Του Γιάννη Περγαντή,
Ένα στοιχείο που χαρακτήριζε το βυζαντινό κράτος, αλλά και τον προκάτοχό του, το ρωμαϊκό, ήταν η μεγάλη έμφαση που έδινε σε ζητήματα νομικής φύσεως και γραφειοκρατίας. Η άρτια και ομαλή λειτουργία του κρατικού μηχανισμού ήταν υψίστης σημασίας, καθώς έτσι εξασφαλιζόταν η ευημερία του. Οι τελευταίες δεκαετίες της ενωμένης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, αλλά και οι πρώτοι αιώνες της νέας Βυζαντινής αυτοκρατορίας, λόγω του έντονου πολύπλοκου γεωπολιτικού και γεωστρατηγικού κλίματος που επικράτησε, κατέστησαν αναγκαία την καθιέρωση νέων νόμων και νομοθεσιών, η οποία διαδικασία διεξήχθη σε βάθος αιώνων. Όμως, το νομοθετικό έργο των αυτοκρατόρων βγήκε εκτός ελέγχου, με τις διάφορες νομοθετικές διατάξεις να κάνουν πιο περίπλοκη τη διαδικασία απονομής της δικαιοσύνης και της εξουσίας, μέσω της αναίρεσης της μιας νομοθεσίας από την άλλη.
Αυτό το πρόβλημα θέλησε να επιλύσει ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος Β΄, ο οποίος έβλεπε τον κρατικό μηχανισμό και τη δικαιοσύνη να δυσλειτουργούν σε μεγάλο βαθμό. Το κύριο πρόβλημα, ήταν το γεγονός ότι ήδη από τη περίοδο της Τετραρχίας (τέλη 3ου αιώνα μ.Χ.), είχε ήδη παραχθεί ένας πολύ μεγάλος όγκος νομοθετημάτων, μη οργανωμένος, με αποτέλεσμα η γραφειοκρατία να πλήττεται βαθιά. Έτσι, στις 26 Μαρτίου του 429 μ.Χ., ο αυτοκράτορας ανακοίνωσε την πρόθεσή του να συγκεντρώσει όλες τις νομοθεσίες του κράτους σε έναν πολύτομο Κώδικα, ώστε ο ρωμαϊκός νόμος να μπει σε μια τάξη.
Το καθήκον αυτό ανέλαβαν 22 αξιωματούχοι, κυρίως νομικοί, οι οποίοι έπρεπε να ανατρέξουν και να σημειώσουν όλους του νόμους που νομοθέτησε το κράτος, ξεκινώντας από το 312 μ.Χ. και την περίοδο του Μέγα Κωνσταντίνου. Η διαδικασία αυτή διήρκησε 9 περίπου χρόνια, μέσα στα οποία οι νομικοί κατηγοριοποιούσαν, ενημέρωναν και διόρθωναν όλες τις αυτοκρατορικές ή νομικές αποφάσεις μέχρι και το 438 μ.Χ., έτος δημοσίευσης του Κώδικα. Το φιλόδοξο σχέδιο του Θεοδόσιου, παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπισε, ολοκληρώθηκε με επιτυχία, πραγματοποιώντας την ολοκληρωτική συγκέντρωση των κρατικών νομοθετημάτων σε ένα σημείο, διευκολύνοντας έτσι την απονομή της εξουσίας και της δικαιοσύνης.
Γραμμένος εξ’ ολοκλήρου στα λατινικά, ο Θεοδοσιανός Κώδικας περιλαμβάνει αυτοκρατορικές διατάξεις και νομοθεσίες, οι οποίες ισχύουν σχεδόν έναν αιώνα πριν τη σύνταξή του. Λόγω του μεγάλου όγκου που αντιμετώπισαν οι νομικοί, ο Κώδικας χρειάστηκε να χωριστεί σε 16 τόμους, οι οποίοι με τη σειρά τους να χωρίζονται ανάλογα τη χρονολογία, τον αυτοκράτορα και τη θεματολογία. Οι νόμοι αυτοί αφορούσαν ένα ευρύ φάσμα πολιτικής, οικονομικής, αστικής και στρατιωτικής θεματολογίας, οι οποίοι είτε είχαν υιοθετηθεί στο πλαίσιο νομικών μεταρρυθμίσεων είτε λόγω άμεσης ανάγκης για την αντιμετώπιση κάποιου είδους απειλής. Με τον Θεοδοσιανό Κώδικα, όλοι οι νόμοι της αυτοκρατορίας τέθηκαν σε μια σειρά, ακυρώνοντας όλους όσους ήταν παρωχημένοι και συμπληρώνοντας νόμους ίδιας θεματολογίας που εφαρμόστηκαν σε διαφορετικές χρονολογίες.
Ο Θεοδοσιανός Κώδικας, πέρα από τα πολλά προβλήματα που έλυσε για το βυζαντινό κράτος, ήταν σημαντικός και για άλλους δύο λόγους. Αρχικά, στο πλαίσιο του Κώδικα, ο Χριστιανισμός αναγνωρίζεται για πρώτη φορά ως η επίσημη θρησκεία του Βυζαντίου. Προγενέστερα, η κατάσταση των Χριστιανών υπηκόων, βασιζόταν αποκλειστικά στις διαθέσεις του εκάστοτε αυτοκράτορα, με ορισμένους να τον υιοθετούν και άλλους να τον καταδικάζουν. Έτσι, ο Χριστιανισμός εδραιώνεται επισήμως ως αναπόσπαστο κομμάτι του Βυζαντίου. Ακόμη, ο Κώδικας άσκησε μεγάλη επιρροή στη νομοθετική δράση του Βυζαντίου στους επόμενους αιώνες. Ειδικότερα, η βασιλεία του Ιουστινιανού βασίστηκε πάνω στον Θεοδοσιανό Κώδικα, στηρίζοντας πάνω του τις νομικές δράσεις του. Πέρα όμως από τους Βυζαντινούς αυτοκράτορες, και οι Βησιγότθοι ηγεμόνες επωφελήθηκαν από αυτόν, με πιο συγκεκριμένα τον Αλάριχο Β΄, ο οποίος και για το το δικό του έργο «Ρωμαϊκός Νόμος των Βησιγότθων» άντλησε πολλές νομοθεσίες και διατάξεις υπό το παράδειγμα του αυτοκράτορα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Treadgold, Warren (2001), Βυζάντιο Επίτομη Ιστορία, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Θύραθεν
- The publication and application of the Theodosian Code, journals.openedition.org, διαθέσιμο εδώ
- Theodosian Code- Roman Law, .britannica.com, διαθέσιμο εδώ
