Του Γιώργου Τζεμίντιμπη,
Θα μπορούσε η Ελλάδα του 2024 να βιώσει μία αναπάντεχη λογοτεχνική αναγέννηση; Όλα τα στοιχήματα έδειχναν πως ναι. Από την πρώτη μέρα του Οκτώβρη, τα ελληνικά μέσα μαζικής ενημέρωσης κατακλύστηκαν από την είδηση ότι η κυρία Έρση Σωτηροπούλου ήταν υποψήφια για το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Μία νίκη της Ελλάδας, τόσα χρόνια μετά τον Σεφέρη και τον Ελύτη, θα ήταν, αναμφίβολα, ένα μεγάλο γεγονός των γραμμάτων, μια «ανάσα δροσιάς» μέσα στον κυκεώνα «καυτών» εξελίξεων που βιώνουμε. Ωστόσο, οι προσδοκίες διαψεύστηκαν, και το Νόμπελ αποδόθηκε στη Νοτιοκορεάτισσα συγγραφέα, Χαν Κανγκ, με χαρακτηριστικό βιβλίο της το Μάθημα Ελληνικών. Εμείς, στην Ελλάδα, τι μάθημα αποκομίσαμε από αυτόν τον λογοτεχνικό τυφώνα;
Η αναπάντεχη είδηση έπεσε σαν κεραυνός εν αιθρία. Η ίδια η συγγραφέας, μετρίων τόνων, αλλά και οι εκδόσεις με τις οποίες συνεργάζεται, θριαμβευτικές, ανήγγειλαν την υποψηφιότητά της για το φετινό βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Η Πατρινή συγγραφέας, σχετικά άγνωστη, μάλλον, στο ευρύ ελληνικό κοινό φαίνεται να ήταν από τους ολίγους και εκλεκτούς της Σουηδικής Ακαδημίας, εκ των οποίων θα επιλεγόταν ο φετινός νικητής του πιο λαμπρού λογοτεχνικού βραβείου παγκοσμίως. Σύμφωνα, άλλωστε, με το Φόρουμ Παγκόσμιας Λογοτεχνίας, η συγγραφέας διακρίνεται για «τη διαυγή εξερεύνηση της ανθρώπινης πολυπλοκότητας μέσα από μία πρωτοποριακή πεζογραφία, που εξετάζει τα όρια μεταξύ του προσωπικού και του πολιτικού».
Γεννημένη το 1953, ξεκίνησε να γράφει τη δεκαετία του 1980. Το βιβλίο της Ζιγκ-ζαγκ στις νεραντζιές βραβεύτηκε το 2000 με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος, και θεωρήθηκε από μερικούς ως το καλύτερο ελληνικό βιβλίο της δεκαετίας. Η συλλογή διηγημάτων της Να νιώθεις μπλε, να ντύνεσαι κόκκινα απέσπασε το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος το 2012. Το δε μυθιστόρημά της Τι μένει από τη νύχτα απέσπασε στη Γαλλία το Βραβείο Μεσόγειος (Prix Méditerranée Étranger 2017) και στις ΗΠΑ το Εθνικό βραβείο ALTA 2019. Η Έρση Σωτηροπούλου απέσπασε και το βραβείο ποίησης Dante Alighieri στην Ιταλία. Οπωσδήποτε, οφείλονται πολλά συγχαρητήρια στη συγγραφέα, όχι μόνο για όσα βραβεία έχει ήδη αποσπάσει, αλλά καθαρά και για το γεγονός ότι «σηκώνει τον σταυρό» του να είναι συγγραφέας στη σύγχρονη Ελλάδα, με όλα της τα στραβά και τα ανάποδα· και όχι μόνον αυτό, αλλά έχει ήδη διαφημίσει τη χώρα στο εξωτερικό, κατακτώντας υψηλά βραβεία.
Ωστόσο, κάποιον λάκκο έχει η φάβα όσον αφορά την υποψηφιότητά της για το μεγαλύτερο βραβείο λογοτεχνίας στον κόσμο. Αν ξεκινήσουμε από την είδηση της υποψηφιότητας καθ’ εαυτήν, δεν μπορούμε να αποκλείσουμε το γεγονός ότι οι εκδόσεις με τις οποίες συνεργάζεται η συγγραφέας να μεγαλοποίησαν μία φημολογούμενη μόνο υποψηφιότητα. Και τι θα πει φημολογούμενη; Σημαίνει ότι κανένας εκτός από τη Σουηδική Ακαδημία δεν ξέρει ποιοί είναι οι εκατοντάδες υποψήφιοι που εξετάζονται για το βραβείο Νόμπελ κάθε χρόνο. Τα ονόματα των συγκεκριμένων υποψηφίων δημοσιοποιούνται, μάλιστα, μετά από πενήντα χρόνια, που σημαίνει ότι ξέρουμε, πλέον, με ποιους συναγωνίστηκε ο Σεφέρης το 1963, αλλά όχι ο Ελύτης το 1979! Έτσι, είναι ευνόητο πως, αν μάθουμε ποτέ την αλήθεια για την υποψηφιότητα της κυρίας Σωτηροπούλου αυτό θα γίνει το 2074. Είναι θαυμαστό να βλέπουμε μεταγενέστερα, παραδείγματος χάριν, ότι ο Γεώργιος Σεφέρης, το 1963, υπερίσχυσε άλλων μεγαλύτερων ονομάτων, από τους οποίους κάποιοι κέρδισαν αργότερα το βραβείο: Σαρτρ, Μπόρχες, Νερούδα, Ναμπόκοφ, Μπρετόν, Κοκτό, Ώντεν, Μπέκετ, αλλά και των Ελλήνων Μυριβήλη και Βενέζη. Για την κυρία Σωτηροπούλου πρέπει, όμως, να τηρηθούν μερικές επιφυλάξεις κατά πόσο ήταν στις προτεραιότητες της επιτροπής.
Πού βασίζεται, λοιπόν, η υποψηφιότητα της Ελληνίδας συγγραφέως; Σε δύο γεγονότα, απ’ ό,τι φαίνεται: πρώτον, στις διεθνείς στοιχηματικές εταιρείες, και, δεύτερον, σε ένα τηλεφώνημα που έλαβε από την επιτροπή. Όσον αφορά το πρώτο σκέλος, πράγματι, η συγγραφέας εμφανίζεται σχεδόν πάντα μες στη δεκάδα πολλών στοιχηματικών εταιρειών για τους νικητές του Νόμπελ 2024, και μάλιστα, σε ορισμένες περιπτώσεις, αγγίζει την πεντάδα. Υπό αυτήν την έννοια, φαίνεται να ήταν δυνατό φαβορί για το βραβείο. Όσον αφορά το τηλεφώνημα από τη Σουηδία και αυτό είναι ενδεικτικό για την υψηλή της κατάταξη. Σύμφωνα με τις πληροφορίες της, τής τηλεφώνησαν για να τη ρωτήσουν ακριβή ημερομηνία και τόπο γέννησης – ενδεικτικό ότι ενδιαφέρονταν να συντάξουν, μάλλον, ένα ακριβές βιογραφικό της.
Η ίδια, πάλι, μέσα στην πληθώρα ειδήσεων που κυκλοφορούν για την υποψηφιότητά της, δεν θα μπορούσε να είναι πιο ξεκάθαρη. Μολονότι, λοιπόν, υπήρξε από τους πρώτους που διέδωσε τη συγκεκριμένη είδηση, μιλώντας στην Καθημερινή της Κύπρου, είπε: «Κοιτάξτε, μια διευκρίνηση. Δεν είμαι υποψήφια. Δεν υπάρχει επίσημη shortlist. Όλα αυτά είναι προγνωστικά που βασίζονται σε λίστες των πιθανών νικητών από λογοτεχνικά φόρουμ και σε εκτιμήσεις από πλατφόρμες στοιχημάτων. Το όνομά μου έχει ξαναβρεθεί στις λίστες των φαβορί για το Νόμπελ Λογοτεχνίας τα τελευταία χρόνια. Το ήξεραν λίγοι φίλοι μου κι εγώ. Φέτος ανέβηκε ψηλά στη λίστα, μπήκε στα πρώτα ονόματα κι αυτό έκανε τη διαφορά. Έτσι το θέμα πήρε δημοσιότητα. Όσο για τα δικά μου συναισθήματα… Δεν νομίζω ότι πρόκειται να πάρω το Νόμπελ, τουλάχιστον όχι αυτήν τη χρονιά και με τις σημερινές συγκυρίες. Το γεγονός, όμως, ότι κάποιοι επιμένουν σ’ εμένα, πιστεύουν ότι μπορεί να τα καταφέρω, ότι τα βιβλία μου μπορεί να τα καταφέρουν, και συνεχίζουν να ποντάρουν με αποτέλεσμα να βρεθώ ψηλά στη λίστα, ήταν μια πολύ ευχάριστη έκπληξη».
Ως προς το τελευταίο, νομίζω ότι κανείς δεν μπορεί να διαφωνήσει με την κυρία Σωτηροπούλου. Έτσι, παρά το ενδεχόμενο πάσα είδηση για το Νόμπελ να είναι ψευδής, αφού επίσημα στοιχεία δε θα διαθέτουμε για πολλά χρόνια ακόμα, η φήμη για την υποψηφιότητά της πρέπει να θεωρηθεί ως κάτι πολύ θετικό για την Ελλάδα, ακόμα και μεγαλοποιημένη. Το ότι μια συγγραφέας από τον περιορισμένο χώρο της ελληνικής λογοτεχνίας ενδέχεται, κατά πάσα πιθανότητα, να κερδίσει άλλη χρονιά το βραβείο Νόμπελ μόνο ευχαρίστηση μπορεί να μας προκαλέσει. Αλλά και το ότι το αναγνωστικό κοινό έτρεξε στα βιβλιοπωλεία να αγοράσει τα βιβλία της, όπως πιστοποιούν επίσημα στοιχεία, είναι επίσης πολύ θετικό. Ίσως από ενοχή, ίσως από φιλαναγνωσία, ίσως από απλή περιέργεια, το όνομα της συγκεκριμένης συγγραφέως ακούστηκε πολύ, πρωτίστως στα εγχώρια, αλλά, ενδεχομένως, και στα ξένα βιβλιοπωλεία.
Οι διαστάσεις της υποψηφιότητας ενδέχεται να μεγαλοποιήθηκαν, ενδέχεται και να ελαχιστοποιήθηκαν (!), αλλά, αναμφίβολα, κανένα από τα δύο δεν αποτελεί κάτι μεμπτό. Στη «λίμνη» της ελληνικής λογοτεχνίας, που ολοένα ξεραίνεται και στενεύει, η είδηση αυτή έπεσε σαν βροχούλα να ταράξει τα νερά, και σίγουρα την πήραν είδηση και οι εκτός λίμνης. Η συγγραφέας, πάντως, φανερώνει την ψυχραιμία με την οποία αντιμετώπισε την υποψηφιότητά της σε συνέντευξή της στην Καθημερινή, που πραγματοποιήθηκε μετά την ανακοίνωση των βραβείων. «Ξέρετε πόσες φορές βρέθηκα υποψήφια στις μικρές και μεγάλες λίστες για βραβεία στην Ελλάδα και στο εξωτερικό; Αν κάθε φορά έτρεφα προσδοκίες κι άρχιζε το χτυποκάρδι και μετά προσγειωνόμουν απότομα βουλιάζοντας στη θλίψη, θα είχα σταματήσει να γράφω. Φυσικά, ήταν πολύ ευχάριστη έκπληξη για μένα το ότι έφτασε το όνομά μου τόσο ψηλά στις λίστες. Μου αρκεί αυτό».
Η κυρία Σωτηροπούλου δεν έχει άδικο. Δεν είναι καθόλου εύκολο να ακουστεί το όνομα ενός καλού συγγραφέα στην Ελλάδα, πόσω μάλλον ενός Έλληνα στο εξωτερικό. Και μία μόνο διεθνής νύξη στο όνομα της συγγραφέως αποτελεί μεγάλη νίκη για το πνεύμα της χώρας μας, το οποίο όλο και αδειάζει από ουσία· ακόμα κι αν η είδηση αποσκοπούσε στην αυτοπροβολή της συγγραφέως, έχουμε πίστη ότι το φαίνεσθαι θα επηρεάσει θετικά το είναι των μελλοντικών συγγραφέων της χώρας μας. Που σημαίνει —έχετε θάρρος— το όνομα ενός Έλληνα μπορεί να ακουστεί ξανά στη λογοτεχνική οικουμένη!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Έρση Σωτηροπούλου: Ποια είναι η Ελληνίδα που διεκδικεί το Νόμπελ Λογοτεχνίας, tovima.gr, διαθέσιμο εδώ
- Here are the bookies’ odds for the 2024 Nobel Prize in Literature, lithub.com, διαθέσιμο εδώ
- «Η τρομοκρατία του πολιτικά ορθού έχει αρχίσει να εξαπλώνεται σαν νέφος με ακρίδες», kathimerini.com.cy, διαθέσιμο εδώ
- Έρση Σωτηροπούλου στο «Κ»: Τα βραβεία δεν μας κάνουν καλύτερους συγγραφείς, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
