Του Αποστόλη Ζαχαρή,
Το καρδιακό φύσημα (heart murmur) αποτελεί μια ανωμαλία που αφορά τους καρδιακούς ήχους. Πρόκειται για ένα συχνό παιδικό φαινόμενο (δύο στα πέντε παιδιά παρουσιάζουν φύσημα), ενώ παρατηρείται και στο 10% των ενηλίκων. Ωστόσο, η πλειοψηφία δεν είναι επαρκώς ενημερωμένη όσον αφορά το συγκεκριμένο θέμα, με αποτέλεσμα να καταλήγει σε συμπεράσματα πιο ανησυχητικά απ’ όσο συνήθως χρειάζεται.
Για αρχή, ας εξηγήσουμε συνοπτικά τον καρδιακό κύκλο, που αποτελείται από την εναλλασσόμενη συστολή και χαλάρωση του καρδιακού μυός. Οι θάλαμοι της καρδιάς χαλαρώνουν και γεμίζουν με αίμα για όσο διαρκεί η διαστολή και συστέλλονται για να εξωθήσουν αίμα κατά τη διάρκεια της συστολής. Στην πρώιμη διαστολή, τόσο οι κόλποι όσο και οι κοιλίες γεμίζουν με αίμα. Προς το τέλος της διαστολής οι κόλποι συστέλλονται, εξωθώντας το αίμα στις κοιλίες. Η συνολική ποσότητα αίματος που γεμίζει τις κοιλίες στο τέλος της διαστολής ονομάζεται τελοδιαστολικός όγκος (EDV). Σχεδόν τα δύο τρίτα του αίματος στις κοιλίες αποβάλλονται κατά τη διάρκεια της συστολής (ο όγκος παλμού ή SV).
Κατά τη διάρκεια της συνήθους κλινικής εξέτασης με στηθοσκόπιο, δύο καρδιακοί ήχοι ακούγονται, γενικά, σε φυσιολογικούς ενήλικες. Ο πρώτος καρδιακός ήχος (S1) προκύπτει καθώς κλείνουν οι βαλβίδες AV και ο δεύτερος καρδιακός ήχος (S2) αντιστοιχεί στο κλείσιμο των πνευμονικών και αορτικών βαλβίδων. Περιστασιακά ακούγεται ένας τρίτος ήχος (S3), ως αποτέλεσμα της διάνοιξης των βαλβίδων AV στο τέλος της ισογκομετρικής χαλάρωσης, καθώς και ένας τέταρτος (S4) ο οποίος εμφανίζεται ακριβώς πριν τον πρώτο, είναι πολύ χαμηλής συχνότητας και υποδηλώνει μια ανώμαλη αύξηση της δυσκαμψίας του κοιλιακού τοιχώματος. Όταν είτε το S3 είτε το S4 εμφανίζονται, προκαλούν έναν τριπλό ρυθμό που ονομάζεται «καλπασμός». Το S3 αναφέρεται ως κοιλιακός καλπασμός και το S4 ως κολπικός καλπασμός. Όταν ακούγεται το S3, ο ρυθμός που δημιουργείται λέγεται ότι ακούγεται ως KEN-TU-CKY (η ακολουθία είναι S1-S2-S3), ενώ το S4 ακούγεται σαν TEM-NES-SEE (η ακολουθία S4-S1-S2).
Οι καρδιακοί ήχοι που εμφανίζονται σε άλλες χρονικές στιγμές είναι γνωστοί ως φυσήματα. Μερικά από αυτά είναι φυσιολογικά και αναφέρονται ως «αθώα» ή «λειτουργικά», καθώς προκύπτουν από φυσιολογικές και όχι παθολογικές αιτίες. Αυτοί οι πρόσθετοι καρδιακοί ήχοι μπορεί να ακούγονται κατά τη διάρκεια εγκυμοσύνης, σε βαριά άσκηση και σε μικρά παιδιά. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι ήχοι είναι αποτέλεσμα αυξημένης ροής του αίματος μέσω της φυσιολογικής καρδιάς και, όπως για το S3, δεν σχετίζονται με κάποια υποκείμενη καρδιακή παθολογία.
Τα φυσήματα συχνά είναι αποτέλεσμα παραμορφώσεων των βαλβίδων, μεταβολών στη διάμετρο της αορτής ή της ρίζας της πνευμονικής αρτηρίας, ή οπών στο διάφραγμα που διαχωρίζει τη δεξιά και την αριστερή πλευρά της καρδιάς (αυτά ονομάζονται διαφραγματικά ελαττώματα). Μια ικανότητα αξιολόγησης της σημασίας αυτών των ήχων και διάκρισης μεταξύ καλοηθών και κλινικά σημαντικών είναι μια σημαντική πτυχή της καρδιολογίας. Τα φυσήματα προκαλούν μερικές φορές έντονες δονήσεις που γίνονται αισθητές κατά την ψηλάφηση του θώρακα. Αυτές είναι γνωστές ως αίσθημα προκάρδιων παλμών. Προσεκτική ψηλάφηση και ακρόαση του θώρακα είναι συχνά αρκετή για να επιτρέψει τη διάγνωση ενός φυσήματος, αλλά η επιβεβαίωση και η εκτίμηση της σοβαρότητας της ανωμαλίας βασίζεται συνήθως στην υπερηχοκαρδιογραφία και σε άλλες απεικονιστικές μεθόδους. Οι ανωμαλίες των βαλβίδων διακρίνονται σε δύο κατηγορίες:
- Στη βαλβιδική ανικανότητα (valvular incompetence), μια βαλβίδα αδυνατεί να κλείσει πλήρως και επομένως διαρρέει (ίσως έχετε ακούσει ότι αιτία φυσήματος αποτελεί μια «μικρή τρύπα στην καρδιά). Αυτό επιτρέπει την παλινδρόμηση του αίματος μέσω της βαλβίδας, με αποτέλεσμα τη δημιουργία στροβιλωδών ρευμάτων και αναταράξεων στο αίμα.
- Στη βαλβιδική στένωση (valvular stenosis), μια βαλβίδα στενεύει, έτσι ώστε μια διαβάθμιση υψηλής πίεσης απαιτείται για να προωθήσει το αίμα μέσω αυτής. Ως αποτέλεσμα, δημιουργείται ένα κύμα υψηλής πίεσης αίματος με τυρβώδη ροή.
Αυτές οι ανωμαλίες μπορεί να είναι συγγενείς ή να προκύψουν στη μετέπειτα ζωή ως αποτέλεσμα ασθένειας. Ένα φύσημα μπορεί να εμφανιστεί από υψηλή ροή αίματος σε άτομα με πυρετό ή με χαμηλά ερυθρά αιμοσφαίρια (αναιμία). Μερικοί έχουν οικογενειακό ιστορικό καρδιακού φυσήματος και καρδιακών παθήσεων. Άλλοι γεννιούνται με μια συγγενή πάθηση (εκ γενετής) που προκαλεί φύσημα. Άλλοι είχαν πρόσφατη σοβαρή λοίμωξη ή ασθένεια που θα μπορούσε να βλάψει μια καρδιακή βαλβίδα και χρειάζονται άμεση ιατρική φροντίδα. Μερικά παραδείγματα από τις συχνές παθολογικές καταστάσεις που προκαλούν φύσημα είναι οι εξής:
- Αορτική στένωση
- Μιτροειδής στένωση
- Ανεπάρκεια αορτικής βαλβίδας
- Ανεπάρκεια μιτροειδούς βαλβίδας
Τα φυσήματα περιγράφονται με διάφορους τρόπους είτε σύμφωνα με το είδος του ήχου που δημιουργούν ή του χρονισμού τους εντός του καρδιακού κύκλου. Για παράδειγμα, το φύσημα μπορεί να έχει ποιότητα φυσήματος ή σφυρίγματος ή μπορεί να είναι χαμηλότονο και γουργουρητό. Γενικά, ισχύει ότι η ένταση του ήχου αντικατοπτρίζει τη σοβαρότητα της υποκείμενης νόσου, έτσι τα φυσήματα συχνά βαθμολογούνται με βάση το πόσο δυνατά ακούγονται. Μπορεί να ακούγονται είτε κατά τη διάρκεια της συστολικής είτε της διαστολικής φάσης του καρδιακού κύκλου.
Τα συστολικά φυσήματα υποδιαιρούνται σε τρεις κατηγορίες:
- Φύσημα εξώθησης (ejection murmurs), το οποίο ακούγεται στην αρχή της κοιλιακής συστολής.
- Όψιμα συστολικά φυσήματα (late systolic murmurs), τα οποία ακούγονται προς το τέλος της συστολής.
- Πανσυστολικά φυσήματα (pansystolic murmurs), τα οποία είναι παρόντα σε όλη τη διάρκεια της συστολικής φάσης.
Τα διαστολικά φυσήματα είναι συνήθως πιο ήσυχα από τα συστολικά, αλλά υποδηλώνουν πάντοτε παθολογία. Συχνότερα ακούγονται κατά τη διάρκεια είτε του πρώιμου ή του μεσαίου τμήματος της διαστολής, αλλά μπορεί να ακουστούν σε όλη τη διαστολική φάση του καρδιακού κύκλου.
Τα ήπια καρδιακά φυσήματα δεν προκαλούν συνήθως συμπτώματα και δεν είναι σοβαρή κατάσταση υγείας. Τα συμπτώματα ενός σοβαρού καρδιακού φυσήματος εξαρτώνται από την υποκείμενη αιτία και απαιτούν αξιολόγηση από καρδιολόγο.
Συμπτώματα καρδιακού φυσήματος:
- Μπλε ή γκρι απόχρωση σε χείλη ή νύχια
- Πόνος στο στήθος
- Λιποθυμία
- Πυρετός
- Πρήξιμο στα πόδια
- Παρατεταμένος βήχας
- Δυσκολία στην αναπνοή
- Ξαφνική αύξηση βάρους
- Πρησμένες φλέβες ήπατος ή λαιμού
- Κόπωση
Όσον αφορά την αντιμετώπισή του φυσήματος, η θεραπεία εξαρτάται από την καρδιακή πάθηση που προκαλεί το φύσημα. Επίσης, εξαρτάται και από τη σοβαρότητα της καρδιακής πάθησης. Αν είναι ήπιας μορφής, ενδέχεται να μην χρειάζεται θεραπεία και να αρκεί η συστηματική παρακολούθηση στη συχνότητα που θα καθορίσει ο καρδιολόγος για να ελέγξει την εξέλιξή της. Αν, όμως, είναι σοβαρή, τότε είναι πολύ πιθανό να χρειαστεί αντιμετώπιση. Η θεραπεία μπορεί να περιλαμβάνει είτε φαρμακευτική αγωγή είτε χειρουργική επιδιόρθωση, είτε συνδυασμό τους.
Εντούτοις, είναι σπάνιο για την ανωμαλία αυτή να αποτελέσει σοβαρό κίνδυνο. Συγκεκριμένα, μόνο το 10% των παιδικών φυσημάτων παρουσιάζει κάποια από τα παραπάνω συμπτώματα, ενώ οι ενήλικες εμφανίζουν σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις αθώους καρδιακούς ήχους. Κοινώς, οφείλουμε πάντοτε να συμβουλευόμαστε την άποψη του καρδιολόγου, ο οποίος είναι ο κατάλληλος για να κρίνει εάν συντρέχει κάποιος κίνδυνος ώστε να μην ανησυχούμε χωρίς να συντρέχει πραγματικός λόγος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ποια συμπτώματα υποδεικνύουν καρδιακό φύσημα, greekcardiology.college, διαθέσιμο εδώ
- ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΦΥΣΗΜΑ;, vosnakidis.gr, διαθέσιμο εδώ
