Της Ιωάννας Ζαπονάκη,
Η Εθνική Αντίσταση
Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος βρήκε την Ελλάδα υπό το καθεστώς της γερμανικής κατοχής. Σταδιακά άρχισε να εμφανίζεται το φαινόμενο της αντίστασης του ελληνικού λαού. Ο λαός, ειδικά τα φτωχότερα τμήματά του, οι εργάτες και οι αγρότες που υπέφεραν περισσότερο, έκαναν συστηματικούς αγώνες απέναντι στους κατακτητές. Το Εθνικό Απελευθερωτικό Κίνημα συνδέθηκε με τις κοινωνικές διεκδικήσεις πριν την κατοχή.
Η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ)
Η δυναμική του αντιστασιακού κινήματος οδήγησε στην απελευθέρωση σημαντικού τμήματος της επικράτειας καθώς και στην ύπαρξη αμφισβητούμενων περιοχών όσον αφορά την κυριαρχία τους από το ΕΑΜ ή τις δυνάμεις κατοχής. Σε αυτές τις περιοχές, άρχισε να συγκροτείται μία νέα εξουσία η οποία σταδιακά απέκτησε το δικό της νομοθετικό πλαίσιο. Το ΕΑΜ σε συνεργασία με τμήματα του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΚΚΕ), το Αγροτικού Κόμματος Ελλάδας (ΑΚΕ), της Ένωσης Λαϊκής Δημοκρατίας (ΕΛΔ) και με το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΣΚΕ), σχημάτισε την Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ) ή αλλιώς Κυβέρνηση του Βουνού και ήταν καταρχήν ένας αμιγώς ΕΑΜικός φορέας εξουσίας. Σχηματίστηκε στις 10 Μαρτίου του 1944 και αυτοδιαλύθηκε στις 2 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους. Αρχικά, είχε προσωρινό πρόεδρο τον Ευριπίδη Μπακιρτζή και στη συνέχεια την προεδρεία ανέλαβε ο Αλέξανδρος Σβώλος. Όπως παραθέτει ο Τσουπαρόπουλος «η μεγάλη ανάπτυξη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος, η απελευθέρωση εκτεταμένων περιοχών κατά μήκος του ορεινού όγκου της χώρας, η ανάγκη συντονισμού του αγώνα, κατέστησαν απαραίτητη τη δημιουργία κεντρικού πολιτικού οργάνου, που θα αναλάβαινε τη διοίκηση του ένοπλου αγώνα και των απελευθερωμένων περιοχών».
Όπως αναφέρει, ο Τυροβούζης «πρόκειται για μια κυβέρνηση με καθοριστική επιρροή του ΚΚΕ. Στο βαθμό που διεκδίκησε την άσκηση εξουσιών «δημοσίου δικαίου» και τη διεθνή εκπροσώπηση του ελληνικού ελεύθερου κρατιδίου των βουνών, ανέπτυξε σχέσεις ανταγωνιστικές προς την εξόριστη κυβέρνηση του Καΐρου».
Η ΠΕΕΑ ιδρύθηκε στο χωριό Βίνιανη που έγινε η πρώτη πρωτεύουσα της Λαοκρατίας. Ο Χατζής περιγράφει με γλαφυρό τρόπο την ίδρυση της ΠΕΕΑ «Κυριακή 10 του Μάρτη 1944. Το χωριό Βίνιανη της ανταρτομάνας Ρούμελης – περιοχή που εγγυάται ασφάλεια απέναντι σε αεροπορικές επιδρομές ή επελάσεις πεζικού – στολισμένο και ηλιόλουστο γιόρταζε. Στην πλατεία του είχαν συγκεντρωθεί όλοι οι κάτοικοι του χωριού και ανάμεσά τους στελέχη και αγωνιστές του κινήματος. Με παρατεταμένα χειροκροτήματα και θερμές εκδηλώσεις οι συγκεντρωμένοι υποδέχτηκαν τα ανώτατα στελέχη που έφτασαν, για να δώσουν, μπροστά στο λαό και στους αντιπροσώπους των πολιτικών και εθνικοαπελευθερωτικών οργανώσεων, τον ιερό όρκο πως σαν μέλη του Ανώτατου καθοδηγητικού οργάνου της αγωνιζόμενης Ελλάδας, θα εκτελέσουν πιστά τα καθήκοντά τους, έχοντας σαν γνώμονα το συμφέρον της πατρίδας και του Ελληνικού Λαού».
Στις 12 Μαρτίου εκδίδεται το πρώτο φύλλο του «Δελτίου Πράξεων και Αποφάσεων», που αντιστοιχεί στην «Εφημερίδα της Κυβερνήσεως». Εδώ δημοσιεύονται η ιδρυτική πράξη της ΠΕΕΑ, το διάγγελμα προς το λαό, το πρακτικό της ορκωμοσίας των μελών της και ένα είδος οργανογράμματος, που καθόριζε τις αρμοδιότητες.
Η σύγκληση του Εθνικού Συμβουλίου της ΠΕΕΑ
Aπό τα πιο αξιοσημείωτα γεγονότα στην ιστορία της συγκρότησης της εξουσίας στην ελεύθερη Ελλάδα ήταν η διαδικασία εκλογής του Εθνικού Συμβουλίου. Αν η ΠΕΕΑ ήταν το «κυβερνητικό σχήμα» της Ελεύθερης Ελλάδας, το Εθνικό Συμβούλιο ήταν το «κοινοβούλιο» που επικύρωνε την εξουσίας της. Η διαδικασία εκλογής ήταν πρωτόγνωρη από πολλές απόψεις. Μέσα στις συνθήκες της ναζιστικής κατοχής, η ΠΕΕΑ διενήργησε εκλογές για την ανάδειξη του Εθνικού Συμβουλίου, που συνήλθε στις Κορυσχάδες (Καρπενησίου).
Όπως γράφει ο Τυροβούζης «η κοινωνική σύνθεση του Εθνικού Συμβουλίου παραλλάσει αισθητά σε σχέση με την αντίστοιχη των προπολεμικών Βουλών. Επικρατούν κι εδώ μεσοστρώματα και οι επιστήμονες. Μετέχουν, ωστόσο, 23 εργάτες, 23 αγρότες, 5 ιδιωτικοί υπάλληλοι, 20 υπάλληλοι του δημοσίου και 4 καπετάνιοι. Στους υπόλοιπους συγκαταλέγονται: 4 καθηγητές Πανεπιστημίου κι ένας της Ανωτάτης Εμπορικής, 8 στρατηγοί, 5 βιομήχανοι, 9 δημοσιογράφοι, 15 γιατροί, 25 δικηγόροι, 6 στρατιωτικοί, 4 κληρικοί, 1 μηχανικός, 1 εργολάβος, 1 αρχαιολόγος, 2 γεωπόνοι, 10 παιδαγωγοί, 3 δικαστές, 1 χημικός, 1 συμβολαιογράφος, και 4 ελεύθεροι επαγγελματίες».
Η εκλογική διαδικασία δεν εκτυλίχθηκε μόνο στις απελευθερωμένες και ημι-απελευθερωμένες περιοχές της Ελλάδας αλλά και στις κατεχόμενες. Τους όρους διεξαγωγής των εκλογών είχε προσδιορίσει με Πράξη της η ΠΕΕΑ. Προβλεπόταν ότι δικαίωμα ψήφου είχαν για πρώτη φορά όσοι είχαν συμπληρώσει τα 18 έτη αλλά και οι γυναίκες. Αξίζει να σημειωθεί πως η ψηφοφορία ήταν καθολική και μυστική. Σε αυτές τις εκλογές αναδείχθηκαν 180 αντιπρόσωποι στους οποίους προστέθηκαν 22 βουλευτές πριν την Δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά. Το Εθνικό Συμβούλιο ήταν ουσιαστικά μια Συντακτική Εθνοσυνέλευση, που στόχευε, δηλαδή, στην κατάρτιση Συντάγματος. Όπως παρουσιάζει ο Τσουπαρόπουλος «Το Εθνικό Συμβούλιο ήταν το Κοινοβούλιο του εθνικού αγώνα. Ο εθνικός και αντιπροσωπευτικός του χαρακτήρας δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Το γεγονός της συμμετοχής σ’ αυτό και 22 βουλευτών της Βουλής που διέλυσε ο Μεταξάς του προσδίδει τη συνέχεια και το κύρος της εκλεγμένης Βουλής της δημοκρατίας, με τη διαφορά ότι τώρα το Εθνικό Συμβούλιο αποτελούσε τη γνησιότερη έκφραση της λαϊκής θέλησης, θέλησης που εκφράστηκε τη στιγμή που το έθνος αγωνιζόταν τον υπέρτατο αγώνα».
Οι συνταγματικές αρχές του Α΄ Ψηφίσματος του Εθνικού Συμβουλίου
Το Εθνικό Συμβούλιο θεσπίζει με τρόπο πρωτογενή κανόνες με αυξημένη τυπική ισχύ που ρυθμίζουν τη συγκρότηση και λειτουργία των κορυφαίων κρατικών οργάνων: της ΠΕΕΑ (κυβέρνησης) και του αντιπροσωπευτικού-νομοθετικού σώματος (Εθνικού Συμβουλίου). Το Εθνικό Συμβούλιο υιοθέτησε στις 27 Μαΐου του 1944 το Α’ Ψήφισμα. Ήταν συνταγματικού περιεχομένου και αποτελείτο από 15 άρθρα. Επρόκειτο για ένα πρόπλασμα Συντάγματος. Να σημειωθεί πως οι συνθήκες της κατοχής δεν επέτρεπαν τη σύνταξη ενός ολοκληρωμένου συντάγματος και επειδή οι δυνάμεις του ΕΑΜ μετέθεταν την οριστική λύση του πολιτειακού ζητήματος για όταν απελευθερωθεί η χώρα. Παρ’ όλα αυτά, στα 15 άρθρα του Α΄ Ψηφίσματος υπήρχαν όλες οι συνταγματικές αρχές. Υπήρξε καρπός της επαναστατικής αφύπνισης του λαού, αντανακλούσε την ενεργοποίηση του λαϊκού παράγοντα, κατοχύρωνε σε νομικό επίπεδο τις κατακτήσεις του λαού και παρείχε τη δυνατότητα για την υιοθέτηση περαιτέρω ριζοσπαστικών λύσεων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
-
Τσουπαρόπουλος, Θ. (1989), Οι λαοκρατικοί θεσμοί της Εθνικής Αντίστασης, Αθήνα, εκδ. Γλάρος.
-
Τυροβούζης, Χ. (1991), Αυτοδιοίκηση και «Λαϊκή Δικαιοσύνη 1942-1945 Συμβολή στην Ιστορία των θεσμών της Ελληνικής Αντίστασης, Αθήνα, εκδ. Προσκήνιο.
-
Χαζής, Θ. (1978), Η νικηφόρα Επανάσταση που χάθηκε (1941-1945). Γεγονότα, αναμνήσεις, σκέψεις, Αθήνα, εκδ. Παπαζήση.
