Της Ανθής Μαρουλάκη,
Ένα πολύ συχνό φαινόμενο μετά την κατανάλωση αλκοόλ είναι η λήψη ενός παυσίπονου, είτε για να κοιμηθούμε καλύτερα είτε για να επανέλθουμε από το hangover το επόμενο πρωί. Κατά πόσο, όμως, είναι ασφαλής αυτή η πρακτική; Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, ας δούμε τα χαρακτηριστικά της παρακεταμόλης, του συχνότερα χρησιμοποιούμενου παυσίπονου και του αλκοόλ και τις επιδράσεις του καθενός στον οργανισμό.
Η παρακεταμόλη ή ακεταμινοφαίνη διαθέτει ισχυρή αναλγητική και αντιπυρετική δράση, αλλά σε αντίθεση με τα υπόλοιπα ΜΣΑΦ δεν έχει σημαντική αντιφλεγμονώδη δράση ούτε εμποδίζει τη συγκέντρωση των αιμοπεταλίων. Επίσης, προκαλεί λιγότερη ενόχληση στο πεπτικό σύστημα. Δρα αναστέλλοντας το ένζυμο κυκλοοξυγενάση (COX) που ευθύνεται για την παραγωγή προσταγλαδινών, ένα πολύ σημαντικό συστατικό της φλεγμονής.
Αυτό, όμως, που μας ενδιαφέρει περισσότερο στην προκειμένη περίπτωση είναι ο μεταβολισμός της. Η παρακεταμόλη μεταβολίζεται στο ήπαρ μέσω γλυκουρονιδοποίησης, δηλαδή σύνδεσης με γλυκουρονικό οξύ και σύνδεσης με θειικό οξύ. Συζευγμένη ως γλυκουρονίδιο μεταφέρεται στους νεφρούς και αποβάλλεται στα ούρα. Κατά την διαδικασία αυτή παράγεται με την βοήθεια του συστήματος Ρ450, και ιδιαίτερα του κυτοχρώματος CYP2E1, ένας τοξικός μεταβολίτης, η Ν-ακέτυλο-p-βενζοκινον-ιμίνη (NAPBQ1), που, φυσιολογικά, δεσμεύεται απευθείας από την γλουταθειόνη και έτσι απενεργοποιείται.
Η μέγιστη ημερήσια δόση παρακεταμόλης, ώστε να μην δημιουργηθεί πρόβλημα στον οργανισμό, είναι 4gr, που αντιστοιχεί σε 4 αναβράζοντα δισκία ανά 4-6 ώρες. Όταν έχει ληφθεί υπερβολική ποσότητα (πάνω από 7gr) τα ένζυμα σύζευξης του ήπατος κορέννυνται και η NAPBQ1 συσσωρεύεται στο ήπαρ, οπότε αντιδρά με άλλες πρωτεΐνες, όπως οι σουλφυδριλικές ομάδες. Έτσι, το οξειδωτικό στρες από την εξάντληση της γλουταθειόνης, η οξείδωση των σουλφυδρικών ομάδων των κυτταρικών αντλιών ασβεστίου, η αύξηση της διαπερατότητας της κυτταρικής μεμβράνης και η ενεργοποίηση εξαρτώμενων από το ασβέστιο καταβολικών ενζύμων από την άθροιση ασβεστίου ενδοκυττάρια οδηγούν τελικά σε κυτταρικό θάνατο. Με τον τρόπο αυτό συμβαίνει νέκρωση όχι μόνο στο ήπαρ αλλά και στα νεφρικά σωληνάρια.
Το αλκοόλ, με τη μορφή αιθανόλης είναι η πλέον χρησιμοποιούμενη ουσία για ψυχαγωγικούς σκοπούς και η κατανάλωση της ξεπερνά αυτήν οποιουδήποτε φαρμάκου. Μετράται σε μονάδες αλκοόλ, με μία μονάδα να ισούται με 10ml ή 8-12gr αιθανόλης. Αυτό πρακτικά αντιστοιχεί σε ένα ποτήρι μπύρα (250 ml), ένα ποτήρι κρασί (100 ml) ή ένα αποσταγμένο οινοπνευματώδες ποτό (25 ml). Η εβδομαδιαία συνιστάμενη κατανάλωση αλκοόλ είναι 14 μονάδες για τις γυναίκες και 21 μονάδες για τους άνδρες, κατά προτίμηση ισόποσα κατανεμημένες στην εβδομάδα (2-3 ποτά την ημέρα αντίστοιχα).
Το αλκοόλ, όπως και η παρακεταμόλη, μεταβολίζεται στο ήπαρ. Μάλιστα, εμφανίζει κινητική κορεσμού, δηλαδή μεταβολίζεται κατά σταθερή ποσότητα και όχι ρυθμό. Αυτό στην ουσία σημαίνει πως υπάρχει μια μέγιστη τιμή αιθανόλης που μπορεί να μεταβολιστεί κάθε στιγμή και η υπόλοιπη διαφεύγει στο αίμα. Ένα μικρό ποσοστό απεκκρίνεται έτσι από τα ούρα και την αναπνοή. Στο ήπαρ η αιθανόλη μετατρέπεται από την αλκοολική αφυδρογονάση σε ακεταλδεϋδη, η οποία με την σειρά της μετατρέπεται από την αλδεϋδική αφυδρογονάση σε οξικό οξύ. Είναι γνωστό ότι η χρόνια κατανάλωση αλκοόλ οδηγεί, πέρα από εξάρτηση, σε λιπώδη εκφύλιση, δηλαδή αυξημένη συσσώρευση λίπους, και τελικά σε κίρρωση, δηλαδή εκτεταμένη ίνωση και νέκρωση του ηπατικού παρεγχύματος.
Πώς όμως συνδέονται αυτά μεταξύ τους; Όσο η αιθανόλη βρίσκεται στον οργανισμό οδηγεί σε αύξηση του κυτοχρώματος CYP2E1, παρόλα αυτά παρεμποδίζει την καταλυτική του ικανότητα, επομένως η παραγωγή του NAPBQ1 είναι μειωμένη. Όταν, όμως, επέλθει κάθαρση της αιθανόλης, αρχίζει η παραγωγή του τοξικού μεταβολίτη και μάλιστα σε αυξημένη ποσότητα, λόγω της αύξησης του κυτοχρώματος. Επιπρόσθετα, δεσμεύει την ηπατική γλουταθειόνη μειώνοντας ταυτόχρονα την κάθαρση του NAPBQ1 και μειώνει την μεταφορά γλουταθειόνης εντός των μιτοχονδρίων. Όλα τα παραπάνω ενισχύουν την ηπατοτοξικότητα της παρακεταμόλης.
Με βάση τα παραπάνω θα προέκυπτε το συμπέρασμα ότι ο συνδυασμός αλκοόλ και παυσίπονου είναι θανατηφόρος για την υγεία. Αυτό όμως στην πράξη δεν ισχύει. Η λήψη ενός δισκίου παρακεταμόλης το επόμενο πρωί ή ακόμα και το ίδιο βράδυ σε μέτρια κατανάλωσης αλκοόλ δεν προκαλεί νέκρωση στον υγιή ενήλικα.
Τα προβλήματα αρχίζουν όταν συνυπάρχουν άλλα προβλήματα υγείας που μπορεί να επάγουν την τοξικότητα από παρακεταμόλη ή όταν η κατανάλωση αλκοόλ γίνει υπερβολική. Αυτά είναι αφενός η παρατεταμένη νηστεία και η χρόνια θεραπεία με παρακεταμόλη που μειώνουν τα αποθέματα των μεταβολικών ενζύμων και αφετέρου η εξάρτηση στο αλκοόλ, η παχυσαρκία και η μη αλκοολική στεατοηπατίτιδα που αυξάνουν την παραγωγή CYP2E1. Τα συμπτώματα της οξείας δηλητηρίασης από παρακεταμόλη αφορούν όλα τα οργανικά συστήματα και περιλαμβάνουν ναυτία, έμετο, κοιλιακό άλγος κυρίως δεξιά, ίκτερο (κίτρινη χροιά δέρματος και σκληρού χιτώνα οφθαλμών), θρομβώσεις που εκδηλώνονται με πόνο, ερυθρότητα και οίδημα, ανεξήγητοι μώλωπες, αιματουρία, σύγχυση, θολή όραση και αυξημένη εφίδρωση. Σε αυτήν την περίπτωση είναι σημαντική η άμεση αναζήτηση ιατρικής βοήθειας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Φαρμακολογία Rang and Dale, 2η Ελληνική Έκδοση, Επιστημονικές εκδόσεις Παρισιάνου, Αττική 2013, Σελ 367, 662-668, 789-790.
- Κλινική Τοξικολογία, Οδηγίες στην καθημερινή Ιατρική, H. Carson, Επιστημονικές Εκδόσεις Παρισιάνου, Αττική 2010, Σελ 13-20.
- Ethanol and production of the hepatotoxic metabolite of acetaminophen in healthy adults, pubmed, διαθέσιμο εδώ
- Acute interstitial nephritis with acetaminophen and alcohol intoxication, pubmed, διαθέσιμο εδώ
- Acetaminophen: Dose-Dependent Drug Hepatotoxicity and Acute Liver Failure in Patients, pubmed, διαθέσιμο εδώ
