Του Αντώνη Πετρόπουλου,
Πόσοι άνθρωποι, στην πραγματικότητα, είναι προετοιμασμένοι για μία αδόκητη κρίση, η οποία μπορεί να ενσκήψει και να αλλάξει αυτοστιγμεί την καθημερινότητά τους; Γιατί υποτιμάμε τις πιθανότητες να αντιμετωπίσουμε μία καταστροφή, η οποία φαίνεται μακρινή, όταν την παρακολουθούμε από τα ΜΜΕ; Η ιστορία έχει διαψεύσει την παθητική μας στάση σε υφέρποντες κινδύνους, οι οποίοι μας έφεραν προ εκπλήξεως. Και το μέλλον προοιωνίζεται σε όμοιες κρίσεις, στις οποίες καλούμαστε να προετοιμαστούμε.
Ένα ενδιαφέρον ψυχολογικό φαινόμενο είναι η προκατάληψη της κανονικότητας (normality bias). Οι άνθρωποι υποτιμούν την πιθανότητα, να συμβεί μία καταστροφή και η ψυχική αυτή κατάσταση τους εμποδίζει να προετοιμαστούν για μία έκτακτη ανάγκη. Συνήθως, όταν προκύπτει μία καταστροφή σε κάποιο μακρινό μέρος του πλανήτη, σκεφτόμαστε πως αυτό «δεν πρόκειται να συμβεί ποτέ εδώ» και συνεχίζουμε την μακάρια ζωή μας, όσο απολαμβάνουμε τις ανέσεις της καθημερινότητας και όσο αυτή κυλάει σε μία κανονικότητα.
Οι ακραίες φυσικές καταστροφές —πυρκαγιές, πλημμύρες— και οι υγειονομικές κρίσεις έχουν εκδηλώσει με δραματικό τρόπο την προκατάληψη της κανονικότητας. Η πανδημία, που ξέσπασε το 2020, είναι ένα ισχυρό παράδειγμα για το πώς ο ανέμελος τρόπος ζωής και η ψευδαίσθηση, ότι όλα θα κυλούν ομαλά και «κανονικά», εμποδίζουν τόσο την ψυχολογική —και ουσιαστική— προετοιμασία, όσο και τη διαχείριση ενός οξυμένου προβλήματος. Ποιος περίμενε ότι αίφνης η καθημερινότητά μας θα άλλαζε ολωσδιόλου; Επιπλέον, επιστήμονες και κυβερνήσεις δε μπόρεσαν να ερμηνεύσουν με ακρίβεια τον κίνδυνο και θεώρησαν ότι η κατάσταση δεν είναι τόσο ανησυχητική. Συγχρόνως, οι άνθρωποι δυσκολεύτηκαν, εξαιρετικά, να προσαρμοστούν στα πρωτοφανή δεδομένα, τα οποία επέσυρε η κρίση και έχασαν την ικανότητα της ευθυκρισίας τους.
Το φαινόμενο εντοπίζεται σε κάθε μορφή απειλής —κατάρρευση της οικονομίας, κραχ των αγορών, κοινωνικές αναταραχές, ανεξέλεγκτη βία και πόλεμο—, οτιδήποτε απειλεί άμεσα τη ζωή. Μπορεί να εκδηλωθεί και σε φαινόμενα, όπως τροχαία ατυχήματα. Συμβαίνουν πολύ συχνά, αλλά ο μέσος άνθρωπος τα βιώνει μόνο σπάνια έως ποτέ.
Ο εγκέφαλός μας χρειάζεται πολύ χρόνο για να επεξεργαστεί γεγονότα, τα οποία μοιάζουν σουρεαλιστικά ή καταστάσεις, οι οποίες άπτονται της θεωρίας του «Μαύρου Κύκνου». Αναλυτικότερα, είναι ένα απρόβλεπτο γεγονός, το οποίο ξεπερνά αυτό, που περιμένουμε κανονικά από μια κατάσταση και ανατρέπει δραματικά τη δομή της κοινωνίας. Ανάμεσά στα φαινόμενα του «Μαύρου Κύκνου» συμπεριλαμβάνεται και η τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου με έντονο αντίκτυπο σ’ ολόκληρο τον κόσμο.
Μία ενδεχόμενη κρίση μεγάλης επίδρασης στο μέλλον είναι εγγύτερα απ’ αυτό, που η πεποίθησή μας ορίζει. Προφανώς και δεν είναι χρήσιμο να «οραματιζόμαστε» το χειρότερο σενάριο ή κάποια εσχατολογία. Ένα μοτίβο σκέψης, βασισμένο στη διαστρέβλωση της πραγματικότητας, της καταστροφολογίας και της πρόβλεψης των χειρότερων εξελίξεων, μπορεί να μας κατακλύσει με άγχος και αρνητικά συναισθήματα. Η απόκλιση, απ’ αυτό που θεωρείται ως «κανονικότητα», δεν αποτελεί απαραίτητα σημάδι επικείμενου ολέθρου.
Το παρελθόν, λοιπόν, μπορεί να μας διδάξει ότι οφείλουμε να είμαστε έτοιμοι σε σενάρια, τα οποία —με ρεαλισμό πάντα— ενδέχεται να επαπειλήσουν τις ζωές μας εκ του μη όντος. Η έλλειψη προετοιμασίας οδηγεί σε απουσία σχεδίου έκτακτης ανάγκης και σε ό,τι χρειάζονται οι άνθρωποι για να επιβιώσουν. Το ζήτημα της προκατάληψης της κανονικότητας δεν είναι μόνο ατομικό. Αφορά κυβερνήσεις, οι οποίες καλούνται να έχουν ένα επαρκές πλάνο για κάθε πιθανή κρίση, καθώς σ’ έναν συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο είναι ζωτικής σημασίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Τάση κανονικότητας, wikipedia.org, διαθέσιμο εδώ
- Θεωρία του μαύρου κύκνου, wikipedia.org, διαθέσιμο εδώ
