Της Θεοδώρας Αλικάκου,
Στην αρχαιότητα, οι άνθρωποι, έχοντας μία ζωή στενά συνδεδεμένη κι άμεσα εξαρτώμενη από τη φύση, θεοποίησαν στοιχεία της φύσης, όπως οι ποταμοί, οι πηγές, οι άνεμοι κ.ά. Προκαλούσαν δέος στον άνθρωπο της εποχής και προσπαθούσε έτσι θεοποιώντας τα, από πολύ νωρίς κιόλας, να αποκτήσει την εύνοιά τους κι ό,τι αυτά του προσέφεραν. Ειδικότερα, η λατρεία των ποταμών συναντάται στην ποίηση και στην τελετουργία. Μάλιστα, στην Ιλιάδα του Ομήρου στη ραψωδία Υ (στ4-9), ο Δίας συγκαλεί συγκέντρωση των θεών στον Όλυμπο, όπου παρευρίσκονται όλοι οι ποταμοί κι απουσιάζει μόνο ο Ωκεανός. Ακόμα, ο Ησίοδος στη Θεογονία αναφέρει ότι κατά την ένωση της Τηθύος και του Ωκεανού γεννήθηκαν 3.000 ποταμοί, νύμφες κι Ωκεανίδες.
Έπειτα, κάθε πόλη λάτρευε τον δικό της ποταμό και τη δική της πηγή. Πρόκειται για ένα είδος τοπικής λατρείας. Πραγματοποιούνταν θυσίες προς τιμήν τους, είχαν δικά τους ιερά, ενώ, σύμφωνα με τον Πίνδαρο, ήταν σύνηθες τα αγόρια και τα κορίτσια, όταν ενηλικιώνονταν, να προσέφεραν τα μαλλιά τους σε αυτούς. Στην αρχαία ελληνική τέχνη συναντάμε συχνά προσωποποιήσεις τους. Απεικονίζονται με ανθρώπινα αλλά και ζωώδη χαρακτηριστικά, ο ποταμός Αχελώος για παράδειγμα απεικονίζεται ως μισός άνθρωπος και μισός ταύρος.
Ο ποταμός Κηφισός, ο οποίος διατρέχει την Αττική, στην αρχαιότητα είχε συνεχόμενη ροή. Η λατρεία του λάμβανε χώρα στο Φάληρο και στον Ωρωπό. Στο Αμφιάρειο του Ωρωπού, ο Κηφισός λατρευόταν σε κοινό βωμό μαζί με τον Αχελώο, τις νύμφες και τον Πάνα. Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Κηφισός εγκλώβισε τη νύμφη Λειριόπη στα νερά του κι έτσι γεννήθηκε ο Νάρκισσος. Επιπλέον, ο Κηφισός θεωρείται ο τόπος απαγωγής της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα. Στις όχθες του υπήρχε άγαλμα του γιου της Μνησιμάχης, ο οποίος έκοψε τα μαλλιά του για τον Κηφισό.
Στην αρχαία ελληνική τέχνη συναντάμε προσωποποιήσεις του Κηφισού. Χαρακτηριστικότερη είναι η απεικόνισή του στο δυτικό αέτωμα του Παρθενώνα, στο οποίο απεικονίζεται η διαμάχη του Ποσειδώνα και της Αθηνάς για το ποιος θα επικρατήσει στην Αθήνα. Βρίσκεται στην άκρη της σύνθεσης κι αναπαρίσταται ως γυμνός άντρας, ο οποίος στηρίζεται στο ένα του χέρι ως ένδειξη ότι πάει να σηκωθεί. Φορά ιμάτιο, ενώ λείπουν το κεφάλι, τμήματα των χεριών και των ποδιών. Η απεικόνιση του στο αέτωμα του Παρθενώνα τονίζει τη σημασία του για την πόλη της Αθήνας. Επίσης, κι άλλοι ποταμοί απεικονίζονταν στα αετώματα των ναών των πόλεων π.χ. ο Αλφειός κι ο Κλαδέος στο αέτωμα του ναού του Διός στην Ολυμπία.
Στη σημερινή εποχή, ο σύγχρονος άνθρωπος έχει πλήρως απομυθοποιήσει, θα λέγαμε, τους ποταμούς και τη συμβολή τους. Όχι μόνο δεν σέβεται το φυσικό περιβάλλον, αλλά το μολύνει και το καταστρέφει. Είναι γνωστό ότι στους ποταμούς καταλήγουν αστικά λύματα, εργοστασιακά απόβλητα και κάθε λογής σκουπίδι. Σημαντική είναι κι η φαρμακευτική ρύπανση που δέχονται κυρίως στις φτωχότερες χώρες, που εξαιτίας της ρίψης φαρμακευτικών αποβλήτων αναπτύσσονται μικρόβια που είναι ανθεκτικά στα αντιβιοτικά και σε άλλα φάρμακα.
Σύμφωνα με το ΙΓΜΕ, έχουν μπαζωθεί 550 χιλιόμετρα συνολικά ρεμάτων και χειμάρρων. Το δυτικό και μεγαλύτερο κομμάτι της πόλης των Αθηνών διέτρεχε ο Κηφισός, του οποίου οι πηγές του βρίσκονταν στην Πάρνηθα κι οι εκβολές του στο Φαληρικό κόλπο, συνολικά μια πορεία 27 χιλιομέτρων. Ο Κηφισός μετατράπηκε σε έναν μεγάλο αυτοκινητόδρομο για να διευκολυνθεί το οδικό δίκτυο. Έχει γεμίσει αστικά λήμματα δημιουργώντας, πλέον, εστία μόλυνσης για την πόλη. Ακόμα, σε πολλά σημεία τα απόβλητα εμποδίζουν τη διέλευση του νερού για να μην αναφέρουμε τις πλημμύρες κατά τις έντονες βροχοπτώσεις.
Γιατί, λοιπόν, η στάση του σύγχρονου ανθρώπου κι ειδικότερα του Αθηναίου άλλαξε τόσο πολύ απέναντι στους ποταμούς; Γιατί στην Αττική υπάρχει αυτή η τάση να καταστρέψουμε καθετί φυσικό; Γιατί υπάρχει αυτή η τόσο έντονη ανάγκη για τσιμεντοποίηση; Η πόλη μας θα μπορούσε να είναι πολύ πιο όμορφη κι ανθρώπινη, με περισσότερο νερό και πράσινο καθώς και βουνά, ενώ έχουμε και ποτάμια και θάλασσα. Η καθημερινότητά μας θα ήταν πολύ πιο ευχάριστη και δεν θα νιώθαμε τόσο συχνά την ανάγκη να αποδράσουμε στην επαρχία. Φαίνεται πως σε αυτό το κομμάτι είμαστε βήματα πίσω…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας, Κηφισός, greek-language.gr, διαθέσιμο εδώ
- Τα ελληνικά ποτάμια στη Μυθολογία και στη Λαϊκή παράδοση, pronews.gr, διαθέσιμο εδώ
- Burkert Walter, Αρχαία Ελληνική Θρησκεία Αρχαϊκή και Κλασσική Εποχή, Εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα, 2015
- Πλάντζος Δημήτρης, Ελληνική Τέχνη και Αρχαιολογία 1200-30 π.Χ. ,Εκδόσεις Καπόν, Αθήνα, 2016
- Της Αθήνας το ποτάμι..Ήταν ανάσα για την πόλη και το κάναμε αυτοκινητόδρομο, freepen.gr, διαθέσιμο εδώ
