχωρούσαν, με τις επιμέρους μάχες να συνεχίζονται μέχρι και γύρω από τα Περσικά πλοία. Μόλις επτά από αυτά αιχμαλωτίστηκαν, ενώ ο υπόλοιπος στόλος κατόρθωσε να διαφύγει.
Οι Έλληνας είχαν στεφθεί νικητές της μάχης, με ελάχιστες συγκριτικά απώλειες, αλλά ο πόλεμος είχε μόλις αρχίσει. Ο Δάτης δεν είχε πει την τελευταία του λέξη: περιέπλευσε το Σούνιο με σκοπό να επιτεθεί στην Αθήνα, της οποίος ο στρατός δεν είχε ακόμη επιστρέψει. Η άφιξη των Ελλήνων το ίδιο βράδυ μαρτυρά ότι οι ίδιοι αντιλήφθηκαν τις βλέψεις του Πέρση στρατηγού, ενώ ο Περσικός στόλος γύρισε άπρακτος στη Ασία. Τότε κατέφθασαν και 2.000 Σπαρτιάτες, αλλά η παρουσία τους ήταν μάλλον περιττή πλέον, με ξεκάθαρη τη νίκη της ελληνικής πλευράς.
Συνολικά, η μάχη του Μαραθώνα μεταξύ των Ελλήνων και του μηδικού στρατού εισβολής του δεν απέβη απλώς νικηφόρα για τους Έλληνες, αλλά ανέδειξε διεθνώς την μαχητική τους αριστεία και την υπεροχή στρατηγικής. Παρά το γεγονός ότι η μάχη αποτέλεσε το πρώτο γράμμα σε μια μακρά σειρά ελληνοπερσικών πολεμικών διενέξεων και λειτούργησε, πρακτικά, ως «φρένο» στις στραμμένες στον ελλαδικό χώρο επεκτατικές φιλοδοξίες των Περσών, στον Μαραθώνα αποδείχθηκε για πρώτη φορά εκείνο που κανείς δεν φανταζόταν. Η πανίσχυρη Περσική Αυτοκρατορία των Αχαιμενιδών ηττήθηκε από την ελληνική αμυντική δύναμη, η οποία αντιστάθηκε με αξιοσημείωτο ζήλο και σφοδρότητα στην αιματηρή μάχη. Ασφαλώς η στιγμή έχει εξασφαλίσει τη θέση της στις χρυσές σελίδες της ιστορίας ως μια μεγαλειώδης και καθοριστική καμπή στην πορεία της Ελλάδας, ενώ έχει την τιμητική τις σε όλες τις εκφάνσεις της ελληνικής τέχνης — λογοτεχνία, γλυπτική, αρχιτεκτονική και κεραμική.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Η Μάχη του Μαραθώνα, worldhistory.org, διαθέσιμο εδώ.
- Η Μάχη του Μαραθώνα, 2500years.culture.gov.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Μάχη του Μαραθώνα (12 Σεπ. 490 π.X), stratistoria.wordpress.com, διαθέσιμο εδώ.
