Της Θεοδώρας Αλικάκου,
Ο Ωρωπός, εξαιτίας της θέσης του ως σημαντικό λιμάνι της αρχαιότητας, αποτέλεσε αιτία διαμάχης μεταξύ Θήβας και Αθήνας. Κατά τον 5ο αι. π.Χ., το λιμάνι υπάγεται στους Αθηναίους, ενώ τον 3ο και τον 2ο αι. π.Χ. ανήκει στο κοινό των Βοιωτών. Έπειτα, τον 1ο αι. π.Χ. είναι αυτόνομος και τον 1ο αι. μ.Χ. περνάει στην αθηναϊκή κυριαρχία οριστικά. Το Αμφιάρειο στον Ωρωπό είναι το μεγαλύτερο ιερό του Αμφιαράου στην Αρχαία Ελλάδα. Επίσης, ένα μικρότερο Αμφιάρειο βρίσκεται στον δήμο του Ραμνούντα.
Ο Αμφιάραος ήταν διάσημος μάντης και θεός θεραπευτής της αρχαιότητας, γιος του Οικλή και της Υπερμνήστρας ή σύμφωνα μ’ άλλες πηγές, ήταν γιος του Απόλλωνα. Ήταν δισέγγονος του Μελάμποδα, από τον οποίο κληρονόμησε τις μαντικές και φαρμακευτικές του ιδιότητες. Σύζυγός του ήταν η Εριφύλη. Είχαν δύο γιους, τον Αμφίλοχο και τον Αλκμαίωνα, και δύο κόρες, την Ευρυδίκη και τη Δημώνασσα.
Το Αμφιάρειο ιδρύθηκε κατά τον 5ο αιώνα π.Χ. στις όχθες ενός χειμάρρου, σ’ ένα κατάφυτο πευκόδασος. Η είσοδός του βρισκόταν στα ανατολικά. Το πρώτο οικοδόμημα, το οποίο συναντά κάποιος καθώς εισέρχεται, είναι τα λουτρά του 4ου αιώνα. Έπειτα, στα αριστερά του συναντά μια μακροσκελή στοά, η οποία χρονολογείται στην ίδια περίοδο με τα λουτρά, στα άκρα της οποίας πραγματοποιούταν η «εγκοίμηση» των επισκεπτών. Λίγο πριν τη στοά, υπάρχει σειρά 25 βάθρων αγαλμάτων με χαραγμένες επιγραφές, τα οποία πλαισίωναν τον δρόμο προς το ιερό. Πίσω από τη στοά βρίσκεται το θέατρο του 2ου αι. π.Χ. Αξιοσημείωτοι και θαυμαστοί είναι οι πέντε θρόνοι με περίτεχνη διακόσμηση, της οποίας μέρος σώζεται έως σήμερα.
Ο ναός του Αμφιαράου χτίστηκε τον 4ο αι. π.Χ. Είναι δωρικός, εξάστυλος, στο βάθος του οποίου βρισκόταν το θησαυροφυλάκιο του ιερού, ενώ ανατολικά του βρισκόταν, σύμφωνα με τον Παυσανία, ο βωμός αφιερωμένος σε πολλές θεότητες. Δίπλα από τον βωμό βρισκόταν η ιερή πηγή, όπου από εκεί πίστευαν ότι φανερώθηκε ο Αμφιαράος ως θεός. Στο σημείο αυτό, ο πιστός κατόπιν της θεραπείας του, έριχνε ασημένια ή χρυσά νομίσματα. Στην αντίπερα όχθη του ποταμού, βρίσκονταν κι άλλα κτίρια, τα οποία πλαισίωναν το ιερό και ήταν απαραίτητα για τη λειτουργία του, οι κατοικίες, ο ξενώνας, ένα κτίριο που χαρακτηρίζεται ως αγορανομία και η κλεψύδρα. Η τελευταία ήταν ένα μεγάλο υδραυλικό ρολόι, σύμφωνα με το οποίο υπολόγιζαν την ώρα στο ιερό, για τα λουτρά και τη θεραπεία.
Ο επισκέπτης πλήρωνε για να εισέλθει στο ιερό και ως απόδειξη λάμβανε ένα μολυβένιο εισιτήριο. Έπειτα, ο πιστός θυσίαζε ένα κριάρι στον Αμφιαράο και στους θεούς του ίδιου βωμού. Μ’ αυτόν τον τρόπο εξασφάλιζε τον καθαρμό του. Στη συνέχεια, ακολουθούσε η εγκοίμηση πάνω στο νωπό δέρμα του κριαριού που θυσιάστηκε. Κατά τη διάρκεια του ύπνου του, θεραπευόταν ή δεχόταν τη συμβουλή του Αμφιαράου, η οποία θα οδηγούσε στην ίασή του. Μετά τη θεραπεία ή τον χρησμό, ο πιστός έριχνε στην ιερή πηγή αργυρά ή χρυσά νομίσματα. Τέλος, για να δείξει την ευγνωμοσύνη του, αφιερώνει αντικείμενα στον θεό ως ευχαριστήριο δώρο ή ως εκπλήρωση υπόσχεσης προς αυτόν.
Πολύ διάσημοι ήταν και οι αγώνες, που καθιερώθηκαν προς τιμήν του Αμφιαράου. Ειδικότερα, από τα τέλη του 5ου αιώνα έχουμε ποιητικούς και αθλητικούς αγώνες, τα «Μεγάλα Αμφιάρεια», που πραγματοποιούνταν κάθε πέντε χρόνια. Αυτοί διαδραματίζονταν στο στάδιο μπροστά από τη στοά, ενώ σε πεδιάδα βόρεια από το ιερό πραγματοποιούνταν ιπποδρομίες και αρματοδρομίες. Επίσης, μουσικοί αγώνες γίνονταν στο θέατρο.
Ο σπουδαιότερος αξιωματούχος του ιερού ήταν ο ιερέας, του οποίου η παραμονή στο ιερό από το τέλος του χειμώνα έως την εποχή του οργώματος ήταν υποχρεωτική. Επιπλέον, δίκαζε μικρά παραπτώματα προσκυνητών μέσα στο ιερό. Ευλογούσε και πραγματοποιούσε κάθε θυσία των ιδιωτών. Παράλληλα, λάμβανε ως μερίδιο από κάθε θυσία το δέρμα και μία ωμοπλάτη. Το επόμενο σημαντικό αξίωμα ήταν αυτό του Νεωκόρου, ο οποίος ήταν αρμόδιος για τη φύλαξη, την καθαριότητα του ιερού, επιβεβαίωνε ότι όλοι οι πιστοί έχουν καταβάλει την απαρχή και συνέτασσε τον κατάλογο των πιστών για την «εγκοίμηση». Τέλος, το Αμφιάρειο του Ωρωπού ήταν ένα διάσημο κέντρο ίασης της αρχαιότητας, ενώ η λατρεία του Αμφιαράου είχε μεγάλη εμβέλεια. Η λατρεία του έφτασε στο απόγειό της κατά τη ρωμαϊκή περίοδο και «έσβησε» με την επικράτηση του Χριστιανισμού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Βασίλειος Πετράκος (1992), Το Αμφιάρειο του Ωρωπού, εκδόσεις Κλειώ
- Αμφιάρειο στον Ωρωπό, odysseus.culture.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ιερό του Αμφιαράου («Αμφιαράειον», β’ ήμισυ 5ου αιώνα π.Χ), archaelogia.eie.gr, διαθέσιμο εδώ
- Το Αμφιάρειο του Ωρωπού, archaiologia.gr, διαθέσιμο εδώ
