Της Βάσιας Χατζηγεωργίου,
Έχεις αναρωτηθεί ποτέ ποια είναι η σύνδεση μεταξύ υλικών αγαθών και ευτυχίας; Εκφράζεται η ευτυχία ως απόρροια των υλικών αγαθών ή η συγκεκριμένη πεποίθηση δεν αντικατοπτρίζει την άποψη του γενικού συνόλου περί της ευδαιμονίας; Αν και η παραπάνω πρόταση αποτελεί αναμφισβήτητα τη γνώμη πολλών, ένα όμως είναι σίγουρο, πως έρχεται σε αντίθεση με τις απόψεις των υποστηρικτών της κυνικής φιλοσοφίας.
Ποια, όμως, είναι τα χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης φιλοσοφικής σχολής;
Στο σημείο αυτό, αξίζει να αναφερθεί ένα από τα πιο γνωστά ρητά των εκπροσώπων της Κυνικής Φιλοσοφικής Σχολής, το οποίο συνοψίζει, σε μία μόλις φράση, τα χαρακτηριστικά του επαναστατικού αυτού κινήματος που αναδύθηκε στην αρχαία Ελλάδα. Μάλιστα, εμφανίστηκε ως αντίδραση στην κοινωνία της Αθήνας του 4ου αιώνα π.Χ. και τις αξίες που αντιπροσώπευε εκείνη την εποχή.
Ας δούμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή και συγκεκριμένα πως τοποθετούνται χρονικά τα φιλοσοφικά κινήματα και πως διαδέχεται το ένα το άλλο.
Αξίζει να αναφερθεί πως οι διάφορες οργανωμένες κοινότητες που προέκυψαν ανά τα χρόνια και ακολουθούσαν κοινές ιδέες και τρόπους σκέψης ονομάστηκαν φιλοσοφικές σχολές, με την Κυνική Σχολή συγκεκριμένα να εμφανίζεται όχι από τις πρώτες, αλλά σε μεταγενέστερο χρόνο. Προηγήθηκε της Στωικής, αλλά φανερώθηκε μετά τη Σωκρατική, από την οποία μάλιστα επηρεάστηκε σε εξαιρετικά μεγάλο βαθμό, καθώς ο ιδρυτής της Κυνικής Σχολής, ο Αντισθένης υπήρξε μαθητής του Σωκράτη.
Αφού διευκρινίστηκε το χρονικό πλαίσιο κατά το οποίο προέκυψε, αποτελεί αδήριτη ανάγκη η διαδικασία εντοπισμού των καίριων σημείων που πρέσβευε και συνεχίζει να πρεσβεύει.
Ουσιαστικά, η Κυνική Σχολή υποστήριζε την απλότητα και την αυτοσυγκράτηση ως άκρως απαραίτητα στοιχεία για την εύρυθμη λειτουργία της κοινωνίας. Οι ακόλουθοι του κινήματος προσπαθούσαν να ζουν με λιτότητα, αν και θα μπορούσε να αναλογιστεί κανείς πως η στάση τους ήταν ιδιαιτέρως εκκεντρική, στην προσπάθειά τους να εναντιωθούν στην κατάσταση που επικρατούσε. Ήταν βέβαια, κι ένας τρόπος να γίνει περισσότερο κατανοητή η κυνική φιλοσοφία και μάλιστα εύκολα στους πολλούς.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα κυνικής φιλοσοφίας αποτελεί η στάση του Διογένη από τη Σινώπη, ενός από τους πιο φημισμένους κυνικούς, στον οποίο είχε αποδοθεί και το προσωνύμιο «σκύλος», από την αρχαία ελληνική κύων, κυνικός. Ο Διογένης είχε μετατρέψει ένα πιθάρι στο σπίτι του, ενώ μάλιστα παραδέχθηκε κάποια στιγμή στη ζωή του πως ένα παιδί, το οποίο έπινε νερό από τις χούφτες του, με αφορμή την πράξη αυτή, τον ξεπέρασε στη λιτότητα. Αναντίρρητα, οι πεποιθήσεις και ο τρόπος ζωής του επηρέασαν βαθιά την κοινωνία, με τις πράξεις του να προκαλούν ταραχή ακόμη και σήμερα.
Αβίαστα, λοιπόν, από όλα τα παραπάνω ένα από τα θεμελιώδη ερωτήματα που μπορεί να απασχολήσουν τον σύγχρονο άνθρωπο είναι το αν συνεχίζει να υφίσταται η συγκεκριμένη Σχολή και ενδεχομένως αν είναι εύκολο να διακρίνει κανείς εκπροσώπους του κινήματος, στη σημερινή εποχή.
Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι πως σίγουρα δεν υπάρχει επίσημα μια κυνική σχολή, αλλά τα άτομα συνεχίζουν να ασπάζονται κάποια από τα χαρακτηριστικά του τότε κινήματος με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τον σαρκασμό και το χιούμορ, όταν αγγίζει τα όρια του κυνισμού. Επιπλέον, ως αντίδραση στον υλιστικό τρόπο ζωής που επικρατεί, όσα άτομα εκφράζουν τη στροφή προς τη λιτότητα και έναν πιο απλό τρόπο ζωής χωρίς περιττά πράγματα, θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως συνεχιστές του κινήματος στο σήμερα.
Συνοψίζοντας, στο βιβλίο Διογένης και Κυνικοί: Πως να λες όχι θα μπορούσε να αναφερθεί πως η Κυνική Φιλοσοφία επηρέασε βαθιά την κοινωνία και έδωσε το έναυσμα για άσκηση κριτικής και όχι άκριτη υιοθέτηση των προτύπων που προβάλλονται συνεχώς.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- M. D. Usher (επιμ.), Διογένης και κυνικοί: Πως να λες όχι, 2023, Εκδόσεις Διόπτρα
