Της Χαράς Παπαϊωάννου,
Το άγχος είναι μια φυσιολογική αντίδραση του σώματος και του νου σε προκλήσεις, πιέσεις ή απειλές και αποτελεί συνήθως μια απόκριση στο στρες. Οι κύριοι παράγοντες που το προκαλούν είναι βιολογικοί, ψυχολογικοί και περιβαλλοντικοί. Μπορεί να είναι, επίσης, αποτέλεσμα φυσικών αιτιών, όπως υπερβολική κατανάλωση καφεΐνης ή αλκοόλ, έλλειψη ύπνου ή ασθενειών. Πιθανόν να είναι παροδικό και να συνδέεται με συγκεκριμένες καταστάσεις, αλλά όταν γίνεται χρόνιο ή έντονο, μπορεί να οδηγήσει σε διαταραχές άγχους που χρίζουν επαγγελματικής αντιμετώπισης.
Τα γονίδια παίζουν ρόλο στην προδιάθεση προς το άγχος, με άτομα που έχουν οικογενειακό ιστορικό άγχους ή ψυχικών διαταραχών να είναι πιο ευάλωτα. Υπάρχουν συγκεκριμένα γονίδια που επηρεάζουν τη ρύθμιση χημικών ουσιών στον εγκέφαλο, όπως η σεροτονίνη και η ντοπαμίνη και είναι υπεύθυνα για τη διάθεση και το στρες. Όταν αυτά τα γονίδια κληρονομούνται, αυξάνεται η ευαισθησία του ατόμου στις στρεσογόνες καταστάσεις. Υπάρχουν παραλλαγές σε γονίδια που σχετίζονται με την παραγωγή και τη ρύθμιση νευροδιαβιβαστών, οι οποίες αυξάνουν την ευαισθησία του εγκεφάλου στο άγχος. Ένα τέτοιο γονίδιο είναι το 5-HTTLPR, που συνδέεται με τη ρύθμιση της σεροτονίνης. Ωστόσο, αν και η γενετική προδιάθεση μπορεί να αυξήσει τις πιθανότητες άγχους, το περιβάλλον και η ανατροφή παίζουν εξίσου σημαντικό ρόλο. Οι εμπειρίες της παιδικής ηλικίας, η υποστήριξη από την οικογένεια, το κοινωνικό πλαίσιο και οι καθημερινές συνήθειες μπορούν να ενισχύσουν ή να μετριάσουν αυτή την προδιάθεση.
Τραυματικά γεγονότα, όπως η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, η κακοποίηση (σωματική ή ψυχολογική) ή ένα σοβαρό ατύχημα, μπορούν να αφήσουν βαθιά ψυχικά σημάδια. Αυτά τα γεγονότα επηρεάζουν τη λειτουργία του εγκεφάλου, ιδιαίτερα τις περιοχές που ρυθμίζουν τα συναισθήματα και το άγχος, όπως η αμυγδαλή και ο προμετωπιαίος φλοιός. Σε ορισμένες περιπτώσεις, το άγχος παίρνει τη μορφή του PTSD, όπου το άτομο βιώνει έντονα συμπτώματα, όπως επαναλαμβανόμενες μνήμες του τραυματικού γεγονότος, έντονο φόβο και συναισθηματική αποστασιοποίηση. Τα τραυματικά γεγονότα μπορεί να απορρυθμίσουν την ικανότητα του ατόμου να ελέγχει τα συναισθήματα και το άγχος του. Ως αποτέλεσμα αυτών των συνθηκών, το άτομο μπορεί να δυσκολεύεται να αισθανθεί ασφαλές, ακόμα και σε περιβάλλοντα που δεν είναι απειλητικά.
Μετά από ένα τραύμα, ο εγκέφαλος παραμένει σε «επαγρύπνηση», σαν να αναμένει ότι κάτι κακό θα συμβεί ξανά. Αυτό διατηρεί το άτομο σε μια κατάσταση διαρκούς άγχους, ακόμα και όταν δεν υπάρχει πραγματική απειλή. Ένα τραύμα μπορεί να επηρεάσει τη σχέση του ατόμου με τον εαυτό του και τους άλλους, κάνοντάς το να νιώθει ανασφάλεια και να δυσκολεύεται να εμπιστευτεί τους γύρω του. Η επεξεργασία ενός τραυματικού γεγονότος μπορεί να απαιτεί χρόνο και στήριξη από επαγγελματίες ψυχικής υγείας, όπως ψυχοθεραπευτές. Τεχνικές όπως η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT) και η αποευαισθητοποίηση μέσω της κίνησης των ματιών (EMDR) έχουν δείξει αποτελεσματικότητα στη μείωση του χρόνιου άγχους που προκαλείται από τραυματικά γεγονότα.
Ο σύγχρονος τρόπος ζωής και οι αυξημένες απαιτήσεις στο εργασιακό περιβάλλον συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό στην αύξηση του άγχους. Η πίεση για κοινωνική επιτυχία ή αποδοχή από τους άλλους και οι ανησυχίες για τα οικονομικά, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης, είναι επίσης σημαντικοί παράγοντες που το προκαλούν. Η έντονη εργασιακή κουλτούρα και οι απαιτήσεις για παραγωγικότητα, ταχύτητα και συνεχή προσαρμοστικότητα αυξάνουν την ψυχολογική επιβάρυνση και δημιουργούν ένα αίσθημα συνεχούς πίεσης. Σε πολλούς εργασιακούς χώρους υπάρχει συνεχής πίεση για αύξηση της αποδοτικότητας και επίτευξη στόχων. Αυτό συχνά συνδυάζεται με έντονη επιτήρηση και αυστηρά χρονοδιαγράμματα, που εντείνουν το άγχος. Η οικονομική αβεβαιότητα και η ανταγωνιστικότητα στην αγορά εργασίας, με τους συνεχώς μεταβαλλόμενους όρους απασχόλησης, ενισχύουν το άγχος για το μέλλον και την αίσθηση ανασφάλειας. Η έλλειψη ισορροπίας μεταξύ προσωπικής ζωής και εργασίας κάνει την ξεκούραση δυσκολότερη.
Επιπλέον, η συνεχής σύνδεση στο διαδίκτυο έχει γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της σύγχρονης ζωής, επηρεάζοντας σε μεγάλο βαθμό την ικανότητά μας να αποσυνδεόμαστε και να αποφορτιζόμαστε ψυχικά. Τα τηλέφωνα, τα email, οι ειδοποιήσεις και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δημιουργούν ένα αίσθημα συνεχούς εγρήγορσης, το οποίο μπορεί να επιφέρει χρόνιο άγχος και εξουθένωση. Οι συχνές ειδοποιήσεις από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δημιουργούν μια πίεση για άμεση ανταπόκριση, κάτι που μπορεί να ενισχύσει το άγχος, καθώς το άτομο αισθάνεται ότι πρέπει να είναι πάντα διαθέσιμο και «σε ετοιμότητα». Ένας άλλος αρκετά επιβλαβής παράγοντας πρόκλησης άγχους είναι η συνεχής έκθεση στη ζωή των άλλων μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα, που οδηγεί συχνά σε αρνητική σύγκριση, η οποία μπορεί να δημιουργήσει συναισθήματα ανεπάρκειας.
Η αδυναμία αποσύνδεσης συνδέεται άμεσα με προβλήματα ύπνου, την αδυναμία συγκέντρωσης και τελικά, μείωση της συνολικής ψυχικής μας υγείας. Η χρήση τεχνολογίας πριν από τον ύπνο επίσης, επιδεινώνει το αίσθημα άγχους και την σωματική κούραση. Ο περιορισμός της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και η συνειδητή συμμετοχή, σε δραστηριότητες εκτός διαδικτύου βοηθούν στην ψυχική αποφόρτιση. Η προσωπική επικοινωνία με φίλους και οικογένεια χωρίς την παρέμβαση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ενισχύει τη συναισθηματική υποστήριξη και προσφέρει πραγματική σύνδεση. Επιπλέον, η φυσική δραστηριότητα, όπως το περπάτημα ή το τρέξιμο, βοηθά στη μείωση του στρες και του άγχους και βελτιώνει την ψυχική διάθεση.
Δραστηριότητες όπως το διάβασμα, η ζωγραφική, η μουσική ή το μαγείρεμα ενισχύουν τη δημιουργικότητα, αποσπούν το νου από την καθημερινή πίεση και συμβάλλουν στην αποφόρτιση του στρες. Με την αποφυγή της συνεχούς σύγκρισης με τη «βιτρίνα» της ζωής των άλλων, βελτιώνεται η αίσθηση αυτοαξίας και αποδοχής του εαυτού μας. Στα κοινωνικά δίκτυα, οι άνθρωποι συχνά μοιράζονται τις πιο ευχάριστες ή επιτυχημένες στιγμές της ζωής τους, δημιουργώντας μια επιλεκτική και συνήθως υπερβολικά θετική εικόνα της καθημερινότητάς τους. Όταν κάποιος συγκρίνει την πραγματική του ζωή με αυτή την «τελειοποιημένη» εικόνα, μπορεί εύκολα να αισθανθεί ότι υστερεί, κάτι που πλήττει την αυτοεκτίμησή του. Κάθε άτομο έχει τη δική του πορεία, τις δικές του προκλήσεις και επιτυχίες. Η αποδοχή του εαυτού μας, χωρίς αναγκαστικές συγκρίσεις, ενισχύει την αίσθηση μοναδικότητας και αυθεντικότητας. Όταν επικεντρωνόμαστε στη δική μας πρόοδο και όχι στη ζωή των άλλων, καλλιεργούμε την αυτογνωσία και αναγνωρίζουμε τι έχει πραγματικά αξία για εμάς. Έτσι, οι στόχοι μας γίνονται περισσότερο προσωπικοί και λιγότερο εξαρτημένοι από εξωτερικά πρότυπα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The Anxiety and Phobia Workbook , Edmund J. Bourne, New Harbinger Publications,2015
- Self-Compassion, Kristin Neff, Hodder & Stoughton, 2011
- Το Άγχος: Κατανόηση και Αντιμετώπιση στην Καθημερινή Ζωή, Χαράλαμπος Ποταμιάνος, Εκδόσεις Διόπτρα, 2018
