Του Παντελή Δημήτρογλου,
Η φράση «Μεγάλα καράβια, μεγάλες φουρτούνες» είναι πολύ γνώριμη στους περισσότερους από εμάς και ιδιαιτέρως σε εκείνους που πρόκειται να κάνουν ένα μεγάλο βήμα στη ζωή τους, μία μεγάλη αλλαγή. Για παράδειγμα, μία τέτοιου είδους αλλαγή είναι εκείνη που χιλιάδες πρωτοετείς φοιτητές και φοιτήτριες από την επαρχία κάνουν κάθε Σεπτέμβρη, όταν μετακομίζουν στα μεγάλα αστικά κέντρα.
Σε μία πόλη όπως η Αθήνα ή η Θεσσαλονίκη, οι ρυθμοί είναι ταχύτεροι και ενδεχομένως πιο απαιτητικοί, συγκριτικά με τις μικρότερες πόλεις, όπου οι συνθήκες είναι περισσότερο οικογενειακές. Το εύρος των δυνατοτήτων είναι μεγάλο και αργά ή γρήγορα, ο κάθε ένας προσαρμόζει τις ανάγκες και τις προτεραιότητές του σύμφωνα με τους ρυθμούς αυτούς.
Σε μία εποχή όπως η σημερινή, βέβαια, η ταχύτητα είναι ένα χαρακτηριστικό που δεν περνάει απαρατήρητο. Πολλές προσδοκίες και αξιώσεις, πολλές επιλογές, μεγάλες αποστάσεις, πολλαπλά ερεθίσματα και φυσικά εκατομμύρια άνθρωποι, είναι τα δομικά στοιχεία της ζωής σε μία πόλη του κόσμου. Αυτή είναι και η κατεύθυνση της ανθρώπινης σκέψης, όπου καταβάλλει κάθε δυνατή προσπάθεια να ευδοκιμήσει και να εξελιχθεί μέσα στο σύγχρονο αστικό περιβάλλον. Στην εξίσωση αυτή, φυσικά, έρχεται να προστεθεί και η διαδικτυακή υπόσταση που έχουν λάβει οι αλληλεπιδράσεις των ανθρώπων, αλλά και ένα σημαντικό κομμάτι των επιμέρους σχέσεων. Ταυτόχρονα, ολόκληρη η αγορά και το εμπόριο έχουν διεισδύσει για τα καλά στον χώρο του διαδικτύου, όπως θα ήταν και αναμενόμενο, καθώς οι οικονομικές και οι επιχειρηματικές δραστηριότητες, για να χαρακτηρίζονται επιτυχημένες, θα πρέπει πάνω από όλα να είναι προσαρμοστικές και φιλικές προς τις ανάγκες και τις συνήθειες των καταναλωτών.
Σύμφωνα με την απλουστευμένη μορφή του τρίτου νόμου του Newton, για κάθε δράση υπάρχει μία ίση και αντίθετη αντίδραση, και όπως είναι φυσικό και στην περίπτωση της «διαδικτυακής» ζωής, υπάρχουν εμφανείς επιπτώσεις, παρόλη την ευκολία και την πρακτικότητα που προσφέρεται.
Ο βασικός λόγος για τον οποίο οι περισσότεροι άνθρωποι είτε για προσωπική χρήση είτε για την προώθηση του επιχειρείν τους, στρέφονται στη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, είναι γιατί προσφέρουν πολυάριθμες και δημιουργικές επιλογές προώθησης και προβολής. Αυτό με λίγα λόγια σημαίνει ότι ο καθημερινός άνθρωπος πλέον έχει την δυνατότητα να γίνει δημιουργός περιεχομένου, με πιθανή την αναγνωρισιμότητα σε πολλούς άλλους χρήστες. Η μία τάση διαδέχεται την άλλη, το ένα πρόσκαιρο πασίγνωστο τραγούδι το άλλο, και στο τέλος της ημέρας μία μεγάλη μερίδα ανθρώπων διασκεδάζει, συγκινείται και εκνευρίζεται με τα ίδια, πάνω – κάτω, πράγματα ή τουλάχιστον τα μοτίβα συναισθηματικής αντίδρασης είναι πανομοιότυπα.
Ποιο είναι λοιπόν το πρόβλημα και γιατί ενώ θα έπρεπε, δεν υπάρχει ιδιαίτερη ανησυχία για αυτή την ομοιογένεια;
Για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα, είναι ζωτικής σημασίας να εστιάσει κανείς την προσοχή του, στην ταχύτητα με την οποία ταξιδεύει η πληροφορία και η επικοινωνία μηνυμάτων. Στην εποχή πριν την άνθιση του διαδικτύου, ενώ υπήρχαν και τότε αστικά κέντρα με αντίκτυπο και συνεισφορά στην παγκόσμια οικονομία, η ταχύτητα που απαιτούταν από τους κατοίκους δεν επηρέαζε την ανθρώπινη φαντασία. Η αργή και σταθερή παρατήρηση του κόσμου, η επαφή και το αποτύπωμα στον ψυχισμό, αλλά και η ουσιαστικότερη σύνδεση με τις τέχνες και συλλογικά την έκφραση, ακουμπούσαν ανεπανόρθωτα τον ανθρώπινο νου. Οι άνθρωποι εμπνέονταν από τα πάντα γύρω τους, όπως συμβαίνει και σήμερα, αλλά με την κρίσιμη διαφορά ότι ο χρόνος αλληλεπίδρασης ήταν σαφώς μεγαλύτερος. Όλοι όσοι επιθυμούσαν να εμπνευστούν από το οτιδήποτε, ακολουθούσαν μια κλιμακούμενη διαδικασία επεξεργασίας όλων των μηνυμάτων και των πληροφοριών που είχε να επικοινωνήσει το κάθε έργο τέχνης ή ο εκάστοτε δημιουργός.
Αντίθετα, η σημερινή εποχή μαστίζεται από την ανάγκη για την ταχύτερη δυνατή ένταξη χωρίς καμία εσωτερική επιθυμία να νοηματοδοτηθεί η εμπειρία ή το συναίσθημα, το οποίο πολλές φορές δημοσιεύεται σε χιλιάδες οθόνες «ωμό» και στην πιο αγνή και ευάλωτη μορφή του. Το παρόν ποιοτικό επίπεδο της πολιτικής ζωής, όχι μόνο στη χώρα που ζούμε, αλλά και σε πολλές άλλες χώρες του δυτικού κόσμου, είναι ένα ιδανικό παράδειγμα που φέρνει στο προσκήνιο ακριβώς αυτή την χωρίς συναισθηματικό αντίκρισμα αλληλεπίδραση με την εκτός οθόνης απτή πραγματικότητα. Το πολιτικό επίπεδο είναι χαμηλό, η διαφθορά και οι παρακρατικές σχέσεις που συντηρούν την οικονομία «με νύχια και με δόντια» θυμίζουν το περίφημο τέρας του Μάνου Χατζιδάκι, στο οποίο όλοι αρχίζουμε να μοιάζουμε φρικτά, και φυσικά η επιφάνεια που διακατέχει τις ανθρώπινες σχέσεις είναι μονάχα τα κυριότερα συστατικά της σημερινής κοινωνίας.
Η δημοτικότητα της ψυχοθεραπείας και η άνεση της χρήσης ψυχοθεραπευτικών όρων στην καθημερινή ζωή είναι το ενοχλητικό απόβαρο, όταν κανείς επιχειρήσει να ζυγίσει την κατάσταση και να καταλάβει το γιατί η ζωή μετά το 2019 έχει γίνει δύσμορφη και τραχιά. Η περιήγηση σε ένα μουσείο απαιτεί χρόνο και συγκέντρωση. Η περιήγηση σε 100 βίντεο σε μία μέρα, μόνο μερικά μισάωρα και αχανές βλέμμα τόσο κατά τη διάρκεια, όσο και μετά.
Το ζήτημα, λοιπόν, της έμπνευσης και της ουσιαστικής δημιουργίας στις μέρες μας άπτεται της ανάγκης και της καταναλωτικής συμπεριφοράς που από τα ράφια των καταστημάτων έχει μεταφερθεί στον έλεγχο και την χαρτογράφηση του ανθρώπινου υποσυνειδήτου. Αν αυτό δεν μας θορυβεί, τότε τι;
