Της Αναστασίας Δάβαρη,
Η επίσημη κατάργηση του Οθωμανικού Σουλτανάτου, την 1η Νοεμβρίου 1922, αποτέλεσε ένα κομβικό γεγονός στην παγκόσμια ιστορία και σηματοδότησε το τέλος ενός Σουλτανάτου το οποίο κυριάρχησε στην Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική για περισσότερο από 600 χρόνια.
Το Οθωμανικό Σουλτανάτο, ιδρύθηκε τον 13ο αιώνα από τον Οσμάν Α’, στη βορειοδυτική Μικρά Ασία και πιο συγκεκριμένα στη πόλη Σελτζούκ. Έφτασε στο απόγειο της ακμής της κατά τον 16ο και 17ο αιώνα υπό την βασιλεία του Σουλτάνου Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή, όπου σημειώθηκαν κατακτήσεις μεγάλων εδαφών και κατέλαβε τον έλεγχο ζωτικών εμπορικών διαδρομών. Το Σουλτανάτο ήταν μια πολυπολιτισμική και πολυεθνοτική οντότητα, με πολλές θρησκείες και πολιτισμούς να συνυπάρχουν υπό την οθωμανική κυριαρχία. Ωστόσο, από τον 18ο αιώνα και μετά άρχισε μια σταδιακή παρακμή.
Η τεχνολογική υστέρηση σε σχέση με τις ευρωπαϊκές δυνάμεις, η οικονομική αδυναμία, οι διοικητικές δυσλειτουργίες και η αυξανόμενη δυσαρέσκεια από τις μη μουσουλμανικές κοινότητες εντός της αυτοκρατορίας, που ζητούσαν μεγαλύτερη ανεξαρτησία, ήταν μερικοί σημαντικοί λόγοι που οδήγησαν στην αποδυνάμωσή της. Παράλληλα, η άνοδος εθνικιστικών κινημάτων τόσο στα Βαλκάνια όσο και στην Αραβική Χερσόνησο αποσταθεροποίησε περαιτέρω την αυτοκρατορία.
Ο καθοριστικός παράγοντας που οδήγησε στην κατάρρευση του Οθωμανικού Σουλτανάτου ήταν η συμμετοχή του στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918). Το Οθωμανικό Σουλτανάτο, συμμάχησε με τις Κεντρικές Δυνάμεις, δηλαδή τη Γερμανία, την Αυστροουγγαρία και τη Βουλγαρία, ενάντια στην Αντάντ, δηλαδή τη Βρετανία, τη Γαλλία, τη Ρωσία και άλλες συμμαχικές χώρες. Η συμμετοχή στον πόλεμο είχε καταστροφικές συνέπειες. Οι ήττες στο πεδίο της μάχης, οι στρατιωτικές απώλειες και η οικονομική κατάρρευση, αποδυνάμωναν ολοένα και περισσότερο την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Μετά το τέλος του πολέμου, οι νικήτριες δυνάμεις της Αντάντ επέβαλαν στο Οθωμανικό Σουλτανάτο τη Συνθήκη των Σεβρών η οποία υπογράφηκε στις 10 Αυγούστου 1920. Η συνθήκη αυτή, προέβλεπε τη διάλυση μεγάλου μέρους της αυτοκρατορίας και την παραχώρηση εδαφών σε διάφορες χώρες. Οι Αραβικές περιοχές τέθηκαν υπό βρετανική και γαλλική κατοχή, ενώ η Ελλάδα απέκτησε μερίδιο του ελέγχου της Σμύρνης. Επίσης, η Συνθήκη προέβλεπε τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου Κουρδικού κράτους, αν και αυτό δεν υλοποιήθηκε ποτέ πλήρως.
Η Συνθήκη των Σεβρών προκάλεσε έντονες αντιδράσεις από πολλές ομάδες εντός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κυρίως από τον στρατηγό Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ. Ο Κεμάλ, μαζί με άλλους αξιωματικούς και εθνικιστές, άρχισε να οργανώνει αντίσταση ενάντια στη Συνθήκη και την παρουσία ξένων δυνάμεων στην Ανατολία. Αυτή η αντίσταση εξελίχθηκε στον Τουρκικό Πόλεμο της Ανεξαρτησίας, κατά τη διάρκεια του οποίου οι δυνάμεις του Κεμάλ κατάφεραν να εκδιώξουν τους ξένους στρατούς από την Τουρκία και να ακυρώσουν τις διατάξεις της Συνθήκης των Σεβρών.
Η μεγάλη νίκη των τουρκικών δυνάμεων, ιδίως απέναντι στους Έλληνες στη Μικρά Ασία, εδραίωσε τη θέση του Κεμάλ ως ηγέτη της νέας Τουρκικής Δημοκρατίας που θα προέκυπτε σύντομα. Το 1922, ο Κεμάλ οργάνωσε την ανακήρυξη της κατάργησης του Σουλτανάτου, μια πράξη που ουσιαστικά σήμανε το τέλος του Οθωμανικού Σουλτανάτου. Τη 1η Νοεμβρίου 1922, η Μεγάλη Εθνοσυνέλευση της Τουρκίας αποφάσισε την κατάργηση του Σουλτανάτου και την εκδίωξη του τελευταίου Σουλτάνου, Μωάμεθ ΣΤ΄, από την Κωνσταντινούπολη. Αυτό το γεγονός σηματοδότησε το επίσημο τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Μετά τη νίκη του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ και την αποχώρηση των ξένων στρατευμάτων, ακολούθησε η διαπραγμάτευση και η υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης, στις 24 Ιουλίου 1923. Η Συνθήκη της Λωζάνης αντικατέστησε τη Συνθήκη των Σεβρών και καθόρισε τα σύνορα της σύγχρονης Τουρκικής Δημοκρατίας. Η συνθήκη αυτή αναγνώρισε την ανεξαρτησία της νέας Τουρκικής Δημοκρατίας και έβαλε τέλος στις εδαφικές διεκδικήσεις από άλλες χώρες στην τουρκική επικράτεια.
Παράλληλα, η Τουρκία παραιτήθηκε από κάθε διεκδίκηση στα εδάφη του πρώην Οθωμανικού Σουλτανάτου εκτός των δικών της συνόρων, ενώ ο Κεμάλ άρχισε τη διαδικασία εκσυγχρονισμού της νέας χώρας. Η κατάργηση του Χαλιφάτου το 1924 και η επίσημη ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας στις 29 Οκτωβρίου 1923, ολοκλήρωσε τον μετασχηματισμό της Τουρκίας από μια θρησκευτική, πολυεθνική αυτοκρατορία σε ένα σύγχρονο, κοσμικό εθνικό κράτος.
Ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, εισήγαγε μια σειρά από ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις έχοντας ως στόχο την εκσυγχρόνιση και δυτικοποίηση της χώρας. Οι αλλαγές περιλάμβαναν την αντικατάσταση της οθωμανικής αραβικής γραφής με το λατινικό αλφάβητο, τη θεσμοθέτηση του κοσμικού κράτους και τη μεταρρύθμιση του δικαστικού και εκπαιδευτικού συστήματος.
Η επίσημη κατάργηση του Οθωμανικού Σουλτανάτου ήταν ένα καθοριστικό γεγονός στην παγκόσμια ιστορία, το οποίο έκλεισε ένα κεφάλαιο πολλών αιώνων στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής. Η κατάρρευση του Σουλτανάτου, οδήγησε στη δημιουργία της σύγχρονης Τουρκίας και σε μια σειρά από νέες γεωπολιτικές ισορροπίες και προκλήσεις στη Μέση Ανατολή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Η μακρυά σκιά του τελευταίου Οθωμανού Σουλτάνου, anixneuseis.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η συνθήκη των Σεβρών, ime.gr, διαθέσιμο εδώ
- 100 χρόνια Τουρκικής Δημοκρατίας- Γιατί ο Κεμάλ Ατατούρκ θα έμενε έκπληκτος με την σημερινή Τουρκία, tanea.gr, διαθέσιμο εδώ
