Του Κωνσταντίνου Κατσούλα,
Η Ιστορία ως επιστήμη «έλκει» αναμφίβολα την καταγωγή της στην Αρχαία Ελλάδα. Στους κύκλους των φίλων της Ιστορίας, συντηρείται εδώ και πολλά χρόνια έντονα η συζήτηση, για το ποιος ήταν ο πατέρας της Ιστορίας, ωστόσο ένα εξίσου σημαντικό ερώτημα, το ποιοι ήταν οι πρώτοι που προσπάθησαν να κάνουν καταγραφή της Παγκόσμιας Ιστορίας, δεν δημιουργεί αντίστοιχα σημαντικές συζητήσεις. Αυτό το ερώτημα θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε σήμερα, κάνοντας μια εκτενή αναφορά σε απόπειρες καταγραφής της Παγκόσμιας Ιστορίας κατά την αρχαιότητα.
Πολύ σημαντικός ιστοριογράφος θεωρείται ο Έφορος, ιστορικός από την Κύμη της Μικράς Ασίας. Ο Έφορος έζησε τον Δ΄ αιώνα π.Χ. και ήταν ο πρώτος που προσπάθησε να κάνει μια καθολική καταγραφή της Ιστορίας. Η καταγραφή αυτή έγινε κυρίως στο έργο «Ιστορίαι», το οποίο αναφέρεται στην περίοδο της Ιστορίας που αφορά τα τέλη της δεύτερης π.Χ. χιλιετίας, μέχρι την εποχή που έζησε ο ίδιος. Βασικό χαρακτηριστικό του έργου του Εφόρου ήταν πως «θυσίασε» την ενότητα του χρόνου προς όφελος της ενότητας του χώρου, συνεπώς κάθε βιβλίο περιείχε αναφορές επικεντρωμένες στην ιστορία συγκεκριμένης περιοχής, και όχι συγκεκριμένης χρονικής περιόδου. Το έργο του Εφόρου αποτελούταν από 29 βιβλία, από τα οποία σήμερα σώζονται κοντά στα διακόσια αποσπάσματα. Αξιομνημόνευτο είναι πως ο συγκεκριμένος ιστοριογράφος βασίστηκε κυρίως σε άλλους ιστοριογράφους και όχι σε αυτοψίες ή μαρτυρίες των πηγών του.
Κάποιες δεκαετίες αργότερα, τη σκυτάλη της καθολικής καταγραφής της ιστορίας πήρε ο Θεόπομπος ο Χίος. Ο Θεόπομπος, ο οποίος υπήρξε σύγχρονος του Φιλίππου της Μακεδονίας και του Μεγάλου Αλεξάνδρου, υπήρξε ένας πραγματικά πολυπράγμων άνθρωπος. Τα σημαντικότερα ιστορικά έργα του ήταν οι «Ελληνικές Ιστορίες», έργα τα οποία πραγματεύονταν τους πολέμους μεταξύ των Ελλήνων (Πελοποννησιακό Πόλεμο και την ηγεμονία της Σπάρτης μετά από αυτόν), και οι «Φιλιππικές Ιστορίες», οι οποίες ενέτασσαν μεγάλο τμήμα της ιστορίας των Ελλήνων αλλά και των βαρβαρικών λαών, δίνοντας έμφαση στην προσωπικότητα του Μακεδόνα Βασιλέα. Από τις «Φιλιππικές Ιστορίες» διασώζονται μεγάλα αποσπάσματα, τα οποία δείχνουν την ενασχόληση του συγγραφέα με αρκετές περιοχές μακριά από τον τόπο διαμονής του, ωστόσο κατηγορήθηκε από τους μεταγενέστερους πως ο λόγος του διανθιζόταν με στοιχεία μυθολογίας, όπως άλλωστε και το έργο του πατέρα της ιστορίας, Ηροδότου.
Η συνέχεια ήρθε από τον Ποσειδώνιο από την Απάμεια, ιδρυτής φιλοσοφικής σχολής στην Ρόδο, έκανε την δική του προσπάθεια να καταγράψει την ιστορία όλου του γνωστού τότε κόσμου. Καθώς τότε οι συνθήκες ήταν ευνοϊκότερες, μια και η Ρώμη είχε κατακτήσει ήδη μεγάλο τμήμα της Μεσογείου. Ο Ποσειδώνιος εκμεταλλεύτηκε την κατάσταση αυτή, επισκεπτόμενος πολλές φορές τη Ρώμη, στην οποία και σύλλεξε πληροφορίες για την ιστορία της Ιταλίας και της Δυτικής Μεσογείου. Τα έργα του πραγματεύονταν κυρίως την περίοδο από το 145 π.Χ. μέχρι το 87 π.Χ. και είχαν, πέραν της ιστορικής αφήγησης, αρκετές πληροφορίες για τα ήθη και τα έθιμα της εποχής, αλλά και τις δομές των κοινωνιών των περιόδων στις οποίες αναφερόταν. Υπήρξαν και αρκετά στοιχεία ηθικολογίας στο έργο του, μέσω των οποίων προωθούσε ουσιαστικά την ιδέα πως τα ρωμαϊκά ήθη ήταν ανώτερα από τα αντίστοιχα των ανατολικών λαών, και συνεπώς η κατάκτηση των τελευταίων από τους Ρωμαίους ήταν δικαιολογημένη.
Το έργο του Ποσειδωνίου, μαζί με εκείνο του Εφόρου, ενέπνευσαν την πιο επιτυχημένη, ίσως, προσπάθεια από όσες έγιναν στην αρχαιότητα για την καταγραφή της παγκόσμιας Ιστορίας. Προφανώς, η αναφορά είναι στο έργο του Διόδωρου Σικελιώτη, ο οποίος συνέγραψε την «Ιστορική Βιβλιοθήκη». Η «Ιστορική Βιβλιοθήκη» απαρτίζεται από 40 βιβλία και αναφέρεται σε ολόκληρη την περίοδο από τη δημιουργία του κόσμου μέχρι και την έναρξη των Κελτικών πολέμων του Καίσαρα. Η βιβλιοθήκη, σε αντίθεση με τα προηγούμενα έργα στα οποία αναφερθήκαμε, περιέχει βιβλία για την προϊστορική Αίγυπτο, τη Μέση Ανατολή, αλλά και εκτενείς αναφορές στην Ελλάδα της Μυκηναϊκής περιόδου. Καθώς ο Διόδωρος Σικελιώτης είχε πρόσβαση στα έργα των προαναφερθέντων ιστοριογράφων, αλλά και σε αρκετές ακόμα πηγές, συνέταξε το πληρέστερο έργο της περιόδου εκείνης. Σε αντίθεση επίσης με τα υπόλοιπα έργα που αναφέρθηκαν, μεγάλο μέρος του έργου του Διοδώρου διασώζεται ακόμα και σήμερα, ενώ το έργο του περιλαμβάνει και αποσπάσματα άλλων έργων, βοηθώντας τον σύγχρονο μελετητή να κατανοήσει, τι πραγματεύονταν τα πρωτογενή εκείνα έργα.
Εν κατακλείδι, υπήρξαν αρκετοί ιστορικοί στην Αρχαιότητα, οι οποίοι κατέβαλλαν σημαντικές προσπάθειες για την ενιαία και καθολική καταγραφή της μέχρι τότε ιστορίας. Πάνω στις απόπειρες εκείνες, πάτησαν αργότερα «γίγαντες» της επιστήμης αυτής, για να συνθέσουν την Παγκόσμιο Ιστορία του Πολιτισμού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Durant Will (1965), Παγκόσμιος Ιστορία του Πολιτισμού (μτφρ Ανδρέας Φραγκιάς), εκδόσεις Συρόπουλος
- Παγκόσμια Ιστορία, greek-language.gr, Διαθέσιμο εδώ
