Του Γιάννη Δράμαλη,
Σε ό,τι αφορά τα εγκλήματα διαφθοράς στο Δημόσιο Τομέα, έχουν θεσπιστεί πλην των βασικών μορφών της δωροδοκίας και διάφορα εγκλήματα παραλλαγές, όχι αναγκαστικά διακεκριμένα ή προνομιούχα, καθώς επίσης κι επιπλέον συμπληρωματικές ρυθμίσεις, προκειμένου να εξασφαλιστεί όσο το δυνατόν μεγαλύτερη διαύγεια και προστασία του Δημοσίου. Μία από τις διατάξεις που τυποποιούν τις παραλλαγές είναι το 235 παρ. 3 ΠΚ. Σε αυτό τυποποιείται ένα αρκετά πρόσφατα επινοημένο έγκλημα ή, μάλλον, ένα έγκλημα, του οποίου η ύπαρξη αναγνωρίστηκε πολύ πρόσφατα, αυτό που είναι γνωστό στη νομική θεωρία ως «η καλλιέργεια κλίματος». Ανάλογες πρακτικές υπήρχαν ανέκαθεν, εφόσον, όμως, δεν υπόκειντο στη στενή έννοια της δωροδοκίας παρέμεναν ατιμώρητες. Ένα ηγετικό στέλεχος μιας εταιρίας, για παράδειγμα, θα συμφωνούσε μυστικά με ένα υψηλό στέλεχος δημόσιας υπηρεσίας την προνομιακή μεταχείριση της εταιρίας του από το Δημόσιο. Ένας δημόσιος υπάλληλος, όπως δηλώνεται και στη διάταξη, «λαμβάνει μία αθέμιτη παροχή περιουσιακής φύσης επωφελούμενος από την ιδιότητά του».
Η οικονομική κρίση του 2009 έφερε στο φως τέτοιες πρακτικές και κατέστησε επιτακτικές τις αλλαγές στη νομοθεσία για την καταπολέμησή τους. Έτσι, τυποποιήθηκε κι η συναλλαγή ανάμεσα σε έναν δημόσιο υπάλληλο κι έναν τρίτο, αλλά όχι για μια πολύ συγκεκριμένη παροχή. Αντίθετα, για κάτι μελλοντικό, για μελλοντική αόριστη εύνοια, εάν χρειαστεί ή όταν χρειαστεί. Προφανώς, παλαιότερα θα μπορούσε να ειπωθεί, πως εφόσον δεν υπάρχει συγκεκριμένη συμφωνημένη παροχή δεν υπάρχει κι έγκλημα δωροδοκίας. Και, προφανώς, σε πολλές περιπτώσεις ένα «παραθυράκι» σαν αυτό έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης για τη διάπραξη εγκλημάτων.
Μία ακόμα μορφή δωροδοκίας είναι αυτή του άρθρου 235 παρ. 4 ΠΚ, στο οποίο τυποποιείται ένα έγκλημα παράλειψης. Μάλιστα, δεν έχει ως πυρήνα το έγκλημα δωροδοκίας που λαμβάνει χώρα, αλλά την αποτροπή του, η μη πραγματοποίηση της οποίας καθίσταται αξιόποινη. Ειδικότερα, υποκείμενο τέλεσης εδώ είναι ένας προϊστάμενος σε μία δημόσια υπηρεσία ή ένας επιθεωρητής ή γενικότερα ένα πρόσωπο που έχει εξουσία λήψης αποφάσεων. Αυτά τα πρόσωπα έχουν μεταξύ άλλων κάποιες υποχρεώσεις εποπτείας. Σε περίπτωση που ένας υπάλληλος υπό την εποπτεία τους βρεθεί εμπλεκόμενος σε ένα έγκλημα διαφθοράς, τα πρόσωπα αυτά θα είναι επίσης υπόλογα. Φυσικά, όχι για τη δωροδοκία καθαυτή, αλλά για το ότι λόγω αμέλειάς του δεν την απέτρεψαν. Η αντικειμενική υπόσταση περιέχει την τέλεση ενός εγκλήματος δωροδοκίας, όπως αυτό τυποποιείται στο άρθρο 235 παρ. 1 ή παρ. 2 ή παρ. 3 ΠΚ, αλλά και τη μη αποτροπή του λόγω αμέλειας από πλευράς του προσώπου αυτού, η οποία έγινε εφικτή με παράβαση υπηρεσιακού καθήκοντος. Η υποκειμενική υπόσταση περιλαμβάνει την κάλυψη όλης της αντικειμενικής υπόστασης με αμέλεια, όπως επισημαίνεται άλλωστε και στην ίδια τη διάταξη, αλλά και την ύπαρξη δόλου ως προς το ότι ο προϊστάμενος παραβιάζει το υπηρεσιακό καθήκον του προς εποπτεία.
Η τρίτη παραλλαγή του βασικού εγκλήματος είναι αυτή που παρουσιάζεται στο άρθρο 237 παρ. 1 ΠΚ, δηλαδή, η δωροληψία δικαστικού λειτουργού. Σε αυτή τη μορφή, υπάρχουν δύο στοιχεία που αλλάζουν στην αντικειμενική υπόσταση. Το πρώτο είναι η ιδιότητα του δημοσίου υπαλλήλου, ο οποίος θα πρέπει συγκεκριμένα να είναι δικαστικός λειτουργός, όπως ένας δικαστής ή ένας εισαγγελέας, ή να εκτελεί δικαστικά καθήκοντα, ακόμα κι αν δεν είναι δικαστικό πρόσωπο με ευρεία έννοια. Το υποκείμενο τέλεσης εδώ είναι ιδιαίτερα συγκεκριμένο.
Το δεύτερο στοιχείο που αλλάζει είναι ότι η δωροδοκία έχει ως αντικείμενο μία πράξη αυτού του δικαστικού προσώπου που να «ανάγεται στην εκτέλεση των καθηκόντων του κατά την απονομή της δικαιοσύνης ή την επίλυση διαφοράς», όχι οποιαδήποτε. Αυτό σημαίνει, ότι εάν ένας δικαστικός λειτουργός δωροδοκούνταν για να εγκρίνει μία αίτηση άδειας δε θα εφαρμοζόταν το 237 ΠΚ, αλλά το 235 ΠΚ. Για την εφαρμογή του πρώτου, τα κριτήρια είναι πολύ συγκεκριμένα και δικαιολογημένα. Η δικαστική εξουσία είναι επιφορτισμένη με την απονομή της δικαιοσύνης κι οι λειτουργοί της όχι απλοί υπάλληλοι του Δημοσίου. Και, συνεπώς, εγκλήματα τελούμενα στο πλαίσιο του σημαντικού αυτού έργου θα πρέπει να τιμωρούνται βαρύτερα.
Και δικαιολογημένα τιμωρείται αυστηρά στο 237 παρ. 2 ΠΚ όποιος επιχειρήσει να δωροδοκήσει έναν δικαστικό λειτουργό. Κι αυτό είναι «έγκλημα καθρέφτης» με υποκείμενο τέλεσης τρίτο, αλλά με σαφώς αυξημένη απειλούμενη ποινή. Επίσης, υπάρχει κι ένα ακόμα ιδιαίτερο έγκλημα στο άρθρο 237Α ΠΚ. Αυτό δεν αποτελεί διακεκριμένη μορφή των 235 και 236 ΠΚ, αλλά ένα επιπλέον μέτρο ασφάλειας. Εδώ, όπως και στο 235 παρ. 3 ΠΚ, δεν υπάρχει, επίσης, πολύ συγκεκριμένη ενέργεια, παράλειψη ή ανοχή, αλλά αθέμιτη επιρροή που υπόσχεται ο δράστης ότι μπορεί να ασκήσει σε έναν άλλο δημόσιο υπάλληλο, έτσι ώστε ο τελευταίος να προβεί σε πράξεις που ανάγονται στα καθήκοντά του. Κι αυτή η παραλλαγή-προέκταση της δωροδοκίας σίγουρα είχε γίνει συνήθης πρακτική πριν την τυποποίησή της, αλλά πλέον όλο και λιγότερα παραθυράκια μπορούν να ανευρεθούν στις διατάξεις του Ποινικού Κώδικα.
Τέλος, για την ολοκλήρωση των βασικών ρυθμίσεων που τυποποιούν τα εγκλήματα δωροδοκίας, αξίζει να σημειωθεί η ύπαρξη αντίστοιχων εγκλημάτων «παράλειψης» προϊσταμένου ή διευθυντή στα άρθρα 236 παρ. 3 και 237 παρ. 3 ΠΚ, ίδια με αυτό που προηγουμένως αναλύθηκε, στο 235 παρ. 4 ΠΚ.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Μπιτζιλέκης Νικόλαος, Υπηρεσιακά εγκλήματα, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2001.
- Μπιτζιλέκης Νικόλαος, «Η σύγχρονη διαμόρφωση των εγκλημάτων δωροδοκίας κατά τον Ποινικό Κώδικα. Ένα παράδειγμα μετανεωτερικού Ποινικού Δικαίου», 6ο Συνέδριο Ένωσης Ελλήνων Ποινικολόγων, Η ποινική διαχείριση της δωροδοκίας, σελ. 155 επ., 2013.
- Παπακυριάκου Θεόδωρος, Το καθεστώς ειδικής-αυξημένης ευθύνης των δημοσίων υπαλλήλων στο ελληνικό ποινικό δίκαιο – Βασικά χαρακτηριστικά και κριτική αποτίμησης, ΠοινΔικ, σελ. 1126 επ., 2009.
- Συμεωνίδου-Καστανίδου Ελισάβετ, Δωροδοκία υπαλλήλου (άρθρα 235-236 ΠΚ), Μελέτες Ουσιαστικού Ποινικού Δικαίου, ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ, 2003.
- Χατζηκώστας Κωνσταντίνος, Μερικές σκέψεις για τη δωροδοκία και το ξέπλυμα βρώμικου χρήματος. Με αφορμή το βούλευμα 570/2006, ΠοινΧρ, σελ. 583 επ, 2007.
- Χατζηκώστας Κωνσταντίνος, Η δωροδοκία στον ιδιωτικό τομέα, ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ, 2010.
