Του Γιώργου Τζεμίντιμπη,
Για πολλούς, η Βρετανική Αυτοκρατορία τελείωσε με την παραχώρηση του Χονγκ Κονγκ στην Κίνα το 1997. Η άλλοτε κραταιά δύναμη της Γηραιάς Ηπείρου και των επτά θαλασσών προσπάθησε από τη δεκαετία του ’90 να τηρήσει μια λιγότερο επεμβατική πολιτική στα ζητήματα των πρώην και νυν υπερπόντιων εδαφών της. Χαρακτηριστικό και πολύ πρόσφατο (Οκτώβριος 2024) παράδειγμα είναι η παραχώρηση του αρχιπελάγους Τσάγκος στον Μαυρίκιο, με βάση γνωμοδότηση (2019) του Διεθνούς Δικαστηρίου Δικαιοσύνης για την αποαποικιοποίηση της περιοχής.
Ωστόσο, ο ήλιος της θαλασσοκράτειρας δε λέει ακόμη να δύσει. Οι πολιτικοί, νομικοί και πολιτισμικοί δεσμοί της Βρετανίας με πολλές παλιές αποικίες της είναι ισχυρότατοι, μετεξέλιξη του συστήματος των Κτήσεων (Dominions). Το σύστημα της Κοινοπολιτείας (Commonwealth) αποτελεί ομολογουμένως έναν ιδιαίτερο τρόπο διοίκησης, αφού ο βασιλιάς της Μεγάλης Βρετανίας και της Βόρειας Ιρλανδίας δεν είναι πλέον μονάρχης stricto sensu κυρίαρχος επί αποικιών, αλλά συνταγματικά κατοχυρωμένος αρχηγός δεκαπέντε κρατών της Κοινοπολιτείας. Η Αυστραλία, όμως, απειλεί να αλλάξει την κατάσταση —και η αντίδραση του βασιλιά Καρόλου είναι άκρως ψύχραιμη!
Ο βασιλιάς Κάρολος Γ΄ κι η βασίλισσα Καμίλα, έχοντας συμπληρώσει δύο χρόνια στον βρετανικό θρόνο, έχουν προγραμματίσει την πρώτη τους επίσκεψη ως βασιλέων στην Αυστραλία για τις 18-23 Οκτωβρίου. Θα επισκεφθούν τη Βουλή, κοιμητήρια πεσόντων, την περίφημη όπερα του Σίδνεϋ, κι άλλα πολλά μέρη. Είναι αναμενόμενο, όμως, ότι επί τη ευκαιρία της επίσκεψής τους θα τεθεί εκ νέου στο προσκήνιο το πολιτειακό ζήτημα της Αυστραλίας. Για την ιστορία, η Βρετανία, ήδη μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου, δήλωνε έτοιμη να αποσύρει τους βασιλείς της από την Αυστραλία. Η ίδια η χώρα, όμως, είχε καταψηφίσει σε δημοψήφισμα το 1999 την πρόταση του Αυστραλιανού Δημοκρατικού Κινήματος για την κατάργηση της μοναρχίας με ένα ποσοστό της τάξεως του 54% (οριακό, δηλαδή). Παρ’ όλα αυτά, το συγκεκριμένο κίνημα δεν έχει εφησυχάσει.
Τον Δεκέμβριο του 2023, υποστηρικτές της δημοκρατίας έστειλαν στο ανάκτορο του Μπάκιγχαμ γράμμα, με το οποίο διακοίνωναν την πρόθεσή τους για μελλοντική διεξαγωγή δημοψηφίσματος. Τρεις μήνες μετά, τους απάντησε ο Αναπληρωτής Γραμματέας του Βασιλιά, Νέιθαν Ρος, που τόνισε ότι ο μονάρχης, κατά τις συνταγματικά προβλεπόμενες παροτρύνσεις των υπουργών του, θεωρεί ότι «το αν η Αυστραλία θα γίνει δημοκρατία εξαρτάται από την απόφαση του λαού της. Ομοίως, ο Βασιλιάς θα ταξιδέψει στην Αυστραλία και θα αναλάβει δεσμεύσεις βάσει συμβουλών της Κυβέρνησης της Αυστραλίας.» Η αντισυγκρουσιακή και μειλίχια πολιτική που ακολουθεί το Στέμμα ως προς τις παλαιές αποικίες είναι χαρακτηριστική της μεταπολεμικής περιόδου.
Μάλιστα, ο Αναπληρωτής Γραμματέας σημειώνει πως ο βασιλιάς έλαβε σοβαρά υπόψιν του τα όσα ζητά το Δημοκρατικό Κίνημα κι ότι τους ευχαριστεί για την αποστολή του συγκεκριμένου γράμματος, ένεκεν της αγάπης που τρέφει για τον αυστραλιανό λαό. Ενδιαφέρον, βέβαια, παρουσιάζει κι η στάση των ηγετών του Δημοκρατικού Κινήματος, οι οποίοι έχουν εκδηλώσει πολλές φορές τη συμπάθειά τους προσωπικά για τον βασιλιά και την οικογένειά του. «Ενώ σεβόμαστε τον ρόλο που έχει παίξει η βασιλική οικογένεια για το έθνος μας έως σήμερα, είναι καιρός η Αυστραλία να εκλέξει έναν δικό της να υπηρετήσει ως αρχηγός του κράτους μας. Κάποιον που να μπορεί να εργάζεται για την Αυστραλία σε πλήρες ωράριο».
Βέβαια, τα ευτράπελα δεν έλειψαν στο Αυστραλιανό Δημοκρατικό Κίνημα μετά την ανακοίνωση της περιοδείας των βασιλέων, γεγονός που ξεσήκωσε αντιδράσεις. Μία φαντασμαγορική μπλούζα, πανηγυρική, αναπαριστά τον Κάρολο, την Καμίλα και τον Ουίλιαμ να αποχαιρετούν το «πλήθος» τους, σε μια Περιοδεία Αποχαιρετισμού. Όπως οι γηραιοί ροκστάρ, λοιπόν, έτσι κι οι βασιλείς υπηρέτησαν για χρόνια στο είδος της εργασίας τους, αλλά ο καιρός τους παρήλθε, και πρέπει να κάνουν χώρο να περάσουν νέοι… καλλιτέχνες. Οι φιλομοναρχικοί, βέβαια, βρήκαν άκρως προσβλητική αυτήν την μπλούζα, εστιάζοντας μεταξύ άλλων και στην αρρώστια από την οποία πάσχει η Αυτού Μεγαλειότης, του οποίου το πρόσωπο προσβάλλεται ευθέως.
Παρ’ όλα αυτά, η διαδικασία έγκρισης της διεξαγωγής ενός δημοψηφίσματος δεν είναι εύκολη στην Αυστραλία, αφού αξιώνει ευρεία δημοκρατική νομιμοποίηση: την «υποστήριξη τουλάχιστον του μισού έθνους», και μάλιστα τη ρητή υποστηρικτική πλειοψηφία σε τέσσερις τουλάχιστον από τις έξι πολιτείες της χώρας. Χαρακτηριστικά, εξαιτίας του συστήματος της «διπλής πλειοψηφίας», μόνον οκτώ από τα συνολικά σαράντα τέσσερα προτεινόμενα δημοψηφίσματα έχουν τελικά διεξαχθεί.
Ο τελικός λόγος πρέπει, συνεπώς, να δοθεί στην κυβέρνηση της Αυστραλίας, η οποία και μπορεί να εισηγηθεί το δημοψήφισμα. Ο νυν Πρωθυπουργός της Αυστραλίας, Αλμπανέζε, εκλεγμένος με το Εργατικό Κόμμα, υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής του. Όταν ανέλαβε τα ηνία της εξουσίας, διόρισε αναπληρωτή υπουργό Δημοκρατίας, σηματοδοτώντας έτσι έμπρακτα τη βούλησή του για αλλαγή. Ο προοδευτικός αυτός πρωθυπουργός σκόπευε, κατά τα άλλα, να θέσει ξανά υπόψιν των πολιτών του το ζήτημα της μοναρχίας. Αλλά μετά από σύντομο διάστημα, η απόλυση του παραπάνω υπουργού μετέβαλε το τοπίο. Η δε πρόσφατη αποτυχία του σε ένα ρηξικέλευθο δημοψήφισμα για τα δικαιώματα των Αβορίγινων φαίνεται να καθυστέρησε κι άλλο τα σχέδιά του. Ακόμη, η πολύ καλή σχέση που διατηρεί με τον βασιλιά Κάρολο κι η προγραμματισμένη από καιρό επίσκεψη του τελευταίου τρενάρουν σε τέτοιο βαθμό την επίλυση του πολιτειακού ζητήματος, ώστε η κυβέρνηση να δηλώνει ότι το «δημοψήφισμα δεν αποτελεί πλέον ύψιστη προτεραιότητα».
Η πολιτική αυτή «κωλοτούμπα» θα έχει, κατά πάσα πιθανότητα, συνέπειες στη δημοτικότητα του Αλμπανέζε, ο οποίος, δείχνει να μετριάζει τις πεποιθήσεις του σε πολλά ζητήματα. Το Αυστραλιανό Δημοκρατικό Κίνημα, απ’ τη μία, εξακολουθεί να επιθυμεί Αυστραλό κι εσαεί παρόντα αρχηγό κράτους στην Αυστραλία· το φιλομοναρχικό στρατόπεδο τονίζει τον ακλόνητο και αμερόληπτο ρόλο που παίζει η μοναρχία, η οποία, λένε, διατηρεί τον δημοκρατικό χαρακτήρα της Αυστραλίας, χωρίς να χρειάζεται η χώρα να αποκτήσει Πρόεδρο. Τα ερωτήματα είναι, εντέλει, πολλά: Έχει χώρο η συνταγματική μοναρχία στην εποχή μας; Γίνεται ένας κληρονομικός μονάρχης, χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, να κυβερνά τη χώρα που ανήκε άλλοτε στους Αβορίγινες; Ποιο το κέρδος από μια αβασίλευτη δημοκρατία; Αυτά κι άλλα πολλά τα απάντησε ο Διαφωτισμός, που παρουσίασε δύο οδούς, το ίδιο, μάλλον, αξιόπιστες και αναξιόπιστες, αφού ο παράγοντας της διαφθοράς δεν παύει ποτέ να είναι ισχυρός. Αλλά, όπως είπε ο βασιλιάς Κάρολος, πολύ δημοκρατικά για βασιλιάς, το μέλλον της Αυστραλίας θα κριθεί από τους Αυστραλούς.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Where to see The King and Queen in Canberra and Sydney, Australian Government, διαθέσιμο εδώ
- King says a republic is up to Australian people, BBC, διαθέσιμο εδώ
- Activists welcome King’s visit with ‘farewell tour’ merch, BBC, διαθέσιμο εδώ
