Της Μιχαέλας Βαλερά,
Όπως καμία ιστορία δεν είναι αναίμακτη, έτσι και αυτή της επιστήμης ξεδιπλώνεται μέσα από ανατριχιαστικά γεγονότα, μυστήρια και πολλά ιατρικά λάθη. Ειδικά ο τομέας της ψυχιατρικής, ανέκαθεν εύθραυστος, δύσκολα προσεγγίσιμος και ελάχιστα μελετημένος αποτελεί εφαλτήριο για μια ανασκόπηση στο πρόσφατο παρελθόν. Το 1949 ο πειραματισμός σε ψυχιατρικές θεραπευτικές προσεγγίσεις κατέληξε στην ανάδειξη ενός βραβείου Νόμπελ Ιατρικής ανάμεσα στα πιο αμφιλεγόμενα που έχουν αποδοθεί κατά τη γνώμη μου με το πέρασμα των ετών. Εκείνη την εποχή, οι προσδοκίες των ασθενών όπως και η ελπίδα αυτών κρέμονταν κυριολεκτικά από μια <<κλωστή>>, νευρωνική αυτήν την φορά και όχι υφασμάτινη.
Ο νευροχειρουργός António Egas Moniz αποτελεί τον πρωτεργάτη μιας ιδιαίτερα εντυπωσιακής τεχνικής, της λοβοτομής. Ο Πορτογάλος Νομπελίστας διακρίθηκε για την εφευρετικότητα και την πρωτοπορία του στον τομέα της ψυχιατρικής που ως σκοπό είχε την εξάλειψη των συμπτωμάτων ψυχικά διαταραγμένων ασθενών. Η λοβοτομή, αρχικώς, σχεδιάστηκε για να θεραπεύσει το σημείο του εγκεφάλου που οι γιατροί θεωρούσαν ότι ευθύνεται για την εκδήλωση καταθλιπτικών επεισοδίων, ψευδαισθήσεων, παραισθήσεων και ψυχώσεων. Σημείο στόχος στη συγκεκριμένη χειρουργική διαδικασία αποτελεί ο μετωπιαίος λοβός που εθεωρείτο ότι σχετίζεται με τη σκέψη, τη λήψη αποφάσεων και τη συμπεριφορά.
Ο ασθενής υποβάλλονταν αρχικά σε γενική αναισθησία, ενώ άλλες φορές μόνο σε τοπική. Στη συνέχεια, ο θεράπων ιατρός άνοιγε τρύπες στο κρανίο του ασθενούς και χτυπώντας απότομα το τρυπάνι με ένα μικρό σφυρί κατέστρεφε τους νευρωνικούς συνδέσμους που θεωρούσε ότι οφείλονταν για τη σχιζοφρενική ή διπολική στάση του ασθενή. Η ίδια διεργασία συχνά εφαρμοζόταν και μέσα από τις κοιλότητες του ματιού. Όσο επίπονη φαντάζεται μια τέτοια διαδικασία, ακόμη περισσότερο ήταν για τους ασθενείς οι οποίοι μετεγχειρητικά παρουσίαζαν απάθεια, μειωμένα αντανακλαστικά και συγκέντρωση και λιγότερη συναισθηματική ανταπόκριση. Η πιο γνωστή λοβοτομή που έλαβε χώρα είναι αυτή της Ρόζμαρι Κένεντι, της αδελφής του προέδρου Τζον Κένεντι, η οποία μετά τη λοβοτομή, καταδικάστηκε σε αναπηρία για το υπόλοιπο της ζωής της. Χάρη της ωστόσο οφείλουμε τη θέσπιση των Παραολυμπιακών αγώνων.
Στις αρχές της δεκαετίας του ‘30, καθηγητές από το Πανεπιστήμιο του Yale ανακάλυψαν ότι αφαιρώντας τμήματα του μετωπιαίου λοβού από χιμπατζήδες, τα πειραματόζωά τους γίνονταν πιο ήρεμα και συνεργάσιμα και αυτή η αναπάντεχη ανακάλυψη δεν έμελλε από το να εφαρμοστεί —τις περισσότερες φορές ανεπιτυχώς— και σε ανθρώπινα πειραματόζωα. 20 χρόνια αργότερα η φήμη της λοβοτομής άρχισε να λασπώνεται χάρη στην άνθιση των νευροληπτικών φαρμάκων. Η αποτελεσματικότητα αυτών σε συνδυασμό με τις μη αναστρέψιμες επιπτώσεις στην καθολική υγεία των λοβοτομημένων ασθενών προκάλεσε αντιδράσεις και αιτήματα απόσυρσης του Νόμπελ. Τι και αν η συγκεκριμένη θεραπευτική χρησιμοποιείται ακόμη για φαρμακοανθεκτικές μορφές επιληψίας, οι ασθενείς κρατούν την ίδια στάση παρά το πέρασμα των χρόνων και την εξέλιξη των τεχνικών…
Η επιστήμη και η θεραπευτική για να φτάσει στο σημερινό σημείο εξέλιξης διένυσε πολλά χρόνια σκοταδισμού αλλά και σκότους. Η ηθική που κρύβεται πίσω από την εφαρμογή κάποιας θεόσταλτης έμπνευσης κάποιου αρκετά φιλόδοξου γιατρού ανταγωνίζεται ταυτόχρονα τα οικονομικά συμφέροντα και τα δικαιώματα του ασθενούς, την επιλογή του να αρνηθεί κάποια αγωγή. Μπορεί να θέλουμε να πιστεύουμε πως απέχουμε χρονικά όσο και ηθικά από εκείνη την περίοδο, όμως για παράδειγμα, ακόμη και η εισαγωγή της τεχνητής νοημοσύνης στις ζωές μας μπορεί σίγουρα να μας διαψεύσει. Πάντα πίσω από τις τεχνικές και τα μηχανήματα ας μην ξεχνάμε πως κρύβεται ένας άνθρωπος και αυτό δεν θα αλλάξει όσα χρόνια και αν περάσουν. Ας επιλέξουμε ο καθένας προσωπικά τι και πως θα το χειριστούμε.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Σαν Σήμερα / Σαν σήμερα γίνεται η πρώτη λοβοτομή στην ιστορία, lifo, διαθέσιμο εδώ
- Το αμφιλεγόμενο νόμπελ ιατρικής που δόθηκε στον ψυχίατρο που εφάρμοσε τη λοβοτομή. Τα διάσημα θύματά του. Γιατί το ίδρυμα Νόμπελ αρνείται να το αποσύρει…, Μηχανή του Χρόνου, διαθέσιμο εδώ
- Now seen as barbaric, lobotomies won him a Nobel Prize in 1949, washingtonpost, διαθέσιμο εδώ
