Της Κωνσταντίνας Χασιώτη,
Παρατηρώντας τον χάρτη των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι αδύνατο κανείς να παραβλέψει το κενό που υπάρχει στον χώρο των Δυτικών Βαλκανίων. Η «εξαφάνισή» τους από τον χάρτη δεν είναι παρά ένας δισταγμός από την πλευρά της Ε.Ε. και μια εμπάθεια από την πλευρά των Βαλκανίων προς την επίτευξη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, μέσω της διεύρυνσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ως διεύρυνση, ορίζεται η διαδικασία ένταξης νέων μελών στην ευρωπαϊκή κοινότητα, τα οποία πληρούν μια σειρά πολιτικοοικονομικών και κοινωνικών κριτηρίων που έχει θεσμοθετήσει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Παρά το γεγονός πως όλα τα κράτη των Δυτικών Βαλκάνιων έχουν θέσει υποψηφιότητα ένταξης στην Ε.Ε., είναι προφανές πως δεν πρόκειται να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις της Ε.Ε. σύντομα, μιας και που η οικονομική αλλά και η πολιτική τους πρόοδος είναι αόρατη.
Συγκεκριμένα, πρώτο και κύριο κριτήριο ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση με βάση τα «Κριτήρια της Κοπεγχάγης» και την «Συνθήκη του Μάαστριχτ» είναι η δημοκρατία και η προστασία της, μέσω ενός σταθερού πολιτικού συστήματος. Σε μια προσπάθεια αποφυγής του παραδείγματος της Πολωνίας και της Ουγγαρίας που έχουν πρόσφατα παρουσιάσει έντονα στοιχεία δημοκρατικής οπισθοδρόμησης, η Ευρωπαϊκή Ένωση δίνει πλήρη βάση στην σταθερότητα και τις δημοκρατικές αξίες. Η κατάσταση στα Δυτικά Βαλκάνια θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως δημοκρατικά στάσιμη, καθώς η πλειονότητα των χωρών βρίσκονται στις 10 χαμηλότερες βαθμολογικά ευρωπαϊκές χώρες στην λίστα αξιολόγησης της δημοκρατίας. Συνεπώς, η Ε.Ε. διστάζει να προσεγγίσει τα βαλκανικά κράτη, με τον φόβο πως θα κλονίσουν την πολιτική ομοιομορφία.
Η κοινή σοβιετική εμπειρία των δυτικοβαλκανικών χωρών (Γιουγκοσλαβία) και η σαφή τους επιρροή από την Ρωσία έχει απομακρύνει την Ευρωπαϊκή Ένωση από την επιδίωξη μιας κοινής ευρωπαϊκής πορείας με τα Βαλκάνια. Ειδικότερα, η πολεμική επίθεση της Ρωσίας έναντι της Ουκρανίας τον Φεβρουάριο του 2022 προκάλεσε μια καταιγίδα γεωπολιτικών και ενεργειακών ζητημάτων στην Ε.Ε. αλλά και ενδοιασμούς για την επέκταση της ένωσης στα Βαλκάνια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Σερβία, η οποία έχει λάβει επίσημή υποψηφιότητα ένταξης από το 2014 και παρ’ ολ’ αυτά η ενσωμάτωση της στο ευρωπαϊκό σύνολο, αποτελεί ακόμα μακρινό σενάριο. Η ξεκάθαρη ευνοϊκή και συνεργατική στάση της Σερβίας απέναντι στην Ρωσία επιδεινώνει περισσότερο την θέση της με την Ε.Ε..
Τα Βαλκάνια ως σύνολο αντιμετωπίζουν ως και σήμερα κρίσεις στις μεταξύ τους διμερείς σχέσεις, γεγονός που καταπατά την κλίση της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς την ενότητα των μελών της. Η Σερβία και το Κοσσυφοπέδιο μάχονται για κοινά εδάφη, με την Αλβανία να υπερασπίζεται απροκάλυπτα την δεύτερη. Η Βοσνία και Ερζεγοβίνη βρίσκεται αντιμέτωπη με έναν εγχώριο φυλετικό διαχωρισμό μεταξύ των Ορθόδοξων Σέρβων, των Βόσνιων μουσουλμανικής καταγωγής και των Καθολικών Κροατών, ενώ η Βουλγαρία και η Βόρεια Μακεδονία συνεχίζουν τις σκληρές διαμάχες αναφορικά με την εθνική τους ιστορία. Διαχρονικός στόχος της Ε.Ε. είναι η δημιουργία στενών διακρατικών σχέσεων που θα ξεπερνούν τα εθνικά σύνορα και θα επιδιώκουν την ομαλή συνύπαρξη των κρατών. Επομένως, η επίλυση ή τουλάχιστον η εξομάλυνση των περιστατικών που διαταράσσουν την ηρεμία των κρατών των Δυτικών Βαλκανίων είναι επιτακτική για το κοινό ευρωπαϊκό μέλλον τους.
Μπορεί εκ πρώτης όψεως να φαίνεται πως η Ευρωπαϊκή Ένωση απορρίπτει τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων —και δεν θα είναι απόλυτα λάθος—, αλλά και τα ίδια τα Βαλκάνια δείχνουν να χάνουν το ενδιαφέρον τους προς την Ε.Ε.. Οι μεγάλες βαλκανικές επιχειρήσεις δεν έχουν ανάγκη την θεωρητική κατάργηση των εθνικών συνόρων που προφέρει η Ένωση, καθώς πολλές από αυτές ωφελούνται από τις εθνικές νομοθεσίες περί προστατευτισμού. Περαιτέρω, βασικό στοιχείο των βαλκανικών χωρών είναι η εθνική υπερηφάνεια, με πολλούς πολίτες να στρέφονται κατά της ένταξης, ώστε να προστατεύσουν τον λαό τους από την καταστροφή της εθνικής τους ταυτότητας και κληρονομιάς.
Η ένταξη των Δυτικών Βαλκανίων στην Ε.Ε. θα επιφέρει τεράστιες αλλαγές στην ευρωπαϊκή κοινότητα αλλά κυρίως στον χώρο των Βαλκανίων. Δεν είναι κρυφό πως η πρόοδος που καλούνται να επιδείξουν οι χώρες των Βαλκανίων εκτείνεται τόσο σε οικονομικούς τομείς όσο και σε πολιτικούς με την πολιτική σταθερότητα και την εξάλειψη της διαφθοράς να πρωταγωνιστούν. Παρ’ ολ’ αυτά, η ενδεχόμενη ένταξη τους θα αποτελέσει ένα ιστορικό γεγονός και πιθανόν θα τροποποιήσει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο οι κεντροευρωπαϊκές αλλά και παγκόσμιες δυνάμεις αντιλαμβάνονται τα Βαλκάνια.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- What Has Stopped EU Enlargement in the Western Balkans?, Carnegie Europe, διαθέσιμο εδώ
- Balkan EU accession — unwanted or unwilling?, DW, διαθέσιμο εδώ
- Will the Western Balkans Ever Join the European Union?, The GlobePost, διαθέσιμο εδώ
