Του Γιώργου Αργυρόπουλου,
Εξήντα τέσσερα χρόνια ζωής —κατά γενική ομολογία— είναι λίγα. Ωστόσο, επαφίεται σε κάθε άτομο αν θα είναι αυτά φτωχά ή πλούσια. Όχι σε υλικά αγαθά, μα σε πνευματική και ηθική καλλιέργεια, σε δράση κι ακατάπαυστη υπεράσπιση των ιδανικών, σε μια προσπάθεια δημιουργίας ενός καλύτερου μέλλοντος. Τόσα ήταν τα χρόνια ζωής του Αλέξανδρου Σβώλου, ελάχιστα για το διαμέτρημά του. Παρ’ όλα αυτά πλούτισε, ίσως όχι με χρήματα, αλλά σίγουρα με αγάπη, καθολικό σεβασμό, εγκάρδιες φιλίες, έχοντας το θάρρος και το σθένος να περάσει τις δυσκολίες, που εμφανίστηκαν στον διάβα του. Στην ουσία, δεν γνώρισε ποτέ πατέρα, αφού ο Ιωάννης Σβώλος (1862-1892) πέθανε τρεις μήνες μετά τη γέννηση του υιού του. Κι όμως, ο νεαρός, τότε, Αλέξανδρος περιεβλήθη με τόση στοργή κι αγάπη απ’ τη μητέρα του, Θάλεια, και τους παππούδες του, οι οποίοι ουσιαστικά έπλασαν τη μεγάλη προσωπικότητα, την οποία σήμερα εμείς γνωρίζουμε.
Ο Αλέξανδρος Σβώλος γεννήθηκε το 1892 στο Κρούσοβο Μοναστηρίου της σημερινής Βόρειας Μακεδονίας, γνωστή, εκείνη την περίοδο, ως βορειότερης ελληνικής κοινότητας της Μακεδονίας. Μεγάλωσε μαζί με τη μητέρα του, Θάλεια, και τους παππούδες του, οι οποίοι τον προόριζαν για έμπορο. Ο νεαρός Σβώλος έδειξε από νωρίς την κλίση του προς τα γράμματα, αφού είχε διακριθεί πολλάκις ως μαθητής του Ελληνικού Γυμνασίου Μοναστηρίου. Το 1911 φεύγει στην Κωνσταντινούπολη να σπουδάσει Νομικά και ολοκληρώνει τις σπουδές του στην Αθήνα το 1914. Το επόμενο έτος αναγορεύεται διδάκτορας της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Η διατριβή του είχε ως θέμα «Το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι και το δίκαιον των σωματείων κατά το Σύνταγμα και τον περί σωματείον νόμον».
Το 1917 με παρότρυνση του καθηγητή του και διαπρεπούς συνταγματολόγου Ν.Ν. Σαρίπολου, απονέμεται στον Σβώλο το Ράλλειον Βραβείο, για το έργο του «Η αναγκαστική απαλλοτρίωσις προς αποκατάστασιν ακτημόνων γεωργών υπό συνταγματικών και οικονομικήν άποψιν». Από το 1917 έως το 1920 εργάστηκε ως διευθυντής Εργασίας και Κοινωνικής Πολιτικής στο Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας. Το 1920 ανακηρύχθηκε υφηγητής Γενικής Πολιτειολογίας στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ κατά τη δεκαετία 1921-1931 εργάστηκε μεταξύ άλλων κι ως δικηγόρος.
Από το 1921 έως το 1922 ήταν σύμβουλος στην Ελληνική Αρμοστεία Σμύρνης. Αργότερα, στάλθηκε ως πολιτικός διοικητής στην Προύσα, επιφορτισμένος να συντάξει το Ιωνικό Σύνταγμα. Το 1923 παντρεύτηκε με τη Μαρία Δεσύπρη, μία μορφωμένη και δυναμική γυναίκα, προερχόμενη από εύπορη οικογένεια.
Το 1928 δημοσιεύει το προοδευτικό του έργο «Το νέον Σύνταγμα και αι βάσεις του πολιτεύματος», αναφερόμενος στο Ελληνικό Σύνταγμα του 1927. Το 1929 εκλέγεται, διαδεχόμενος το δάσκαλό του Ν.Ν. Σαρίπολο, τακτικός καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Αθηνών. Το 1935 εξελέγη κοσμήτορας της Νομικής Αθηνών. Ωστόσο, τον ίδιο χρόνο διώκεται από το κυβερνών «Λαϊκό Κόμμα», εξαιτίας των δημοκρατικών του πεποιθήσεων και των σοσιαλιστικών του ιδεών.
Επί δικτατορίας Μεταξά διώκεται από το Πανεπιστήμιο και εξορίζεται, αρχικά, στην Ανάφη, έπειτα στη Μήλο, στη Νάξο και τη Χαλκίδα. Ένα διάστημα πριν τη Γερμανική Κατοχή περνάει κι από τη Γαλλία. Αυτά τα χρόνια, τυπικά, παραμένει καθηγητής στο πανεπιστήμιο, απ’ όπου διώκεται πάλι το 1944. Δύο έτη αργότερα, θα απολυθεί οριστικώς από το πανεπιστήμιο, λόγω του Θ’ ψηφίσματος για την «εξυγίανση των δημοσίων υπηρεσιών» και θα διαπομπευθεί απαράδεκτα.
Το 1941 ιδρύει την «Επιτροπή Μακεδόνων και Θρακών», με σκοπό την αποστολή υπομνημάτων και την κινητοποίηση αντιδράσεων, λόγω των Βουλγαρικών ωμοτήτων. Το 1944 γίνεται πρόεδρος της «Κυβέρνησης του Βουνού». Μετά τη συμφωνία του Λιβάνου, στην οποία συμμετείχε, ανέλαβε υπουργός οικονομικών, για 45 μέρες, στην κυβέρνηση «εθνικής ενότητας» του Γεώργιου Παπανδρέου.
Το 1945 γίνεται πρόεδρος στο «Σοσιαλιστικό Κόμμα – Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας» υποστηρίζοντας —ως το τέλος της ζωής του— τον δημοκρατικό σοσιαλισμό και τον πολιτικό φιλελευθερισμό. Στα «ταραγμένα ελληνικά νερά», αποτέλεσε τη νηφάλια φωνή, η οποία πρότεινε τη λήξη του εμφυλίου πολέμου, την εγκαθίδρυση δημοκρατίας, την επίτευξη εθνικής συμφιλίωσης και τη χορήγηση γενικής αμνηστίας, πλην των δωσίλογων. Το 1950 εξελέγη βουλευτής για το μικρό χρονικό διάστημα, που «έζησε» εκείνη η βουλή. Το 1953 το ΣΚ-ΕΛΔ συγχωνεύεται με το «Δημοκρατικό Κόμμα» του Γεώργιου Καρτάλη. Το νέο μόρφωμα ονομάζεται «Δημοκρατικό Κόμμα του Εργαζόμενου Λαού», στο οποίο ο Σβώλος παρέμεινε μέχρι τον θάνατό του, το Φεβρουάριο του 1956.
Ολοκληρώνοντας, θεωρούμε ότι είναι αναγκαίο να παραθέσουμε τη φράση του Γεώργιου Καρτάλη: «Τον άρπαξε βάρβαρα ο θάνατος σε μια στιγμή, που ήταν απαραίτητος όσο ποτέ…», καθώς και την επιγραφή, η οποία βρίσκεται χαραγμένη στον τάφο του στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών: «Η εκτέλεση του καθήκοντος απέναντι στο λαό, δεν πρέπει να έχει όρια». Αυτές οι δύο φράσεις, οι οποίες αποτελούν και το ακροτελεύτιο μέρος του άρθρου μας, φανερώνουν έτι μία φορά το ήθος και τη σπουδαιότητα του Αλέξανδρου Σβώλου. Μόχθησε, κρίθηκε, ατιμάστηκε, λοιδορήθηκε, αλλά δεν το «έβαλε» ποτέ κάτω, υπερασπιζόμενος πάντοτε τα ιδανικά του. Όπως ολοκλήρωσε κι ο Ηλίας Τσιριμώκος, στον επικήδειο για τον Αλέξανδρο Σβώλο το 1956, κλείνουμε κι εμείς:
«Εχάσαμε τον Σβώλο
Να ζήσει η Δημοκρατία»
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
-
Συλλογικό Έργο (2009), Αλέξανδρος Σβώλος: ο συνταγματολόγος, ο πολιτικός, ο οραματιστής (Επιμ. Γ. Κασσιμάτης- Γ. Αναστασιάδης), Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων
-
42 χρόνια από το θάνατό του, web.archive.org, διαθέσιμο εδώ.
