Του Κωνσταντίνου Γκότση,
Ο πληθωρισμός των τελευταίων ετών που βίωσαν αρκετές χώρες του πλανήτη και ιδίως οι Δυτικές οικονομίες, οι οποίες είχαν να αντιμετωπίσουν κάτι τέτοιο πολλές δεκαετίες. Η πληθωριστική αυτή κρίση, με τα αίτιά της, καθώς και ο τρόπος που ανταποκρίθηκαν οι Κεντρικές Τράπεζες (ιδίως οι μεγάλες) για την αντιμετώπισή της αποτελεί και συνεχίζει να αποτελεί μία ενδιαφέρον μελέτη περίπτωσης, τόσο για τον ακαδημαϊκό τομέα όσο και για την αγορά.
Πέραν των ανεπτυγμένων (Δυτικών) οικονομιών, που από τη μία, βίωσαν ένα σοβαρό σοκ, αλλά από την άλλη, μέχρι στιγμής, αντιμετωπίζουν την κρίση με σχετικά μικρό κόστος, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι αναδυόμενες οικονομίες τα τελευταία έτη. Όταν ο πληθωρισμός άρχισε να κλιμακώνεται, με υψηλότερους ρυθμούς σε σχέση με τις αναπτυγμένες αγορές, οι Κεντρικές Τράπεζες των αναδυόμενων κινήθηκαν πιο γρήγορα (όχι και ορθά ή αποτελεσματικά σε όλες τις περιπτώσεις). Για παράδειγμα, οι Κεντρικές Τράπεζες της Βραζιλίας, της Ρωσίας και της Τουρκίας αύξησαν τα επιτόκια τον Μάρτιο του 2021, ακολουθώντας και περαιτέρω «σύσφιξη».
Στον αντίποδα, οι Κεντρικές Τράπεζες στις ανεπτυγμένες χώρες αντέδρασαν με καθυστέρηση. Για παράδειγμα, η Fed αύξησε για πρώτη φορά τα επιτόκια πολιτικής της ένα έτος μετά, τον Μάρτιο του 2022, παρότι ο πληθωρισμός είχε δείξει ανοδικές τάσεις ήδη από το καλοκαίρι του 2021, ενώ η ΕΚΤ ακολούθησε με την πρώτη της αύξηση τον Ιούλιο του 2022, ρίχνοντας, μάλιστα, την ευθύνη σχεδόν αποκλειστικά στον Ρωσοουκρανικό Πόλεμο και στα προβλήματα των εφοδιαστικών αλυσίδων, που προκλήθηκαν από τις αναδιατάξεις στο εμπόριο κατά την περίοδο της έξαρσης του Covid-19 και τους σχετικούς περιορισμούς.
Ωστόσο, παρά αυτόν τον ετεροχρονισμό στις αυξήσεις των επιτοκίων, ο πληθωρισμός στον ανεπτυγμένο κόσμο έχει επιστρέψει στον στόχο τώρα, αφήνοντας άφθονο χώρο στις Κεντρικές Τράπεζες των προηγμένων οικονομιών να συνεχίσουν να μειώνουν τα επιτόκια. Ενδεικτικά, τον Αύγουστο του τρέχοντος έτους, ο διάμεσος ρυθμός πληθωρισμού μεταξύ των οικονομιών της G7 έπεσε κάτω από τον στόχο πληθωρισμού 2% για πρώτη φορά από τα μέσα του 2021.
Οι αναδυόμενες οικονομίες, κατά μέσο όρο, καταγράφουν υψηλότερο πληθωρισμό. Εξετάζοντας μια ομάδα 16 μεγάλων αναπτυσσόμενων χωρών (εκτός της Κίνας), ο διάμεσος ρυθμός πληθωρισμού εξακολουθεί να είναι 3,6%, περίπου 0,6 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερος από τον διάμεσο στόχο πληθωρισμού τους 3%. Φυσικά, υπάρχουν ορισμένες χώρες – η Νότια Αφρική και η Ουγγαρία για παράδειγμα- που επανέφεραν με επιτυχία τους ρυθμούς πληθωρισμού στο επίπεδο-στόχο τους, ωστόσο αποτελούν εξαίρεση στο σύνολο.
Το παραπάνω γεγονός οφείλεται στην ιδιαίτερη δυναμική των αναδυόμενων αγορών. Όταν οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν τα δικά τους προβλήματα πληθωρισμού, αυτό καθιστά πιο δύσκολο για τις αναδυόμενες οικονομίες να αντιμετωπίσουν τα δικά τους προβλήματα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η αυστηρότερη νομισματική πολιτική των ΗΠΑ τείνει να απορροφά κεφάλαια από τις αναδυόμενες οικονομίες και η επακόλουθη αποδυνάμωση των νομισμάτων τους καθιστά πιο δύσκολο για τις Κεντρικές Τράπεζες να περιορίσουν τον πληθωρισμό. Πράγματι, τα τελευταία χρόνια ήταν μια κακή περίοδος για τα νομίσματα των αναδυόμενων αγορών, ενώ, σε γενικές γραμμές, το δολάριο είναι, σε ονομαστικούς όρους, περισσότερο από 10% ισχυρότερο από ό,τι στα μέσα του 2021.
Σήμερα, δεδομένου ότι η Fed έχει μπει σε κύκλο μείωσης των επιτοκίων της, το δολάριο αναμένεται να υποτιμηθεί (έναντι των νομισμάτων των αναδυόμενων αγορών, εκτός αν υπάρξει ισχυρότερος παράγοντας υποτίμησης των δικών τους νομισμάτων). Ως συνέπεια, συνολική χαλάρωση των νομισματικών συνθηκών των ΗΠΑ θα πρέπει να ωθήσει σε εκροές κεφαλαίων προς τις αναδυόμενες οικονομίες (καθώς θα παρουσιάζουν οι τίτλοι σταθερού εισοδήματος σε εκείνες τις αγορές καλύτερες αποδόσεις), βοηθώντας τα νομίσματά τους να ενισχυθούν και τους ρυθμούς πληθωρισμού τους να τεθούν περαιτέρω υπό έλεγχο.
Μια άλλη αποπληθωριστική δύναμη θα πρέπει να έρθει από την Κίνα. Παρά την πρόσφατη κλίση προς την οικονομική τόνωση, αξίζει να υποθέσουμε ότι η αύξηση των εξαγωγών θα συνεχίσει να εμφανίζεται έντονα στην οικονομική στρατηγική του Πεκίνου. Οι φτηνές κινεζικές εισαγωγές είναι όλο και πιο εμφανείς παντού. Ενώ ο ρυθμός αύξησης των παγκόσμιων όγκων εισαγωγών είναι κοντά στο μηδέν, ο ρυθμός αύξησης του όγκου των κινεζικών εξαγωγών είναι περίπου 10%, σύμφωνα με το ολλανδικό ερευνητικό ινστιτούτο CPB. Η κατάκτηση του παγκόσμιου μεριδίου αγοράς από την Κίνα προχωρά με ταχύτητα. Και αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις αναπτυσσόμενες χώρες. Το 2023 ήταν η πρώτη χρονιά κατά την οποία περισσότερο από το ήμισυ του εμπορικού πλεονάσματος της Κίνας προήλθε από άλλες αναπτυσσόμενες χώρες. Αν και αυτό το πλεόνασμα μπορεί να ενοχλεί πολλές αναδυόμενες οικονομίες – που αντικατοπτρίζεται στην αυξανόμενη προθυμία τους να επιβάλλουν εμπορικούς περιορισμούς κατά της Κίνας – θα πρέπει να υπάρχει μια αντιπληθωριστική άνοδος σε όλα αυτά.
Βέβαια, υπάρχουν και οι περιπτώσεις τύπου Βραζιλίας, όπου παράλληλα με την περιοριστική νομισματική πολιτική, εφαρμόζεται επεκτατική δημοσιονομική πολιτική, διατηρώντας μια στενή αγορά εργασίας (για τα δεδομένα της) και υψηλούς ρυθμούς πληθωρισμού στον τομέα των υπηρεσιών. Επίσης, στην Τουρκία η δημοσιονομική πολιτική είναι πολύ «χαλαρή» και η πολιτική της Κεντρικής Τράπεζας εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από τη σταθερότητα της συναλλαγματικής της ισοτιμίας. Αυτό βοηθά στη μείωση του πληθωρισμού των βασικών αγαθών που διακινούνται (28% επί του παρόντος), αλλά όχι των μη εμπορευόμενων υπηρεσιών, όπου ο ρυθμός πληθωρισμού εξακολουθεί να είναι μεγαλύτερος από 73%. Και δεδομένου ότι υπάρχουν άλλες χώρες όπου η πειθαρχία της δημοσιονομικής πολιτικής μπορεί να γίνεται όλο και πιο αμφισβητήσιμη – για παράδειγμα το Μεξικό, η Πολωνία, η Ινδονησία, η Ουγγαρία ή η Ταϊλάνδη – οι Κεντρικές Τράπεζες θα πρέπει να έχουν υπόψη τους τον κίνδυνο οι ελλειμματικοί προϋπολογισμοί να δημιουργήσουν ανεπιθύμητες πληθωριστικές πιέσεις.
Συνεπώς, από τη μία έχουμε αναδυόμενες χώρες που εφάρμοζαν κατά καιρούς, με πλήρη αναποτελεσματικότητα, ανορθόδοξες οικονομικές πολιτικές (βλέπε Τουρκία), που ενίσχυαν τον πληθωρισμό αντί να τον επιβραδύνουν, καθώς είχαν εισέλθει σε παγίδα ρευστότητας. Από την άλλη, η αντίρροπες πολιτικές ανάμεσα σε Κυβερνήσεις και Κεντρικές Τράπεζες (κάτι που αποτέλεσε πρόβλημα και στις ανεπτυγμένες οικονομίες, απλά σε μικρότερο βαθμό) οδηγούν σε αδιέξοδο. Παράλληλα, μην ξεχνάμε πως, παρότι οι ΗΠΑ έχουν ξεκινήσει τη «σύσφιξη», οι πιστωτικές τους συνθήκες είναι ακόμη πολύ χαλαρές.
