Της Μαριάνθης Κοκοράκη,
Πολλά είναι τα καίρια ζητήματα που μας «ταλανίζουν» στη σήμερον εποχή. Πολλά ζητήματα που δεν έχουν απάντηση ή ακόμα χειρότερα, αυτά που είναι απαντημένα κατά το ήμισυ, μας υποχρεώνουν έμμεσα στο να τοποθετούμαστε σε μια αέναη αναζήτηση με σκοπό μιας ανακουφιστικής ή έστω μιας ικανοποιητικής απάντησης, βασιζόμενη πάντα, πάνω στο ερώτημά μας. Τι γίνεται, όμως, όταν κάποια ζητήματα δεν έχουν απάντηση; Θα λάβουμε κάποτε κάποια; Έτσι λειτουργεί και ο τομέας της Αρχαιολογίας και της Ιστορίας. Ή έστω κατά το ήμισυ. Η μόνη διαφορά, όμως, είναι ότι πρόκειται για κλάδους, οι οποίοι εξελίσσονται συνεχώς και αλληλο-εξαρτώνται ο ένας από τον άλλον. Έχουμε πολλά αναπάντητα ερωτήματα, τα οποία εις βάθος χρόνου, μπορούν να απαντηθούν τεκμηριωμένα, έπειτα από ασταμάτητες έρευνες και ανασκαφές.
Πολλά είναι τα αναπάντητα ερωτήματα που δεν έχουν κάποια σαφή απάντηση. Ερωτήματα που εξάπτουν τη φαντασία, όπως: Πού βρίσκεται ο τάφος του Μεγάλου Αλεξάνδρου; Έχει βρεθεί ο τάφος της Κλεοπάτρας; Ποιος ήταν τελικά ο κτίστης των πυραμιδών; Πού βρίσκεται η περίφημη Ατλαντίδα που περιγράφει ο Πλάτωνας στις εξιστορήσεις του; Η έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης κατέστρεψε τον Μινωικό Πολιτισμό; Σε ερωτήματα, όπως επί παραδείγματι το τελευταίο, ίσως έχουμε μια σαφή απάντηση που ικανοποιήσει ακόμα και το πιο δύσπιστο μυαλό.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Από αρχαιοτάτων χρόνων, το ηφαίστειο της Σαντορίνης εκρήγνυται ασταμάτητα. Έχει παρουσιάσει δραστηριότητα ακόμα και τον 20ο αιώνα! Παρόλα αυτά, η ισχυρότερη έκρηξη των τελευταίων 10.000 ετών, αποτελεί αυτή του 1600 π.Χ. Ήταν τόσο δυνατή, ώστε ισοπέδωσε τελείως τον οικισμό του Ακρωτηρίου της Σαντορίνης. Η ένταση της έκρηξης αυτής προκάλεσε ένα τσουνάμι μεγάλων διαστάσεων, το οποίο κατέληξε στα παράλια της Μινωικής Κρήτης.
Από την άλλη οπτική γωνία, η Κρήτη με τον σπουδαίο της Μινωικό Πολιτισμό και τα μεγαλοπρεπή ανακτορικά της συστήματα, την περίοδο εκείνη ήταν πλήρως ακμάζουσα. Τίποτα δεν προμήνυε το εύρος της καταστροφής που θα επέλθει. Οι κάτοικοι ζούσαν ευτυχισμένοι στα ανάκτορα. Δεν είχαν να φοβηθούν ούτε από εσωτερικούς, μα ούτε και από εξωτερικούς εχθρούς. Φυσικά, το μέγεθος της καταστροφής θα ήταν ακόμα μεγαλύτερο! Το τσουνάμι επηρέασε έντονα τις παράκτιες περιοχές της Κρήτης. Μάλιστα, από ανασκαφές γνωρίζουμε ότι σίγουρα έπληξε τουλάχιστον τέσσερις περιοχές. Παρόλα αυτά, το τσουνάμι δεν επηρέασε το ανάκτορο της Κνωσσού, μήτε και τα υπόλοιπα μεγάλα ανακτορικά συστήματα της Μινωικής Κρήτης. Σε αντίθεση με τα υπόλοιπα νησιά του Αιγάιου, που στον διάβα του, τα ισοπέδωσε. Σύμφωνα με τα αρχαιολογικά δεδομένα, οι επιστήμονες μιλούν για κύματα ύψους 8 μέτρων. Μάλιστα, υποστηρίζουν ότι παρά την καταστροφή που προκάλεσε τόσο η ηφαιστειακή έκρηξη, όσο και το αποτέλεσμα αυτής, που ήταν το τσουνάμι, το Αιγαίο λόγω της μικρής χωρητικότητάς του, δεν ευνοεί τις συνθήκες για «υψηλόβαθμα» κύματα.
Εφόσον καταλήξαμε στο γεγονός, πως τεχνικά η έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης δεν κατέστρεψε τον Μινωικό πολιτισμό εξολοκλήρου, παρά μόνο επηρέασε κάποια παραλιακά σημεία της Κρήτης, ερχόμαστε στο σημαντικότερο ερώτημα: Άρα, πως κατέρρευσε αυτό το απίστευτα οργανωμένο μινωικό ανακτορικό σύστημα; Δυστυχώς, η απάντηση στην εν λόγω ερώτηση δεν θα είναι σαφής. Ακόμα γίνονται έρευνες πάνω στο συγκεκριμένο θέμα. Και ας μην ξεχνάμε πως ο Μινωικός πολιτισμός ανακαλύφθηκε μόλις τον 20ο αιώνα, από τον Βρετανό Αρχαιολόγο Άρθουρ Έβανς, επεκτείνοντας ακόμα περισσότερο τις γνώσεις μας πάνω στην αρχαιολογία, για έναν πολιτισμό, ο οποίος μας ήταν παντελώς άγνωστος!
Συνεχίζοντας την ανάλυση του θέματός μας, πρέπει να αναφερθεί το γεγονός πως τα Μινωικά ανάκτορα, υπέστησαν μεγάλη ζημιά, έπειτα από σεισμό, γύρω στο 1700 π.Χ. Όμως, οι φθορές αντικαταστάθηκαν και η περίοδος των δεύτερων ανακτόρων έχει μόλις αρχίσει. Η ανοικοδόμηση έφερε τον εκλεπτυσμένο και πολυσύνθετο μινωικό πολιτισμό στο αποεγειό του. Την εποχή αυτή, η Κρήτη δεν έχει φοβάται τίποτα από εξωτερικούς εχθρούς, όπως μαρτυρούν και οι τοιχογραφίες της. Τέσσερα μεγάλα ανάκτορα εξουσιάζουν την οικονομία του νησιού: η Κνωσσός, η Φαιστός, τα Μάλια και η Ζάκρος. Έπειτα, ακολούθησε το 1600 η έκρηξη του ηφαιστείου, που επηρέασε όπως είπαμε μόνο τα παραλιακά μέρη, οπότε οι υπόλοιπες περιοχές της Κρήτης, συνεχίζουν κανονικά την καθημερινότητά τους. Όμως, γύρω στο 1450 π.Χ, τα ανακτορικά αυτά συστήματα παρακμάζουν και σταδιακά εγκαταλείπονται. Οι λόγοι μας είναι άγνωστοι. Το μόνο ανάκτορο που επέζησε λίγο ακόμη, λίγον πριν η Μινωική Κρήτη ενταχθεί στη σφαίρα επιρροής του Μυκηναϊκού πολιτισμού, είναι η Κνωσσός. Η Κνωσσός, με το μεγαλοπρεπές ανάκτορό της, επιβίωσε έως το 1375 π.Χ.
Μέχρι τη σημερινή εποχή, δεν μπορούμε να διευκαλύνουμε αυτό το πολύπλοκο μυστήριο της κατάρρευσης του Μινωικού πολιτισμού. Εξωτερικοί εχθροί είναι δύσκολο να υπήρξαν καθώς αποδεικνύεται από τη δημιουργία τοιχογραφιών, όπου κυριαρχούσαν τα στοιχεία της φύσης (ζώα και φυτά), είτε ψαράδες. Με όλα αυτά να αποτελούν στοιχεία ειρηνικά, προμηνύοντας ότι δεν υπήρχαν ούτε εσωτερικοί, αλλά ούτε και εξωτερικοί εχθροί. Ίσως πρόκειται τελικά για έναν πολιτισμό, που έκανε τον κύκλο του, και κάποια στιγμή ήρθε η στιγμή της καταρρευσής του. Πάντως το μόνο γεγονός, που είναι αρχαιολογικά αποδεδειγμένο, είναι πως η έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης δεν αποτέλεσε τον προάγγελο της επικείμενης καταστροφής του Μινωικού Πολιτισμού, καθώς χρονικά δεν συμπίπτουν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Claude Mosse– Annie Schapp Gourbeillon (2015), Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδα (2.000-31 π.Χ) (μτφρ Λύντια Στεφάνου), Αθήνα: εκδ. Παπαδήμα
- Ulrich Wilcken (2015), Αρχαία Ελληνική Ιστορία, Θεσσαλονίκη: εκδ. Δέσποινα Κυριακίδη
- Θήρα 1613 π.Χ: Η μεγαλύτερη έκρηξη ηφαιστείου που γνώρισε η ανθρωπότητα, galileos.gr, Διαθέσιμο εδώ
