Της Ελένης Καραγιάννη,
Το Chicano Art Movement (CAM) αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα πολιτικά και πολιτιστικά κινήματα που γνώρισε η ιστορία μας. Δεν μπορούμε να το εντάξουμε αποκλειστικά σε μία κατηγορία, καθώς δεν αφορά εξ ολοκλήρου την πολιτική ή τον πολιτισμό, αλλά και πλήθος άλλων ζητημάτων που άπτονται της καθημερινότητας, της προσωπικής ταυτότητας και αυτοπροσδιορισμού, καθώς και τον αγώνα ενάντια στη καταπίεση και την εκμετάλλευση των μειονοτήτων. H Chicano Art είναι μία μορφή κοινωνικού ακτιβισμού, όπως κάθε τέχνη είναι ακτιβισμός και κάθε ακτιβισμός τέχνη.
Πώς ξεκίνησε;
Αυτό που ενέπνευσε, αλλά, και έθεσε τα θεμέλια του CAM ήταν το αποκαλούμενο El Movimiento– Chicano Movement, το οποίο ξεκίνησε περίπου στις αρχές της δεκαετίας του 1960, και ήταν η πρώτη συστηματική και ολοκληρωμένη απόπειρα ένωσης των Μεξικανών της Αμερικής. Βασικός σκοπός του κινήματος ήταν να δοθεί φωνή και πραγματικός λόγος στους Λατίνους στη Νότιοδυτική Αμερική, με την ελπίδα εξάπλωσης αυτής σε όλη την ήπειρο. Τα ζητήματα που απασχόλησαν το κίνημα αφορούσαν την πολιτική και κοινωνική φωνή που απουσίαζε από τους Μεξικανούς, με κύριες αναφορές στην αστυνομική βία και τη συνεχόμενη διάκριση που δέχονταν, στον πόλεμο του Βιετνάμ, την παντελή έλλειψη δομών υγείας και εκπαίδευσης, καθώς και την γενική αναγκαστική αποστασιοποίηση των μεξικανών από τον δημόσιο λόγο. Με λίγα λόγια, ήταν ένα κίνημα δικαιωμάτων, ένα κίνημα που έκαναν απλοί άνθρωποι, για να κερδίσουν αυτά που εμείς θεωρούμε δεδομένα και που, πολλές φορές, δεν τα αξιοποιούμε καν.
Το El Movimiento αποτέλεσε κίνημα που δεν μπορούσε να καταταχτεί στον χρόνο: έκανε λόγο για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Αλλά και ενέπλεξε με απλότητα και συγχρονισμό όλες τις ηλικίες, διαδηλώνοντας για τα δικαιώματα όλων ανεξαιρέτως των Μεξικανών. Παιδικές, εφηβικές, νεανικές φωνές μιλούσαν για τα δικαιώματα τους, μιλούσαν για το μέλλον που τους είχαν κλέψει από την κούνια. Αλλά και άτομα μεγαλύτερης ηλικίας χρησιμοποιούσαν τις γνώσεις τους, με σκοπό να αναδείξουν τη σημαντικότητα της ιστορίας τους, να υπενθυμίσουν στους νεαρότερους την κουλτούρα και τον πολιτισμό τους σε μία προσπάθεια να μην γίνουν ένα με την αμερικάνικη κοινωνία, να μην περάσει στη λήθη αυτή η μοναδική λατινική κληρονομιά.
Από το El Movimiento στο Chicano Art Movement
Η τέχνη ήταν μονόδρομος για την ανάδειξη όλων αυτών των ζητημάτων. Μέσω της εικονογράφησης, της ζωγραφικής σε δημόσιους χώρους, των εκδηλώσεων κ.α., οι μεξικανοί προσπάθησαν να αναδείξουν τα προβλήματα τους, να κρατήσουν ζωντανή τη ταυτότητα τους και να παλέψουν για να μην παραμείνει στο «αθέατο» ο πολιτισμός τους. Και τα κατάφεραν.
Η τέχνη Chicano αφορούσε, πάνω κάτω, τα ίδια ζητήματα με το εν λόγω κοινωνικό-πολιτικό κίνημα, δίνοντας έμφαση στα φυλετικά στερεότυπα και την ανισότητα, την ανισομερή κατανομή της αμερικανικής γης από το κράτος, τον συστηματικό αποκλεισμό των Μεξικανών από τον πολιτικό και κοινωνικό λόγο της Αμερικανικής κοινότητας, την δουλεία, τις ανισότητες στην εργασία, καθώς και πλήθος άλλων παρόμοιων ζητημάτων. Ενδιαφέρον έχει να τονίσουμε πως για άλλη μια φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, οι γυναίκες έδωσαν διαφορετική χροιά στο κίνημα, μιλώντας για έμφυλα στερεότυπα, για την πατριαρχία και τις κοινωνικές κατασκευές του φύλου. Ωστόσο, θα αφιερώσουμε μία ξεχωριστή παράγραφο για αυτό, γιατί της αξίζει.
Η βασική εικόνα που πρέπει να κρατήσουμε από το κίνημα είναι η αμφισβήτηση των κοινωνικών και πολιτικών νορμών, η καταπάτηση της πολιτικής αυθεντίας και η προσπάθεια να αντικατασταθεί η «Λευκή» μονοφωνία από τη πολυφωνία όλων των λαών της Αμερικής. Η μεγαλύτερη έμπνευση της τέχνης Chicano έρχεται από τις μετεπαναστικές μεξικανικές ιδεολογίες, την ευρωπαϊκή τεχνική ζωγραφικής και έκφρασης, την προ-κολομβιανή τέχνη (στην οποία βλέπουμε κεραμικά, γλυπτά κ.α.) και το πιο σημαντικό, από την κουλτούρα και τις παραδόσεις των Λατίνων.
Οι επικρατέστεροι «μοχλοί πίεσης» που κατείχε η τέχνη Chicano ήταν η δημιουργία εικόνων σε δημόσιους χώρους, και αυτό ήταν που την διαφοροποίησε από το γενικότερο μεξικανικό κίνημα που χρηματοδότησε η αμερικανική κυβέρνηση και εντάχθηκε στις αίθουσες των μουσείων. Δημόσιοι χώροι, δρόμοι, κτήρια κ.λπ., ήταν ο χώρος δράσης των Chicano, αλλά και εικονογράφηση, οι αφίσες και τα πλακάτ συνόδεψαν αυτή την πορεία. Σε αυτές τις καλλιτεχνικές εκφράσεις θα δούμε καρικατούρες, πρόσωπα με τονισμένα χαρακτηριστικά, πολλά χρώματα με διαφορετικές χροιές, εικόνες με πλήθος ανθρώπων να επαναστατούν, και κάποια σημαντικά σύμβολα. Για παράδειγμα, ένα πολύ χαρακτηριστικό σύμβολό τους αποτελούσε το αγκαθωτό συρματόπλεγμα, με το οποίο καυτηρίαζαν την ύπαρξη δύο κόσμων στην Αμερική.
Το συρματόπλεγμα αφορούσε τον αποκλεισμό από κάθε λογής δικαιώματα και λόγο στην αμερικανική ήπειρο, αλλά και ταίριαζε απόλυτα με το δεύτερο πυρηνικό τους σύμβολο, τις εικόνες από τα λεγόμενα “barrio”. Το “barrio” ήταν οι γειτονιές μέσα στις αμερικανικές κοινωνίες στις οποίες ζούσαν αποκλειστικά οι Λατίνοι, εμφανώς στιγματισμένοι και απομονωμένοι από την υπόλοιπη κοινωνία. Με δικούς μας όρους, ήταν κάτι σαν τις σημερινές γειτονιές στην Ελλάδα, στις οποίες κατοικούν αποκλειστικά μειονότητες, όπως μετανάστες, αλλοδαποί, ή Μουσουλμάνοι. Οι εν λόγω γειτονιές παρουσιάζονταν αρκετά συχνά στη τέχνη Chicano, απεικονίζοντας την μερική αποδοχή των ανθρώπων αυτών από τις κυβερνήσεις αλλά και από τους κατοίκους.
Το Chicano Art Movement σε μία φεμινιστική σκοπιά
Όπως υποσχεθήκαμε, αξίζει να αναφερθούμε στη φεμινιστική χροιά του κινήματος, με τις γυναίκες να παλεύουν, ξανά στην ιστορία, περισσότερο από κάθε άλλη κοινωνική ομάδα, για τα αυτονόητα. Οι γυναίκες του κινήματος δέχονταν συστηματικές διακρίσεις, όχι μόνο, εκτός αλλά και εντός της κοινότητος. Εν γένει, την εποχή εκείνη, τα έμφυλα στερεότυπα ήταν στο ζενίθ τους, οπότε οι γυναίκες παγκοσμίως δέχονταν αλλεπάλληλες διακρίσεις, και ήταν στο δίλημμα «καριέρα-οικογένεια». Οι Λατίνες, όμως, καλούνταν να επιλέξουν και ανάμεσα στο φεμινισμό και την λατινογενή ταυτότητα τους, καθώς δεν μπορούσαν να «επαναστατήσουν» και για τα δύο μαζί. Ο φεμινισμός την εποχή εκείνη αφορούσε μόνο τις λευκές γυναίκες, αλλά και το κίνημα Chicano δεν ήθελε να ταυτιστεί το όνομα του με φεμινιστικές δηλώσεις. Εδώ οφείλουμε να συγκρατήσουμε και να θαυμάσουμε δύο μεγάλα ονόματα γυναικών που πρωτοστάτησαν στην τέχνη Chicano και αγωνίστηκαν και ενάντια του σεξισμού και της πατριαρχίας, της Judy Baca και της Judithe Hernadez.
Το Chicano Art Movement αποτέλεσε καθοριστικής σημασίας «διανομέα» πολιτισμού και κληρονομιάς και τα έργα της εποχής αυτής έχουν μείνει να αγωνίζονται κατά της καταπίεσης και εκμετάλλευσης των ανθρώπων, μέχρι και σήμερα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- What Was the Chicano Art Movement?, artnews.com, διαθέσιμο εδώ
