Της Βασιλικής Χαραλάμπους,
Σύμφωνα με την Έκθεση της Ε.Π.Β. της 1ης Μαρτίου 2016, όπως αυτή απευθύνθηκε προς την Ελληνική Κυβέρνηση, επ’ αφορμής της επίσκεψης στις ελληνικές φυλακές το έτος 2015, τα πορίσματα επί των συνθηκών ήταν λίγο-πολύ γνωστά κι αναμενόμενα, μακριά από μια ουτοπική θεωρία. Τα πορίσματα της εν λόγω έρευνας κατέδειξαν υποστελέχωση κι υπερπληθυσμό των φυλακών. Ενώ, δηλαδή, με βάση τα επίσημα αρχεία του Υπουργείου Δικαιοσύνης, τα σωφρονιστικά ιδρύματα είχαν συνολική χωρητικότητα τα 9.886 άτομα, στην πραγματικότητα στην επίσκεψη του 2015 διαπιστώθηκε ότι κρατούνταν 11.569. Ήδη προς την αποσυμφόρηση των εγκαταστάσεων, έχει ανοιχθεί εδώ κι αρκετά χρόνια ο δρόμος της πρόωρης αποφυλάκισης, κυρίως για άτομα με ειδικές ανάγκες κι ηλικιωμένους.
Εκείνο που έκανε μεγάλη εντύπωση στους διεξάγοντες τον έλεγχο αρμόδιους είναι ότι, παρά τα μειωμένα ποσοστά κακομεταχείρισης των κρατουμένων, η βία κι ο εκφοβισμός μεταξύ τους συνέχιζε να υπάρχει. Η αύξηση του προσωπικού κι η ενίσχυση της ασφάλειας των φυλακών φαίνεται ότι δεν ήταν αρκετά για να καταστείλουν τη βία, σε σημείο που οι αναφορές για νοσοκομειακή περίθαλψη τροφίμων εξαιτίας σοβαρών σωματικών βλαβών, κακώσεων και πάσης φύσεως τραυματισμών δεν ήταν λίγες. Ιδιαίτερη ανησυχία είχε διαπιστωθεί μάλιστα για τις φυλακές του Κορυδαλλού, όπου η στελέχωση ήταν τόσο ισχνή, ώστε μετά βίας υπήρχαν ένας ή δύο δεσμοφύλακες σε πτέρυγες περί των 400 ατόμων. Φυσικά, λογικό είναι να μην είναι σε θέση οι φύλακες να επέμβουν σε ένα βίαιο περιστατικό. Το παράδοξο δε είναι ότι το εν λόγω σωφρονιστικό κατάστημα κατόρθωσε να λειτουργήσει έστω και τόσο πλημμελώς στελεχωμένο, έχοντας τη βοήθεια μερικών αξιόπιστων τροφίμων, σχετικά με την τήρηση της τάξης και της συνοδείας των κρατουμένων στα κελιά τους.
Οι αναφορές, πάντως, σχετικά με ακραία περιστατικά βίας που οδήγησαν ακόμα και στον θάνατο των κρατουμένων δεν είναι λίγες, παρομοιάζουν δε στην κατάταση που επικρατεί και στις φυλακές του Ναυπλίου. Πιο συγκεκριμένα, στο σωφρονιστικό κατάστημα του Ναυπλίου παρατηρήθηκε η ύπαρξη μιας ιεραρχίας μεταξύ των ισχυρότερων κρατουμένων κι οι τρόφιμοι που αρνούνταν να την ακολουθήσουν ξυλοκοπούνταν, περιθωριοποιούνταν κι εκφοβίζονταν εντόνως. Για μια ακόμη φορά οι φυλακές παρουσιάζονται υποστελεχωμένες, ενώ είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι η νοσηλεύτρια κι ο αναπληρωτής διευθυντής δεν μπορούσαν να βρεθούν εντός του χώρου αναμονής των τροφίμων, καθώς είχαν ενημερωθεί από τους φύλακες ότι ήταν ιδιαιτέρως επικίνδυνο. Τέλος, η εικόνα δεν ήταν διαφορετική ούτε στις φυλακές της Αλικαρνασσού, όπου μάλιστα αρκετά συχνά οι διενέξεις μεταξύ των κρατουμένων κατέληγαν σε εισαγωγή στο Νοσοκομείο και τραυματισμούς των τροφίμων.
Κοινός τόπος και στις τρεις προαναφερθείσες ελληνικές φυλακές είναι τα έντονα και συχνά φαινόμενα βίας και κακοποίησης, τα οποία ερείδονται σε πλήθος παραγόντων κυριότεροι από τους οποίους είναι η ύπαρξη ισχυρότερων ομάδων εντός των φυλακών (οι λεγόμενες κλίκες), σε συνδυασμό με το υψηλό ποσοστό χρήσης ναρκωτικών ουσιών, την έλλειψη δραστηριοτήτων και την υποστελέχωση- τις κακές συνθήκες κράτησης εντός των εγκαταστάσεων.
Ειδικότερη μνεία αξίζει να γίνει στις γυναικείες φυλακές, οι οποίες συγκριτικά με τις ανδρικές είναι μεν πλήρεις, αναλογικά, όμως, φαίνεται να καταδεικνύουν μικρότερα ποσοστά, ήτοι ο αριθμός των γυναικών κρατουμένων παρουσιάζεται ελαφρώς μικρότερος. Παρ’ όλα αυτά, τα προβλήματα συνεχίζουν να είναι παρόμοια μεταξύ των γυναικείων κι ανδρικών σωφρονιστικών ιδρυμάτων, μόνο που στα πρώτα ιδιαιτέρως αυξημένα είναι και τα προβλήματα που σχετίζονται με την υγιεινή και καθαριότητα καθώς και με τις δύσκολες συνθήκες διαβίωσης για τα τέκνα τους. Ο διαχωρισμός αυτός πάντως μεταξύ των δύο φύλων παρουσιάζεται επιτακτικός για την προστασία κατά της κακομεταχείρισης σε μέρη κράτησης. Ήδη το άρθρο 3 του Σωφρονιστικού Κώδικα παρέχει ειδική διάταξη επί του ζητήματος, ορίζοντας ότι : «Ειδική μεταχείριση των κρατουμένων επιφυλάσσεται, όταν δικαιολογείται από τη νομική ή πραγματική κατάστασή τους, όπως υποδίκων και καταδίκων, εγγάμων ή εχόντων συνάψει σύμφωνο συμβίωσης κι αγάμων, ανηλίκων κι ενηλίκων, ατόμων με ειδικές ανάγκες ή για τις θρησκευτικές ή άλλες πεποιθήσεις ή για λόγους ταυτότητας φύλου, εφόσον γίνεται υπέρ του κρατουμένου και προς εξυπηρέτηση των εξατομικευμένων αναγκών που απορρέουν από την κατάσταση στην οποία ευρίσκεται.»
Προσέτι δε, άξιο αναφοράς είναι και το γεγονός ότι —ιδίως μετά τη αλλαγή του Σωφρονιστικού Κώδικα— υπάρχει ειδικό άρθρο για τη μη τήρηση των κανόνων διαβίωσης, ορίζοντας ότι : 1. Αν η μη τήρηση κανόνων διαβίωσης των κρατουμένων σε Σωφρονιστικά Καταστήματα προσβάλλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, ο κρατούμενος μπορεί να προσφύγει στο Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών. (Το Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών, ως ειδικό τμήμα του Τριμελούς Πλημμελειοδικείου στις έδρες των Πρωτοδικείων, Αθηνών, Θεσσαλονίκης, Πειραιά, Πατρών, Λαρίσης κι Ηρακλείου κι ως το αρμόδιο Τριμελές Πλημμελειοδικείο στις έδρες των λοιπών Πρωτοδικείων δικάζει, συνεδριάζοντας ως δικαστικό συμβούλιο, αφού ακούσει τον Εισαγγελέα). Σε κάθε περίπτωση, η προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας διαθέτει πλείονα πλέγματα προστασίας της, ιδίως με σκοπό τη αποφυγή καταστάσεων βίας κι εκφοβισμού, έτι περαιτέρω επιρρωνύεται κι από συνταγματικές διατάξεις (αρ. 2 παρ. 1 κι από το αρ. 5 παρ. 1 περί ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας). Η στέρηση της ελευθερίας κι ο εγκλεισμός σε σωφρονιστικά καταστήματα δέον είναι να αποτελούν τη μοναδική καταδίκη των κρατουμένων, συνεχίζοντας αυτοί να είναι φορείς των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους.
Παρά τις αλλαγές και τη πρόθεση χάραξης μιας αποτελεσματικής σωφρονιστικής πολιτικής, η πραγματικότητα φαίνεται να απέχει παρασάγγας. Εντός των σωφρονιστικών καταστημάτων η βία αναμοχλεύεται και «διδάσκονται» νέες εγκληματικές συμπεριφορές. Σαφώς οι συνθήκες που επικρατούν (υποστελέχωση, υπερπληθυσμός, μη εφαρμογή επανενταξιακής πολιτικής) περισσότερο διογκώνουν το πρόβλημα παρά το επιλύουν. Ας μην ξεχνάμε, όμως, ότι η διόγκωση αυτή του προβλήματος εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό κι από την οικονομική ανεπάρκεια και την εν γένει έλλειψη οικονομικών πόρων, κατατείνοντας στην οδό της ανάγκης για μια ολιστική αναζήτηση λύσεων, απτόμενη σε πλείονες τομείς.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Μαρίνα-Δανάη Τζανετάκη, Διπλωματική Εργασία με θέμα: “Οι συνθήκες κράτησης στις φυλακές: Μεταξύ θεωρίας και πραγματικότητας – Μια συγκριτική προσέγγιση”. Διαθέσιμη εδώ.
- Ψηφίστηκε στη Βουλή ο νέος σωφρονιστικός κώδικας: Οι ρυθμίσεις και οι εισηγήσεις της αντιπολίτευσης, dikastiko.gr. Διαθέσιμο εδώ.
