Του Παναγιώτη Χάτζιου,
Ένα κοινωνικό φαινόμενο που εντοπίζεται σε όλα τα μήκη και πλάτη είναι η ληστεία. Στην Ελλάδα έχει βαθιές ρίζες από το παρελθόν. Στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό υπάρχουν αναφορές για ληστές αλλά και μεγάλες ληστείες που πραγματοποιούνταν ανά διαστήματα, άλλες περισσότερο και άλλες λιγότερο οργανωμένες. Έπειτα, στο Βυζάντιο οι αναφορές πληθαίνουν. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας, αναγράφονται ως κλέφτες και αρματολοί και τον 19ο αιώνα η ληστεία αποκτά και μια ρομαντική διάσταση. Τον 20ο αιώνα πλέον υπάρχον ιδιαίτερα γνωστά επώνυμα ονόματα ληστών, αφού σημάδεψαν την ιστορία των εγκλημάτων.
Στην αρχαία Ελλάδα η ληστεία εμφανίστηκε κυρίως σε περιοχές, όπου η διακυβέρνηση ήταν αδύναμη. Σε κάθε περίπτωση υπήρχε ακόμα και στην Αθήνα, αλλά εκεί ήταν αρκετά περιορισμένη. Σε δύσβατες περιοχές, μικρά χωριά, απομονωμένοι τάφοι ή απλοί περαστικοί, γνώρισαν τον τρόμο της επίθεσης των ληστών. Αυτοί, ενδιαφέρονταν για κάθε λογής αντικείμενο που θα μπορούσε να έχει μια αξία. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που έχουν βρεθεί σκελετοί ή τεφροδοχεία, αλλά οι προσφορές που συνόδευαν το νεκρό και συνήθως είχαν μια πολύτιμη αξία, έλειπαν. Πολλές αναφορές, ακόμη, προέρχονται από τη Λογοτεχνία και τη Μυθολογία. Στην Οδύσσεια, ο πολυμήχανος Οδυσσέας συμμετέχει σε επιδρομές για λάφυρα μετά τον πόλεμο. Η πράξη αυτή, αποδεικνύει ότι και η ληστεία ήταν μέρος ενός πολέμου. Από τους γνωστότερους ληστές στη μυθολογία ήταν ο Σίνης ο Πιτυοκάμπτης. Έβρισκε περαστικούς, τους έδενε σε δύο δέντρα και από την πίεση, το σώμα τους, χωριζόταν στη μέση. Ένας άλλος γνωστός ληστής, ήταν ο Σκίρωνας, ο οποίος ανάγκαζε τους περαστικούς να πλένουν τα πόδια του και όταν τελείωναν τους πετούσε από την γκρεμό στη θάλασσα. Στις πράξεις των δύο ληστών, έβαλε τέλος ο Θησέας σκοτώνοντάς τους. Σε αυτήν την περίπτωση, οι ληστές παρουσιάζονται ως φοβεροί άντρες που προκαλούν τρόμο και έπρεπε να εξοντωθούν από κάποιον ήρωα, προβάλλοντας την ανδραγαθία του.
Προχωρώντας στο Βυζάντιο, η αχανής έκταση της αυτοκρατορίας προωθούσε τη ληστεία, ιδιαίτερα σε απομακρυσμένες περιοχές, τόσο χερσαίες όσο και θαλάσσιες. Η τοπική εξουσία δεν επαρκούσε για να αντιμετωπίσει τους καλά οργανωμένους ληστές, που εκμεταλλεύονταν την αστάθεια, τις μάχες και τους ανυποψίαστους περαστικούς εμπόρους. Δεν είναι λίγες οι φορές που αυτοκρατορικοί στόλοι βρέθηκαν αντιμέτωποι με την πειρατεία. Λεηλατούσαν εμπορεύματα και σκορπούσαν τον τρόμο στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο. Οι πρακτικές αυτές είχαν εδραιωθεί και αποτυπώνονταν στα μυθιστορήματα, αλλά και τα ποιήματα της εποχής. Για την καταστολή της ληστείας, η τοπική εξουσία προσλάμβανε ληστές ως μισθοφόρους, για να κατευνάσουν τις ανταρσίες και τις αναταραχές. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι ληστές αντιμετωπίζονταν ως ταραχοποιοί και εξορίζονταν ή εκτελούνταν. Επιπλέον, έχτιζαν φρούρια και περιπολίες για την τοπική ασφάλεια.
Στη διάρκεια της τουρκοκρατίας, πρωτοεμφανίζεται ο όρος «κλέφτες». Στην ουσία, πρόκειται για άντρες που ζούσαν σε απομακρυσμένες ορεινές περιοχές και συνήθως αντιστέκονταν στους Τούρκους. Πολλές φορές, παρουσιάζονται ως λαϊκοί ήρωες των Ελλήνων, καθώς υπερασπίζονταν τους αδύναμους χωρικούς, ώστε να ανταπεξέλθουν στην πίεση των Οθωμανών. Αντίστοιχα, εμφανίστηκαν οι «αρματολοί». Αυτοί ήταν οργανωμένες, μισθωτές ομάδες Ελλήνων που δούλευαν για λογαριασμό των Τούρκων. Οι αρματολοί δούλευαν για να επιβάλλουν την τάξη και να κατευνάσουν τη ληστεία. Ωστόσο, η θέση τους ήταν λεπτή και επιτρεπόταν σε πολλούς να γίνουν κλέφτες και να συγκρούονται με τους Οθωμανούς. Ο Καραϊσκάκης, ο Διάκος, ο Ανδρούτσος, ήταν ορισμένοι γνωστοί αγωνιστές της επανάστασης που αποτέλεσαν «κλέφτες» στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Η ληστεία την περίοδο αυτή έμεινε γνωστή περισσότερο για τη συνεισφορά στον ελληνικό λαό, ως αντίδραση της μουσουλμανικής επιβολής. Σταδιακά, οι ομάδες εξελίχθηκαν και στάθηκαν αφορμή για την προετοιμασία της Επανάστασης του 1821.
Ο 20ος αιώνας με τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, τους πρόσφυγες, την οικονομική κρίση του μεσοπολέμου, καθώς και τον Δεύτερο Παγκόσμιο, δημιούργησε πλήρη αποδιοργάνωση και έστρεψε πολλούς στην εγκληματικότητα και τις ληστείες. Στην διάρκεια της Μεταπολίτευσης, η οργάνωση των γεγονότων στις 17 Νοέμβρη στιγμάτισε την ιστορία, με ληστείες όπως η Εθνική Τράπεζα και η Τράπεζα Εργασίας. Σημειώθηκαν κλοπές όπλων, τρομοκρατικές επιθέσεις, δολοφονίες. Οι αδελφοί Παλαιοκώστα, επίσης, σημάδεψαν την «εγκληματική ιστορία» του 20ου αιώνα. Ήταν ιδιαίτερα γνωστοί για τις απαγωγές λίτρων και τις ληστείες τραπεζών. Οι φυγαδεύσεις του Βασίλη Παλαιοκώστα από τη φυλακή προκάλεσαν το παγκόσμιο ενδιαφέρον. Ο 20ός αιώνας δεν χαρακτηρίζεται από «ρομαντικούς ληστές», όπως στο παρελθόν. Δημιουργήθηκαν οργανωμένες ομάδες εγκληματικότητας στα αστικά κέντρα, μετατοπίζοντας τη μέχρι τότε ληστεία, που βρισκόταν κυρίως στην ύπαιθρο. Σήμερα η έννοια «ληστής», παραπέμπει σε έναν ταραχοποιό άνθρωπο, απροσάρμοστο και αδύνατον να συμμορφωθεί στα δεδομένα μιας οργανωμένης κοινωνίας.
Η ληστεία δεν αντιμετωπίζονταν με τον ίδιο τρόπο σε κάθε ιστορική περίοδο. Ανάλογα με την διοίκηση και την οργάνωση της κοινωνίας, η αντίληψη και η σημασία της λέξης, διέφερε. Πολλές φορές εξέφραζε την καταπίεση και κατ’ επέκταση, οι ληστές καθίσταντο ήρωες και άλλοτε στυγνοί εγκληματίες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Γιάννης Κολιόπουλος: Ληστές και Λησταντάρτες στην Κεντρική Ελλάδα το 1835-1836, ejournals.epublishing.ekt.gr, διαθέσιμο εδώ
- Κακιά Σκάλα: Το πέρασμα όπου ο ληστής Σκίρων γκρέμιζε τα θύματά του με μια κλωτσιά στον γκρεμό. Πώς τον σκότωσε ο Θησέας, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ
