Της Αντωνίας Αποστόλου,
Μετά το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου το 1918, η Ευρώπη «γυρνάει» μία νέα σελίδα στην ιστορία της. Οι προσπάθειές της να ξεπεράσουν το πλήγμα του Πολέμου, την προωθούν στην αναζήτηση νέων μεθόδων ειρήνης και διεθνούς ηρεμίας. Ωστόσο, το ίδιο δεν ισχύει και για την Ελλάδα, η οποία παλεύει για τις δικές της επιδιώξεις. Ο Μεσοπόλεμος ξεκινάει με την λήξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και τελειώνει με την έναρξη του Δεύτερου Παγκοσμίου. Ωστόσο, για την Ελλάδα, ο Mεσοπόλεμος ξεκινάει λίγο αργότερα, λίγο μετά την Μικρασιατική καταστροφή και φτάνει στο τέλος του με την είσοδο της Ελλάδας στον Πόλεμο, στο πλευρό των Συμμάχων.
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΗΝΗ
Οι δύο δεκαετίες του μεσοπολέμου ήταν ζωτικής σημασίας για την Ελλάδα, καθώς άλλαξαν ριζικά τα δεδομένα και επηρέασαν την μετέπειτα πορεία του Κράτους. Το έτος 1922, το εθνικό όραμα της «Μεγάλης Ιδέας» έσβησε ολοκληρωτικά με την Ελλάδα να βρίσκεται στην μέση μιας πολύ δύσκολης πολιτικής —και όχι μόνο— κατάστασης.
Πιο συγκεκριμένα, την κατάρρευση του εθνικού μετώπου, ακολούθησε η παραίτηση του βασιλιά Κωνσταντίνου υπέρ του γιου του Γεώργιου Β’ και ο σχηματισμός επαναστατικής κυβέρνησης. Κύριο μέλημά της ήταν η περίθαλψη και η ενσωμάτωση των προσφύγων που είχαν φθάσει στην ελληνική επικράτεια. Τα κατάλοιπα του Εθνικού Διχασμού δεν είχαν εξαφανιστεί πλήρως από την κοινωνία και η Δίκη των Έξι ήταν ακόμα φρέσκια στην μνήμη των Ελλήνων. Το ζήτημα πλέον που αποτελούσε το «μήλο της Έριδος» δεν ήταν το «πρόσωπο» που θα κυβερνούσε την χώρα αλλά το πολίτευμά της. Από την μία πλευρά, οι Αντιβενιζελικοί, θερμοί υποστηρικτές του βασιλιά, πίστευαν ότι το ιδανικότερο πολίτευμα θα ήταν η βασιλευόμενη δημοκρατία. Από την άλλη πλευρά, οι Βενιζελικοί, οι οποίοι ήταν θεσμικά δημοκρατικοί, υποστήριζαν το πολίτευμα της αβασίλευτης δημοκρατίας. Απώτερος στόχος όλων ήταν η υποστήριξη της εκάστοτε ιδανικής επιλογής και η διαφύλαξη του πολιτεύματος που υποστήριζαν.
Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που επηρέαζε την πολιτική, ήταν το προσφυγικό ζήτημα. Την δεκαετία 1918-1929, κυρίως μετά το 1922, πάνω από 1,5 εκατομμύριο πρόσφυγες «ξεριζώθηκαν» από την πατρίδα τους αναζητώντας μια καλύτερη ζωή στην Ελλάδα. Επίσης, με την Συνθήκη της Λωζάνης, το 1923, υπογράφηκε υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ ελληνικού και τουρκικού εδάφους, επομένως όλοι οι μουσουλμάνοι της Ελλάδας αναγκάστηκαν να εγκατασταθούν στην Τουρκία. Με αποτέλεσμα ο πληθυσμός της Ελλάδας να υπερδιπλασιαστεί, ενώ παράλληλα, έχασε εδάφη από την κυριότητά της. Επιπλέον, η χώρα χαρακτηρίστηκε από μια μεγάλη ομοιογένεια στο εσωτερικό της, από την στιγμή που στην ενδοχώρα της ζούσαν περισσότεροι Έλληνες. Επομένως, μία από τις μεγάλες προκλήσεις που είχαν να αντιμετωπίσουν οι κυβερνήσεις ήταν η αποκατάσταση και η αφομοίωση των προσφύγων.
Τον Δεκέμβριο του 1923 πραγματοποιήθηκαν εκλογές, στις οποίες απείχαν τα αντιβενιζελικά κόμματα. Οι εκλογές έγιναν με σκοπό την συγκρότηση μιας συνέλευσης με την δικαιοδοσία να προβεί σε αναθεώρηση του συντάγματος. Καθώς ο Βενιζέλος δεν είχε κανέναν εκλογικό αντίπαλο, αναδείχθηκε νικητής με θριαμβευτικό ποσοστό. Οι υποστηρικτές του κάλυψαν όλο το πολιτικό φάσμα από τους συντηρητικούς μέχρι και τους μετριοπαθείς σοσιαλιστές. Ο βασιλιάς Γεώργιος υπέκυψε στην πίεση που του είχε ασκηθεί και εγκατέλειψε την χώρα, ενώ αντιβασιλέας ορίστηκε ο ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης. Το 1924 ψηφίστηκε, από την Συντακτική Συνέλευση, η κατάρριψη της δυναστείας και η ανάδειξη της Δημοκρατίας. Στο επόμενο χρονικό διάστημα κυριαρχεί η πολιτική αστάθεια, και ουκ ολίγες ήταν οι αντιπαραθέσεις. Οι σοσιαλιστικές ιδέες μεταδίδονται με ραγδαίους ρυθμούς και το ΣΕΚΕ (Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος) μετονομάζεται σε ΚΚΕ. Μετά από αυτά τα γεγονότα, ακολουθεί η διετής δικτατορία του Θ. Πάγκαλου (1925-1926) και η ανατροπή της από τον Γ. Κονδύλη (1926).
Με τις εκλογές που διεξήχθησαν το 1928, αναδείχθηκε η μακροβιότερη κυβέρνηση του μεσοπολέμου στην Ελλάδα (1928-1932), με τον Ελ. Βενιζέλο να κρατάει τα ηνία της χώρας. Η κυβέρνηση των Φιλελευθέρων εφάρμοσε μία πολιτική ανασυγκρότησης και μεταρρυθμίσεων, αλλά και καταστολής κάθε σοσιαλιστικών ιδεών και κοινωνικών αγώνων (λ.χ. η ψήφιση του Ιδιώνυμου).
ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
Στον Μεσοπόλεμο, εκτός από «άλματα» στην πολιτική της χώρας, υπήρξαν και μεγάλες αλλαγές στην οικονομία της Ελλάδας. Στην συγκυρία εισροής των προσφύγων στην χώρα, η διερεύνηση αγοράς, η προσφορά εργατικού δυναμικού αλλά και η επιχειρηματική δραστηριοποίηση, γνώρισαν μεγάλη άνθιση και μετασχηματίζονται σε πιο σύγχρονες μορφές παραγωγής, τόσο στον πρωτογενή όσο και στον δευτερογενή τομέα.
Όσον αφορά την οικονομική πολιτική του Ελευθέριου Βενιζέλου, μιας κι αυτός ήταν Πρωθυπουργός της χώρας στο μεγαλύτερο διάστημα του μεσοπολέμου, προσπάθησε να κάνει πολλές μεταρρυθμίσεις. Ήδη, για λόγους οικονομίας, είχε μειωθεί η στρατιωτική θητεία σε έναν σημαντικό βαθμό. Είχε επισκεφθεί πολλά εργοστάσια στην Ευρώπη, αλλά αξιοσημείωτη ήταν η επίσκεψη του σε ένα εργοστάσιο κονσερβοποιίας. Μάλιστα, ρωτούσε τους υπευθύνους υπερβολικές πληροφορίες για μεθόδους και πρακτικές, όπως για παράδειγμα πώς διατηρείται το πράσινο χρώμα του συσκευασμένου αρακά. Είχε αντιληφθεί από νωρίς ότι η ανάπτυξη του κλάδου κονσερβοποιίας θα ήταν εξαιρετικά ωφέλιμη για την άνθιση του πρωτογενούς τομέα και της αγροτικής οικονομίας της χώρας.
Σε αυτού του είδους αναπτυξιακή προοπτική για την ύπαιθρο, ο Ελ. Βενιζέλος πίστευε ότι η δημιουργίας μιας κρατικής τράπεζας στην υπηρεσία του αγρότη ήταν απαραίτητη. Η ιδέα αυτή είχε προταθεί ήδη από τα προηγούμενα χρόνια, όμως την ιδέα αυτή ο Βενιζέλος την έκανε πράξη. Ο ίδιος εισηγήθηκε στην Βουλή στις 3 Ιουλίου 1929, το νομοσχέδιο για την ίδρυση της Αγροτικής Τράπεζας της Ελλάδος (ΑΤΕ). Τα καλύμματα χρυσού και συναλλάγματος, τα οποία, όπως τόνισε, ανήκαν στο κράτος και όχι στην Κεντρική Τράπεζα, θα ήταν επαρκή για την διάθεση ενός πρώτου κεφαλαίου σε αυτήν την νεοϊδρυθείσα Τράπεζα. Με αυτόν τον τρόπο υποχρέωνε την Κεντρική Τράπεζα να μεταβιβάσει σημαντικά κεφάλαια στην Αγροτική Τράπεζα και να θέσει στην διάθεση της νεοσύστατης Τράπεζας να υποκαταστήματά της κι ένα μέρος του υπαλληλικού προσωπικού της.
Η ΑΤΕ είχε χαρακτηριστεί ως ένα γνήσιο δημιούργημα του κρατικού παρεμβατισμού. Η ίδρυση καθώς και η λειτουργία της επέτρεψε στην κυβέρνηση να χειρίζεται την πιστωτική ενίσχυση της αγροτικής οικονομίας και να σχεδιάσει το μέλλον της υπαίθρου, έξω από την επιρροή και τους αυστηρούς κανόνες του Φιλελευθερισμού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Νικόλαος Εμμ. Παπαδάκης (Παπαδής) (2020), Ελευθέριος Βενιζέλος: Ο Άνθρωπος, ο Ηγέτης (τόμος Δ΄), Αθήνα: εκδ. Η Καθημερινή
- Richard Clogg (2015), Συνοπτική Ιστορία της Ελλάδας (1770-2013), εκδ. Κάτοπτρο
- Η Παλιά Αθήνα – Δεκαετία 1920, press.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Οι Οικουμενικές Κυβερνήσεις στον ελληνικό Μεσοπόλεμο και ο Τύπος, pergamos.lib.uoa.gr, Διαθέσιμο εδώ
