Της Μιμής Πασχαλοπούλου,
Όπως όλοι γνωρίζουμε, τις τελευταίες δεκαετίες η κοινωνία έχει υποστεί ραγδαίες μεταβολές. Φυσικά, ο θεσμός της οικογένειας δεν έχει μείνει ανεπηρέαστος, πράγμα το οποίο φαίνεται από τους ρόλους των μελών της, οι οποίοι παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές σε σχέση με παλαιότερα. Αποκορύφωμα αποτελούν τα παιδιά, συμβάλλοντας αποφασιστικά στην κατάρριψη του παραδοσιακού χαρακτήρα της οικογένειας και στην αντικατάστασή του από ένα πιο σύγχρονο μοντέλο.
Μια γρήγορη ματιά στην ιστορία των δικών μας οικογενειών, αρκεί για να καταλάβουμε την διαφορά στο ρόλο των παιδιών, σε σχέση με σήμερα. Στις παραδοσιακές κοινωνίες, o αριθμός των παιδιών ήταν ο διπλάσιος, ακόμα και ο τριπλάσιος, σε σχέση με τον αριθμό των παιδιών που αποφασίζει να κάνει η σύγχρονη μέση οικογένεια, εξυπηρετώντας έτσι πολλούς σκοπούς. Η κοινωνική ένταξη και η αποδοχή ενός ζευγαριού, εξαρτώνταν σε μεγάλο βαθμό από την επιλογή δημιουργίας απογόνων, καθώς η απόρριψή της θεωρούταν κατακριτέα. Τα παιδιά συμμετείχαν έντονα, από μικρή ηλικία, τόσο στις δουλειές του σπιτιού και στη φροντίδα μικρότερων μελών, όσο και σε δουλειές που αποσκοπούσαν στην οικονομική ενίσχυση της οικογένειας, κυρίως σε γεωργικού-αγροτικού είδους. Αντίθετα, στη σημερινή εποχή βλέπουμε πως η οικογένεια εστιάζει στην εκπαίδευση, η οποία αποτελεί μια από τις κύριες ασχολίες των παιδιών. Έτσι, τα παιδιά χαρακτηρίζονται ως εξαρτώμενα μέλη, μιας και είναι αποκλειστικά «μονάδες κατανάλωσης». Σημαντική αλλαγή αποτελεί, επίσης, το ότι πλέον προωθείται και η ακαδημαϊκή εξέλιξη των κοριτσιών, με σκοπό να βγουν στην αγορά εργασίας, σε αντίθεση με παλαιότερα που αυτό προοριζόταν κυρίως για το ανδρικό φύλο.
Διαχρονικά, μια από τις σημαντικότερες λειτουργίες της οικογένειας είναι η μετάδοση αξιών και γνώσεων, καθώς και η κοινωνικοποίηση των μελών της, μέσω διαφόρων ψυχοκοινωνικών μηχανισμών, όπως η μάθηση και η εσωτερίκευση. Τα μεγαλύτερα σε ηλικία μέλη της οικογένειας, όπως γονείς και παππούδες, «διδάσκουν» στα μικρότερα, κανόνες, αντιλήψεις, τρόπους δράσης. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό στη σημερινή εποχή, για την καλύτερη επεξεργασία και τον έλεγχο, του τεράστιου όγκου πληροφοριών που λαμβάνει ένα παιδί από τα Μ.Μ.Ε.. Μπορεί, όμως, να συμβεί και το αντίστροφο; Με την εξέλιξη της τεχνολογίας και την καθημερινή μεταβολή των κοινωνικών συνθηκών, τα παιδιά είναι αυτά που, ορισμένες φορές, καλούνται να μυήσουν τα μεγαλύτερα μέλη σε νέες αξίες, κοινωνικά δεδομένα, όπως και να τους προσφέρουν γνώσεις στον τομέα της τεχνολογίας.
Φυσικά, η οικογένεια καλύπτει την ανάγκη για φροντίδα, αγάπη, στοργή και συναισθηματική στήριξη του ανθρώπου. Η κοινωνία σήμερα ευαισθητοποιείται όλο και περισσότερο σε ζητήματα ψυχικής υγείας των παιδιών, έχοντας ως αποτέλεσμα την διαρκή εξέλιξη του μητρικού και πατρικού ρόλου. Ιδιαίτερα το πατρικό πρότυπο, απομακρύνεται από τον αυταρχικό ανδρισμό του παρελθόντος, και έχει υιοθετήσει χαρακτηριστικά όπως η τρυφερότητα προς τα παιδιά και η ισόβαθμη, με τη μητέρα, συμμετοχή στη φροντίδα τους. Και οι δύο γονείς προσπαθούν να δημιουργήσουν έναν ισχυρό δεσμό με τα παιδιά, θέτοντας παράλληλα όρια, με αυτό να έχει ως αποτέλεσμα την υψηλή λειτουργικότητά τους στην κοινωνία. Άλλωστε, η ασφάλεια που αισθάνεται το παιδί, από τα πρώτα χρόνια της ζωής του, μέσα στη σχέση με τους γονείς, είναι ένας από τους σημαντικότερους δείκτες πρόβλεψης της μελλοντικής του ψυχικής υγείας.
H σημερινή εποχή χαρακτηρίζεται από «παιδοκεντρικότητα». Η οικογένεια επενδύει στα παιδιά της στοργή και χρήματα, για την ευημερία τους και την επιτυχή ένταξη τους στη κοινωνία. Όμως, η επένδυση αυτή αποσκοπεί αποκλειστικά στην εξέλιξη των παιδιών ή λειτουργεί προς συμφέρον των γονέων; Έρευνες δείχνουν πως τα ασυνείδητα κίνητρα των γονέων δεν είναι ποτέ ξεκάθαρα. Η αγάπη για τα παιδιά, τις περισσότερες φορές, είναι αναμφισβήτητη. Ταυτόχρονα, όμως, αναμφισβήτητη είναι και η ενίσχυση και επιβεβαίωση της κοινωνικής θέσης των γονέων, ως αποτέλεσμα της σωστής εξέλιξης των παιδιών, καθώς και η επίκριση και η κοινωνική κατακραυγή της οικογένειας στην αντίθετη περίπτωση. Οι γονείς πολλές φορές δημιουργούν απαιτήσεις απέναντι στα παιδιά τους, για να καλύψουν δικά τους συναισθηματικά κενά και να εκπληρώσουν δικές τους φιλοδοξίες. Με αυτόν τον τρόπο, τα παιδιά έχουν μάθει να αποζητούν, μέσω πράξεων τους και επιτυχιών τους, την επιβράβευση και την επιβεβαίωση από τους γονείς τους. Αυτό παρατηρείται σε όλες τις εποχές, με τη διαφορά κάθε φορά να έγκειται στα στοιχεία που συνιστούν μια «επιτυχημένη ζωή». Το μόνο σίγουρο είναι ότι το κυνήγι της επιβεβαίωσης, είτε όταν την αποζητούν τα παιδιά από τους γονείς τους είτε όταν την επιδιώκουν οι γονείς μέσω των παιδιών τους, εν τέλει καταφέρνει μόνο να δημιουργεί πίεση και άγχος.
Μπορεί οι συνεχείς μεταβολές στη κοινωνία, και κατ’ επέκταση στην οικογένεια, να αποτελούν μια φυσική αντίδραση στην ροή των γεγονότων, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως δεν πρέπει να λαμβάνουμε τα απαραίτητα μέτρα. Η σωστή επικοινωνία μεταξύ γονέων και παιδιών και η συνεργασία με τους ειδικούς, είναι απαραίτητες, ειδικά σε μια εποχή όπου οι ειδήσεις για παιδική κακοποίηση και ψυχοσυναισθηματικές διαταραχές ανηλίκων εμφανίζονται με διαρκώς μεγαλύτερη συχνότητα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Μ. Α. Hogg & G. M. Vaughan, «Κοινωνική Ψυχολογία», Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα, 2010
- Γεράσιμος Α Κολαΐτης & Συνεργάτες, «Σύγχρονη Ψυχιατρική Παιδιού και Εφήβου: Ψυχική Υγεία και Ψυχοπαθολογία», ΒΗΤΑ Ιατρικές Εκδόσεις ΜΕΠΕ, Αθήνα, 2020
- Λουκία Μ. Μουσούρου, «Οικογένεια και οικογενειακή πολιτική», Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα, 2005
