Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Πόσο καλά θυμάστε τις αρχαίες τραγωδίες που διδαχθήκατε στο Γυμνάσιο και το Λύκειο; Ίσως κάποιοι τις έχετε ήδη ξεχάσει, ενώ άλλοι τις συναντήσατε ξανά σε κάποια σχολή ανθρωπιστικών σπουδών ή ίσως σε θεατρικές σας εξορμήσεις. Παρόλα αυτά, αν η αρχαία τραγωδία δεν σας θυμίζει μόνο κάποιον αντιπαθητικό φιλόλογο από το Λύκειο (πιστέψτε με, όλοι είχαμε έστω έναν!), ίσως το σημερινό βιβλίο να σας ενδιαφέρει. Ο H. D. F. Kitto, ένας καταξιωμένος Βρετανός κλασικιστής, επηρέασε σημαντικά τη μελέτη του αρχαίου ελληνικού δράματος με το βιβλίο του “Greek Tragedy”. Το έργο αυτό δημοσιεύθηκε αρχικά το 1939, με στόχο την κατανόηση της ελληνικής δραματουργίας τόσο ως λογοτεχνικό όσο και ως φιλοσοφικό εγχείρημα. Ο Kitto, ο οποίος απέκτησε το διδακτορικό του από το Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ και δίδαξε εκτενώς σε βρετανικά πανεπιστήμια, όχι απλά τονίζει τα καλλιτεχνικά στοιχεία της ελληνικής τραγωδίας, αλλά τονίζει επίσης τα διαχρονικά θέματα σε αυτά τα έργα, καθιστώντας τα σχετικά τόσο για τους μελετητές όσο και για τους γενικούς αναγνώστες.
Το έργο είναι πλέον διαθέσιμο και στην ελληνική γλώσσα, σε μια νέα έκδοση με τίτλο Η αρχαία ελληνική τραγωδία και εισαγωγή της Edith Hall, από τις Εκδόσεις Πατάκη. Η μετάφραση του Λεωνίδα Ζενάκου επιτυγχάνει να αποδώσει στα ελληνικά ένα έργο που έχει διατηρήσει την επιρροή του εδώ και πολλές δεκαετίες, λόγω της έντονης ερμηνευτικής του προσέγγισης και της τάσης του συγγραφέα να προσεγγίζει τα έργα ως αυτοτελή αριστουργήματα. Το βιβλίο επιχειρεί μια ταξινόμηση των έργων του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη με βάση την υφολογική και δομική τους εξέλιξη, τα οποία ο Kitto χωρίζει σε τέσσερις κατηγορίες.
Η πρώτη κατηγορία, η Λυρική Τραγωδία, με παράδειγμα τις Ικέτιδες του Αισχύλου, αντιπροσωπεύει μια τραγωδία καταστάσεων, όπου η εστίαση είναι στην ποιητική ποιότητα των δραματικών συνθηκών και όχι στην ανάπτυξη του χαρακτήρα. Ακολουθεί η Παλαιά Τραγωδία, η οποία συνδυάζει τραγωδία καταστάσεων και χαρακτήρων, που αντανακλάται κυρίως σε άλλα έργα του Αισχύλου. Ο Kitto χαρακτηρίζει τα έργα του Σοφοκλή, ιδιαίτερα μέχρι την Ηλέκτρα, ως Μέση Τραγωδία, αντιπροσωπεύοντας ένα αριστοτελικό ιδανικό με βαθύτερη ψυχολογική πολυπλοκότητα. Ο Ευριπίδης, υποστηρίζει ο Kitto, αντιπροσωπεύει τη μετάβαση στη Νέα Τραγωδία, μια μορφή που κινείται προς μια πιο σύγχρονη ευαισθησία αγκαλιάζοντας θέματα που αποκλίνουν από την αυστηρή τραγωδία. Η Άλκηστη του Ευριπίδη, για παράδειγμα, θεωρείται ως πρώιμο παράδειγμα αυτής της αλλαγής, ενώ ο Οιδίπους επί Κολωνώ και οι Βάκχες αντικατοπτρίζουν πιο προσωπικές κρίσεις των δημιουργών τους.
Η ανάλυση του Kitto έχει επαινεθεί για την ισορροπημένη εξέταση της λογοτεχνικής τέχνης αυτών των τραγωδιών. Συγκεκριμένα, αναφέρεται στην καινοτόμο χρήση του τρίτου ηθοποιού από τον Αισχύλο, που εισήγαγε ο Σοφοκλής, παρουσιάζοντάς την όχι απλώς ως σκηνικό όργανο, αλλά ως καλλιτεχνική επιλογή που επέτρεπε πιο λεπτές αλληλεπιδράσεις στη σκηνή. Το έργο του Kitto δείχνει πώς αυτή η τεχνική, όταν χρησιμοποιείται από τον Αισχύλο και τον Σοφοκλή, αντανακλά βαθύτερες καλλιτεχνικές αρχές και όχι μόνο δομικές απαιτήσεις. Παρά την αφοσίωση του Kitto στο έργο του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη, δεν φοβάται να διαφωνήσει με τις επικρατούσες ερμηνείες.
Η οπτική του Kitto για τον Ευριπίδη είναι εξίσου διορατική. Αντί να βλέπει την τάση του θεατρικού συγγραφέα να περιλαμβάνει θεϊκές μορφές όπως ο Απόλλωνας απλώς ως deus ex machina, ο Kitto υποστηρίζει ότι ο Ευριπίδης εισήγαγε θεούς για να τονίσει τον παραλογισμό της θεϊκής παρέμβασης κατά καιρούς, μια ιδέα που μπορεί να φαίνεται εκπληκτικά σύγχρονη. Αυτός ο «ορθολογισμός», σύμφωνα με τον Kitto, είναι λιγότερο μια πράξη εξέγερσης και περισσότερο μια πρόσκληση για το κοινό να αμφισβητήσει τους αποδεκτούς κανόνες. Οι τραγωδίες του Ευριπίδη, προτείνει ο Kitto, δεν είναι τραγωδίες χαρακτήρα αλλά έννοια, όπου ο ανθρώπινος πόνος αναδύεται από ευρύτερες πολιτιστικές ή ιδεολογικές δυνάμεις, καθιστώντας το έργο του Ευριπίδη μια «τραγωδία ιδεών». Το χιούμορ και το προσιτό στυλ γραφής του Kitto συμβάλλουν επίσης στη διαρκή ελκυστικότητα του βιβλίου του.
Συνολικά, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι το συγκεκριμένο βιβλίο εξακολουθεί να διακρίνεται διαχρονικά για την προσέγγιση του συγγραφέα στο αρχαίο ελληνικό δράμα, τόσο ως καλλιτεχνική έκφραση όσο και ως εξερεύνηση της ανθρώπινης φύσης. Η μέθοδος του Kitto, που ενθαρρύνει την κατανόηση κάθε θεατρικού έργου ως μοναδικής καλλιτεχνικής δημιουργίας, καθιστά αυτό το βιβλίο ταυτόχρονα μια αυστηρή ακαδημαϊκή πηγή και μια προσιτή εισαγωγή στην ελληνική τραγωδία. Για όποιον ενδιαφέρεται για τα πνευματικά και συναισθηματικά βάθη του αρχαίου δράματος, το έργο του Kitto είναι ένα ουσιαστικό ανάγνωσμα, που παρά το γεγονός ότι γράφτηκε πολύ παλαιότερα, εξακολουθεί να αποτελεί ένα αξιόλογο βοήθημα για την τέχνη του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη.
