Της Μαρίας Σαράφη,
Πολλές φορές στη ζωή ερχόμαστε αντιμέτωποι με το άγνωστο, με καταστάσεις που εμφανίζονται ξαφνικά και επηρεάζουν ολόκληρη την καθημερινότητά μας. Ο τρόπος που τις αντιμετωπίζουμε εξαρτάται από εμάς τους ίδιους, την εποχή και την κοινωνία στην οποία ζούμε, και καθορίζει το μέλλον μας. Περίπου 25 χρόνια πριν η 15 μηνών Megan Crowley διαγνώστηκε με τη νόσο Pompe, και μερικές εβδομάδες αργότερα και ο νεογέννητος αδερφός της Patrick. Την περίοδο εκείνη το γνωστικό επίπεδο της ιατρικής κοινότητας σχετικά με την ασθένεια, φαίνεται πως ήταν ελλιπές, και για αυτό δεν είχε βρεθεί κάποιου είδους θεραπεία. Το προσδόκιμο ζωής των δύο παιδιών, αλλά και όσων έφεραν την ασθένεια, δεν ξεπερνούσε τα δύο έτη, μέχρι που ο John Crowley πήρε την κατάσταση στα χέρια του ιδρύοντας την βιοτεχνολογική εταιρία Amicus Therapeutics, με σκοπό την αναζήτηση θεραπείας.
Η νόσος Pompe
Η σπάνια νόσος Pompe γνωστή και ως νόσος αποθήκευσης γλυκογόνου τύπου 2 είναι μια αυτοσωμική υπολειπόμενη νευρομυική διαταραχή, δηλαδή για να διαβιβαστεί στην επόμενη γενιά θα πρέπει και οι δύο γονείς να είναι φορείς. Συγκεκριμένα, προκαλείται από την απουσία λειτουργικότητας ή τη μειωμένη λειτουργικότητα του ενζύμου α-1,4-γλυκοζιδάσης, το οποίο πραγματοποιεί την υδρόλυση του γλυκογόνου σε γλυκόζη σε ειδικά κυτταρικά οργανίδια, τα λυσοσώματα. Η ανεπαρκής δραστικότητα του ενζύμου προκαλείται από μετάλλαξη στο γονίδιο GAA που το κωδικοποιεί, αφαιρώντας του έτσι την ικανότητα διάσπασης του γλυκογόνου προς μόρια γλυκόζης, με αποτέλεσμα τη συσσώρευση γλυκογόνου κυρίως στα λυσοσώματα μυικών και ηπαττικών κυττάρων. Επερχόμενες διαρρήξεις των οργανιδίων αυτών οδηγούν σε σχηματισμό «λιμνών γλυκογόνου» σε όργανα και ιστούς (κυρίως στους μύες), επιφέροντας δυσλειτουργίες.
Συμπτώματα
Ανάλογα με τη ποσότητα λειτουργικού ενζύμου που παράγεται εμφανίζονται και τα αντίστοιχα συμπτώματα της ασθένειας. Μικρές έως καθόλου συγκεντρώσεις λειτουργικού ενζύμου προκαλούν την παιδική μορφή της νόσου που χαρακτηρίζεται από υπερτροφική καρδιομυοπάθια, αδυναμία των σκελετικών και αναπνευστικών μυών, και ηπατομεγαλία. Μειωμένες συγκεντρώσεις λειτουργικού ενζύμου οδηγούν στην ενήλικη μορφή της νόσου που χαρακτηρίζεται από πιο αργή εξέλιξη της ασθένειας, προσβολή του αναπνευστικού συστήματος, μυοπάθεια της πυέλου και των κάτω άκρων, αλλά μικρότερη πιθανότητα καρδιοπάθειας. Ακόμη, έχει παρατηρηθεί σε ασθενείς απώλεια της βαδιστικής ικανότητας, δυσκολία στην αναπνοή, σκολίωση, αλλά και αναπνευστικές λοιμώξεις.
Διάγνωση
Προγεννητικά μπορεί να πραγματοποιηθεί διάγνωση μέσω της μέτρησης της δραστικότητας του ενζύμου σε δείγμα χοριακής λάχνης και ανίχνευση εντοπισμένων μεταλλάξεων στα εμβρυικά κύτταρα του ασθενούς. Σε μεταγενέστερα αναπτυξιακά στάδια η διάγνωση μπορεί να γίνει με ποικίλους τρόπους, όπως με τις αιματολογικές εξετάσεις, όπου εξετάζονται τα επίπεδα της κρεατινικής κινάσης και η δραστικότητα της α-1,4-γλυκοζιδάσης, με τη γονιδιακή αλληλούχηση, όπου εντοπίζεται η μετάλλαξη του γονιδίου GAA. Επίσης, η ηλεκτρονική μικροσκοπία δίνει τη δυνατότητα παρατήρησης των διογκωμένων λυσοσωμάτων, ακόμη και των «λιμνών γλυκογόνου».
Θεραπευτικές προσεγγίσεις
Εξαιτίας της παρουσίας διαφορετικών μορφών εμφάνισης της παθογένειας, υπάρχει η ανάγκη αναζήτησης διαφορετικών θεραπευτικών προσεγγίσεων. Σε κάθε περίπτωση, κατά την εφαρμογή οποιασδήποτε θεραπείας κρίνεται απαραίτητη η παρακολούθηση των ασθενών, λόγω κινδύνου εμφάνισης παρενεργειών, και εφαρμογή συμπληρωματικών θεραπειών όπως η αναπνευστική υποστήριξη, η φυσικοθεραπεία, η λογοθεραπεία, και η τοποθέτηση σωλήνα τροφοδοσίας. Τρείς βασικές θεραπευτικές προσεγγίσεις είναι οι εξής:
- Ενζυμική αντικατάσταση: Χορηγείται σε μορφή φαρμάκου, ανασυνδυασμένη μορφή της α-1,4-γλυκοζιδάσης, η οποία έχει φτιαχτεί εργαστηριακά με τη βοήθεια της βιοτεχνολογίας και της συνθετικής βιολογίας. Έτσι, απομακρύνεται το συσσωρευμένο γλυκογόνο από τα λυσοσώματα.
- Γονιδιακή θεραπεία: Προστίθεται το φυσιολογικό γονίδιο σε γονιδίωμα ιού και μέσω της τεχνικής knock-out εισέρχεται στο γονιδίωμα του ασθενούς, ενώ ταυτόχρονα απενεργοποιούνται τα επικίνδυνα γονίδια.
- Φαρμακολογική χορήγηση πρωτεϊνικού συνοδού: Χορηγείται σε μορφή φαρμάκου ένας πρωτεϊνικός συνοδός, δηλαδή μια πρωτεΐνη που βοηθά το λάθος αναδιπλωμένο ένζυμο που έχει κωδικοποιηθεί από το γονίδιο με τη μετάλλαξη, να αναδιπλωθεί σωστά διατηρώντας έτσι τη λειτουργικότητά του και την ικανότητά του να υδρολύει το γλυκογόνο.
Η σπάνια νόσος Pompe έγινε γνωστή όχι μόνο μέσα από την ταινία «Extraordinary measures» το 2010 του Harrison Ford, αλλά και από πολυάριθμα άρθρα σε περιοδικά και εφημερίδες, καθώς και δύο βιβλία. Είναι αδιαμφισβήτητο πως η οικογένεια Crowley είχε βιώσει ένα θαύμα καθώς κατάφερε, ρισκάροντας, να ιδρύσει ολόκληρη εταιρία Βιοτεχνολογίας φέροντας εν τέλει την πετυχημένη θεραπεία της ενζυμικής αντικατάστασης. Είναι, λοιπόν, σημαντικό να βρισκόμαστε συνεχώς σε εγρήγορση και να αξιοποιούμαι τα μέσα που μας προσφέρει η κοινωνία ώστε να αντιμετωπίσουμε οποιαδήποτε αναπάντεχη κατάσταση εμφανίζεται στη ζωή μας. Η επικοινωνία αυτής της κατάστασης, αλλά και η ενημέρωση σχετικά με αυτή μπορεί να βοηθήσει πολλούς συνανθρώπους μας εκεί έξω.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚH ΠΗΓH
- Amicus CEO on a mission to cure pompe and help his two children, Pompe Disease News, Emma Yasinki, διαθέσιμο εδώ
