Του Νίκου Λυκομήτρου,
Η διαμάχη των Γουέλφων και των Γιβελλίνων αναφέρεται στις δύο πολιτικές αντιπαλότητες μεταξύ των ιταλικών πόλεων – κρατών, σε σημαντικές χρονικές περιόδους του μέσου προς ύστερου Μεσαίωνα. Η διαμάχη αυτή μονοπώλησε την ιταλική εσωτερική πολιτική τον 12ο και τον 13ο αιώνα, με τους Γιβελλίνους να υποστηρίζουν τον αυτοκράτορα της Αγίας Γερμανικής Αυτοκρατορίας, ενώ οι Γουέλφοι τον πάπα.
Η έκβαση της διαμάχης ήταν ακόμη ένα παράγωγο των πολιτικών διαμαχών στη βαθιά κατακερματισμένη Ιταλία. Στην καρδιά της αντιπαράθεσης ήταν η «Έριδα της περιβολής». Αναλυτικότερα, οι κοσμικοί πολιτικοί ηγέτες πίστευαν ότι έχουν το δικαίωμα να διορίζουν οι ίδιοι τους επισκόπους και τους θρησκευτικούς ηγέτες στη χώρα τους και όχι ο πάπας. Αυτή η έριδα δημιούργησε χάσματα στην κοινωνία, με άλλους να υποστηρίζουν την εξουσία των τοπικών αρχόντων και άλλοι την εκκλησία. Το 1122, ο αυτοκράτορας Ερρίκος Ε’ της Σαλιανής δυναστείας απεβίωσε. Οι ευγενείς επέλεξαν τον Λοθάριο Γ’ για διάδοχό του, ο οποίος ήταν μέλος της αντίπαλης παράταξης. Ωστόσο, οι Χοενστάουφεν, μία άλλη δυναστεία, η οποία είχε καλές σχέσεις με τη Σαλιανή, αντέδρασαν, θέτοντας τα θεμέλια για μία πολιτική σύγκρουση στην Ιταλία. Ο Λοθάριος, στη συνέχεια, επέστρεψε το δικαίωμα που είχε στον πάπα, αυξάνοντας το χάσμα που υπήρχε στη Γερμανία, το κέντρο της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, επηρεάζοντας και την Ιταλία. Μετά την πτώση του Λοθάριου, ο γιος του συνέχισε τον αγώνα του πατέρα του, ενώ ανέλαβε ο Κονράδος Γ’ των Χοενστάουφεν.
Στην Ιταλία, οι πόλεις, οι οποίες τάχθηκαν με τον αυτοκράτορα, ήταν ως επί το πλείστον αυτές που απειλούνταν από την επέκταση των παπικών κρατών προς τον βορρά, δηλαδή των επικρατειών, που ήταν υπό την άμεση επικυριαρχία του πάπα. Αντιθέτως, οι πόλεις, οι οποίες επιζητούσαν μεγαλύτερη αυτονομία στις εσωτερικές τους υποθέσεις, υποστήριζαν τον πάπα. Ένα σημαντικό ορόσημο στη διαμάχη των Γουέλφων και των Γιβελλίνων ήταν η μάχη του Λενιάνο το 1176. Το αποτέλεσμα της μάχης ήταν ο Φρειδερίκος Βαρβαρόσσα να ηττηθεί από τον στρατό των Γουέλφων, ενώ αναγκάστηκε να αναγνωρίσει την πλήρη αυτονομία των πόλεων της Λομβαρδικής Ένωσης, διατηρώντας σ’ αυτή μια ονομαστική επικυριαρχία. Ο Φρειδερίκος, ως πολέμιος του πάπα, προσπάθησε να θέσει τις πόλεις της Λομβαρδικής Ένωσης υπό τον έλεγχό του. Αυτό οδήγησε σε εκτεταμένη πολιτική διαμάχη μεταξύ των αντίπαλων πόλεων στην Ιταλία, αρκετούς αφορισμούς από τον πάπα και προσπάθειες για ειρήνη. Το 1186 η Ειρήνη της Κωνστάντζας οδήγησε, για κάποιο χρονικό διάστημα, σε μια ειρήνευση.
Έπειτα, η διαμάχη συνεχίστηκε περισσότερο σαν έκφραση της αντιπαράθεσης των ιταλικών πόλεων. Οι πόλεις, συχνά, υποστήριζαν τους Γουέλφους ή τους Γιβελλίνους, ανάλογα με το στρατόπεδο το οποίο στήριζε η αντίπαλη πόλη. Τον 13ο αιώνα, οι Γουέλφοι κατάφεραν να θέσουν ως αυτοκράτορα τον «φιλοπαπικό» Όθωνα, αλλά εκείνος στράφηκε ενάντια του πάπα, αναθεματίζοντάς τον. Ο διάδοχός του, Φρειδερίκος, ακολούθησε παρόμοια πολιτική και τα δύο στρατόπεδα άρχισαν να στρέφονται αποκλειστικά, υπέρ του πάπα ή του αυτοκράτορα.
Το 1237, ο Φρειδερίκος έκανε μία νέα εκστρατεία για να συντρίψει τις πόλεις της Λομβαρδικής Ένωσης, αρνούμενος τις προτάσεις ειρήνευσης, που εξέφρασε ο πάπας. Τα επόμενα χρόνια, κατέλαβε πολλές ιταλικές πόλεις και προέβη σε αρκετές προσπάθειες, ώστε να καταλάβει τη Ρώμη. Μετά την εκλογή του πάπα Ινοκέντιου, το Βιτέρμπο εξεγέρθηκε και η παρέμβαση του πάπα έληξε την πολιορκία, συνάπτοντας συνθήκη ειρήνης. Μετά την εξέγερση της Πάρμας και την ήττα του αυτοκράτορα, μεγάλο μέρος των εδαφών, που κατέλαβε ο αυτοκράτορας, χάθηκε. Το 1260, η Σιένα, υποστηρικτής των Γιβελίνων κέρδισε τη μάχη του Μονταπέρτι εναντίον της Φλωρεντίας. Το 1268, μετά την απώλεια του θρόνου της Αυτοκρατορίας από τους Χοενστάουφεν, η διαμάχη των Γουέλφων και των Γιβελλίνων συνδέθηκε περισσότερο με τις πολιτικές και οικονομικές διαμάχες των ιταλικών πόλεων – κρατών και των ισχυρών οικογενειών της Ιταλίας, παρά με τον στρατό του πάπα και της Αυτοκρατορίας. Στη Φλωρεντία, οι υποστηρικτές των Γουέλφων ήταν κυρίως πολίτες και έμποροι, ενώ οι ευγενείς στήριζαν κυρίως τους Γιβελίνους. Αυτή η διάκριση εμφανιζόταν και στις υπόλοιπες πόλεις της Ιταλίας.
Μετά τη νίκη των Γουέλφων στην Τοσκάνη το 1289, οι Γουέλφοι της περιοχής διασπάστηκαν σε «Λευκούς» και «Μαύρους». Οι «Λευκοί» ήταν ενάντια στην επιρροή του πάπα, συγκεκριμένα του Βονιφάτιου Η’, ενώ οι «Μαύροι» ήταν υπέρ του πάπα. Ο κόσμος, στη συνέχεια, άρχισε να απομακρύνεται από τις δύο φατρίες των Γουέλφων, αλλά συνέχιζε να επηρεάζεται από τις σχετικές πολιτικές αλλαγές.
Μετά την παραχώρηση της Σικελίας από τον πάπα στον Γάλλο βασιλιά, οι Γουέλφοι άρχισαν να στηρίζουν τους Γάλλους και σε μετέπειτα πολέμους της Ιταλίας, στους οποίους ενεπλάκη η αυτοκρατορία. Οι Γιβελλίνοι —ό,τι είχε μείνει απ’ αυτούς— συνέχιζαν να είναι υποστηρικτές των αυτοκρατορικών δυνάμεων, ενώ τα κατάλοιπα των Γουέλφων τέθηκαν υπέρ του Γάλλου βασιλιά. Η διαμάχη Γουέλφων και Γιβελλίνων είχε πλέον εξανεμιστεί τον 16ο αιώνα, με τις πολιτικές αλλαγές, που προκάλεσαν οι ιταλικοί πόλεμοι και συγκλόνισαν τη χώρα, κατά τη διάρκεια όλου του πρώτου μισού αιώνα. Η διαμάχη αυτή μαρτυρά τη μεγάλη επιρροή της Εκκλησίας στα πολιτικά πράγματα, αλλά και τις πρώτες προσπάθειες των ευρωπαϊκών κρατών να αποσπάσουν τα θρησκευτικά πράγματα από τη Ρώμη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Παναγιώτης Δρακόπουλος (2002), Μεσαίωνας: Ελληνικός και Δυτικός, εκδόσεις: Παρουσία
- Guelphs and Ghibellines, danteworlds.laits.utexas.edu, διαθέσιμο εδώ
- Guelphs and Ghibellines: Medieval Feud, historymedieval.com, διαθέσιμο εδώ
