Της Αντωνίας Αποστόλου,
105 χρόνια πέρασαν από την απελευθέρωση της Ξάνθης, στις 4 Οκτωβρίου του 1919, γεγονός που δεν είναι πολύ γνωστό στο ευρύ κοινό. Η απελευθέρωσή της προηγήθηκε από αυτή των υπόλοιπων περιοχών της Θράκης, κατά μερικούς μήνες, καθώς η Ξάνθη απελευθερώνεται αναίμακτα αποτελώντας, με αυτόν τον τρόπο, την απαρχή της ενσωμάτωσής της στον Εθνικό Κορμό.
Πιο συγκεκριμένα, η Ξάνθη είχε ήδη απαλλαγεί από τον τουρκικό ζυγό μετά από 500 χρόνια κατοχής και επήλθε υστερημένα σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα. Τον Οκτώβριο του 1912, παραμονές του Πρώτου Βαλκανικού Πολέμου, τα βουλγαρικά —τότε συμμαχικά— στρατεύματα αποχώρησαν από την περιοχή. Ωστόσο, λίγο καιρό μετά, μετεβλήθησαν κι εξελίχθηκαν σε στρατεύματα κατοχής, πραγματοποιώντας την «Πρώτη Βουλγαρική Κατοχή» με διάρκεια 8 μήνες.
Οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις κατέλαβαν για πρώτη φορά την Ξάνθη τον Ιούλιο του 1913, μετά το τέλος του Δεύτερου Βαλκανικού Πολέμου. Όμως, αυτή η περίοδος ελευθερίας αποδείχθηκε ιδιαίτερα μικρή καθώς διήρκεσε μόνο 15 μέρες. Με την Συνθήκη του Βουκουρεστίου στις 10 Αυγούστου του 1913 η Ξάνθη προσχώρησε ξανά στην βουλγαρική επικράτεια. Η δεύτερη κατοχή αποδείχθηκε εξαιρετικά οδυνηρή για τους κατοίκους της περιοχής με τους διωγμούς και τις αρπαγές περιουσιών να ταλανίζουν τον ελληνικό πληθυσμό.
Με τη νίκη των ελληνικών στρατευμάτων τον Οκτώβριο 1918, δημιουργήθηκε στην περιοχή εκείνη ένα διασυμμαχικό κράτος με το όνομα «η Χώρα της Θράκης». Βρισκόταν υπό γαλλική διοίκηση και υπήρχε παρουσία της ελληνικής μεραρχίας, η οποία ήταν δεσμευμένη για την ασφάλεια του πληθυσμού που διέμενε εκεί.
Τελικά, στις αρχές του Οκτώβρη του 1919, ο ελληνικός στρατός υπό την στρατηγία του Λεοναρδόπουλου εισήλθε στο «τρίγωνο της Ξάνθης» (με αυτό το όνομα χαρακτηρίζονται οι περιοχές της σημερινής Ροδόπης μέχρι τον ποταμό Κομψάτο, κοντά στον σημερινό Ίασμο). Οι επιχειρήσεις είχαν ξεκινήσει από την προηγούμενη νύχτα αλλά ο στρατός μπήκε στην Ξάνθη το πρωί της 4ης Οκτωβρίου. Άξιο αναφοράς είναι πως σε αυτήν την ιστορική στιγμή επικεφαλής των στρατιωτικών τμημάτων κατά την είσοδό τους στην Ξάνθη ήταν ο Ανθυπολοχαγός Γαβριήλ Λαδάς, ο μετέπειτα δήμαρχος της πόλης.
Την ίδια στιγμή επέστρεψαν στην Ξάνθη όσοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την περιοχή κι αφοπλίστηκε ο βουλγαρικός στρατός. Πρώτος δήμαρχος ορίστηκε ο Ταχήρ Εφέντης, ο οποίος ήταν και ο τελευταίος δήμαρχος προ της Βουλγαρικής Κατοχής.
Στις 11 το πρωί εκείνης της μέρας έφτασε στην πόλη η αμαξοστοιχία που μετέφερε τον στρατηγό Λεοναρδόπουλο. Κατά τη διάρκεια της διαδρομής από τα Μπούκια (νυν Παρανέστι της Δράμας) μέχρι την Ξάνθη, οι επιβαίνοντες γίνονταν δεκτοί μέσα σε έναν κλίμα ενθουσιασμού και χαράς. Στην παρέλαση που ακολούθησε προπορευόταν η μπάντα της 9ης Μεραρχίας κι ακολουθούσαν οι άνδρες του τάγματος και της ημιλαρχίας. Μπροστά από την έδρα του Συμμαχικού Στρατηγείου, ένα τμήμα των σενεγαλέζων στρατιωτών του γαλλικού στρατού απέδιδαν τιμές στους Έλληνες στρατιώτες για αυτήν τους την νίκη. Μια εφημερίδα της εποχής έγραφε χαρακτηριστικά, «Έλληνες Ξανθιώται μετά των γραιών και των μητέρων έκλεον γονυπετείς προ των ευσταλών και υπερηφάνων ελληνικών φαλάγγων, ενθυμούμενοι τας ημέρας δόξης του 1912 και 1913». Στην παρέλαση αυτή έλαβε μέρος και μία ίλη του γαλλικού ιππικού.
Μετά την παρέλαση, ο στρατηγός Λεοναρδόπουλος τόνισε πως ο ελληνικός στρατός προσήλθε στην περιοχή ως απελευθερωτής επιδιώκοντας να εξασφαλίσει την τάξη, την ζωή καθώς και την περιουσία των κατοίκων της, ανεξαρτήτως φυλής ή θρησκείας. Στην ομιλία του δεν παρέλειψε να αναφέρει την συμβολή της Γαλλίας χαρακτηρίζοντάς την «φιλόστοργο μήτηρ». Επίσης ανέφερε την σημαντικότητα της βοήθειας που προσέφερε στην Ελλάδα να κάνει ευκολότερο το έργο του ελληνικού στρατού. Τέλος, εξύμνησε τον Ελευθέριο Βενιζέλο, εξαίροντας τις προσπάθειες του «Μεγάλου Κυβερνήτου» για την απελευθέρωση της Θράκης.
Την επόμενη μέρα, στις 5 Οκτωβρίου, οι στρατιωτικές δυνάμεις της Γαλλίας αναχώρησαν έχοντας ως προορισμό την Γκιουλουλτζίνα (Κομοτηνή) και αντικαταστάθηκαν από τον ελληνικό στρατό. Μερικές μέρες αργότερα, στις 27 Νοεμβρίου, υπογράφτηκε η Συνθήκη του Νεϊγί, με την οποία κατέστη επίσημη η παραίτηση της Βουλγαρίας από την Θράκη και οριστικοποιήθηκαν τα σύνορα μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας.
Στις 14 Μαΐου του 1920, ο ελληνικός στρατός έχοντας ως αφετηρία την Ξάνθη και το λιμάνι των Ελευθερών, σκόπευαν να καταλάβουν την πόλη της Κομοτηνής και την Αλεξανδρούπολη. Τότε, οι συμμαχικές δυνάμεις θα παραχωρήσουν στην περιοχή πλήρη αυτονομία και διοίκηση, γεγονός που σηματοδοτεί την ανεξαρτησία των υπόλοιπων δύο Νομών της Θράκης.
Με ορμητήριο την Αλεξανδρούπολη, ο ελληνικός στρατός προήλαυσε στην Ανατολική Θράκη κι κατέλαβε την Αδριανούπολη και περιοχές στα περίχωρα της Κωνσταντινούπολης. Την ίδια ώρα μέρος του ελληνικού στρατού έδινε σκληρές μάχες στο μέτωπο της Μικράς Ασίας.
Η υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών στις 10 Αυγούστου του 1920, επικύρωσε την υπεροχή της Ελλάδας σε σχεδόν ολόκληρη την Θράκη, η οποία ονομάστηκε Γενική Διοίκηση σε έξι νομούς: Αδριανούπολης, Καλλίπολης, Ραιδεστού, Σαράντα Εκκλησιών, Έβρου και Ροδόπης.
Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, όμως, και με την Ανακωχή των Μουδανίων (11 Οκτωβρίου 1922), ο ελληνικός στρατός θα αναγκαστεί να αποχωρήσει από την Ανατολική Θράκη, η οποία έκτοτε θα παρέλθει στην τουρκική επικράτεια.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- 4 Οκτωβρίου 1919: Η απελευθέρωση της Ξάνθης, in.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η απελευθέρωση της Ξάνθης, sansimera.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η απελευθέρωση της Ξάνθης της 4ης Οκτωβρίου του 1919… Το Χρονικό!, veteranos.gr, διαθέσιμο εδώ.
