Της Αναστασίας Δάβαρη,
Τα Οκτωβριανά του 1931 αποτελούν μία από τις πιο καθοριστικές στιγμές της σύγχρονης κυπριακής ιστορίας. Η εξέγερση που ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 1931 ήταν το αποκορύφωμα της συσσωρευμένης δυσαρέσκειας των Κυπρίων λόγω της συνεχιζόμενης βρετανικής καταπίεσης, των οικονομικών δυσχερειών και της έντονης επιθυμίας για ένωση με την Ελλάδα. Τα γεγονότα αυτά, αν και καταστάλθηκαν βίαια από τις βρετανικές αρχές, σηματοδότησαν την αρχή ενός μακρόχρονου αγώνα του κυπριακού λαού για αυτοδιάθεση και ελευθερία.
Η Κύπρος βρέθηκε υπό βρετανική κατοχή το 1878, μετά το τέλος του Ρωσοτουρκικού πολέμου και την υπογραφή της Συνθήκης του Βερολίνου. Η Βρετανία χρησιμοποίησε την Κύπρο κυρίως ως στρατηγική βάση για τον έλεγχο της ανατολικής Μεσογείου. Παρόλο που αρχικά υποσχέθηκε πολιτικά και οικονομικά οφέλη στους Κυπρίους, η διοίκηση του νησιού παρέμεινε υπό αυστηρό βρετανικό έλεγχο. Το 1925, η Κύπρος ανακηρύχθηκε και επίσημα αποικία του βρετανικού στέμματος, ενώ οι ελπίδες των Κυπρίων για πολιτική αυτονομία ή ένωση με την Ελλάδα εξασθένησαν πλήρως.
Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1920, η δυσαρέσκεια των Κυπρίων απέναντι στη βρετανική διοίκηση αυξήθηκε. Οι Κύπριοι αντιμετώπιζαν οικονομικά προβλήματα, κυρίως λόγω των υψηλών φόρων που επέβαλε η βρετανική διοίκηση. Οι κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες αυξήθηκαν και οι πολιτικές ελευθερίες περιορίστηκαν ακόμη περισσότερο. Η οικονομική κρίση που ξέσπασε μετά τη Μεγάλη Ύφεση του 1929 επιδείνωσε την κατάσταση, και η βρετανική άρνηση να συζητήσει οποιαδήποτε προοπτική ένωσης με την Ελλάδα ή αυτονομίας έκανε την κατάσταση ακόμα πιο έκρυθμη.
Tο έναυσμα για την εξέγερση δόθηκε τον Οκτώβριο του 1931, όταν ο Βρετανός Κυβερνήτης Ρόναλντ Στορς επέβαλε νέους φόρους. Στις 21 Οκτωβρίου 1931, μια μαζική διαδήλωση πραγματοποιήθηκε στη πρωτεύουσα του νησιού, Λευκωσία, με βασικό αίτημα την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Οργισμένοι διαδηλωτές συγκεντρώθηκαν έξω από το Κυβερνείο, το οποίο συμβόλιζε τη βρετανική εξουσία και το πυρπόλησαν.
Τα γεγονότα στη Λευκωσία ενέπνευσαν παρόμοιες εξεγέρσεις σε άλλες πόλεις και χωριά της Κύπρου. Διαδηλωτές κατέστρεψαν δημόσια κτίρια και αστυνομικά τμήματα, τα οποία θεωρούνταν σύμβολα της βρετανικής εξουσίας. Η εξέγερση, αν και ξεκίνησε ως ειρηνική διαδήλωση, εξελίχθηκε γρήγορα σε ένα κύμα βίας, καθώς οι Κύπριοι εκδήλωσαν την οργή τους απέναντι στους Βρετανούς αποικιοκράτες.
Η αντίδραση των βρετανικών αρχών ήταν άμεση και ιδιαίτερα σκληρή. Η αποικιακή διοίκηση χρησιμοποίησε στρατιωτικές δυνάμεις για να καταστείλει την εξέγερση, ενώ επιβλήθηκαν αυστηροί περιορισμοί σε όλο το νησί για να ελεγχθεί η κατάσταση. Η βρετανική διοίκηση κήρυξε στρατιωτικό νόμο και προχώρησε σε μαζικές συλλήψεις των ηγετών της εξέγερσης και απλών διαδηλωτών. Μέχρι το τέλος Οκτωβρίου, η εξέγερση είχε κατασταλεί πλήρως, αλλά οι συνέπειές της ήταν μακροπρόθεσμες.
Μετά την καταστολή της εξέγερσης, η βρετανική διοίκηση επέβαλε ακόμη αυστηρότερα μέτρα. Εφαρμόστηκε πλήρης λογοκρισία στον Τύπο, ενώ πολλές εφημερίδες που προωθούσαν την ένωση με την Ελλάδα έκλεισαν. Οι πολιτικές ελευθερίες των Κυπρίων περιορίστηκαν περαιτέρω, ενώ οι πολιτικές οργανώσεις που υποστήριζαν την ένωση τέθηκαν υπό αυστηρό έλεγχο. Οι ηγέτες της εξέγερσης είτε συνελήφθησαν είτε εξορίστηκαν, και οι πολιτικές δραστηριότητες που σχετίζονταν με την ένωση απαγορεύτηκαν πλήρως.
Η περίοδος που ακολούθησε τα Οκτωβριανά έγινε γνωστή ως «Παλμεροκρατία» υπό τον νέο Βρετανό Κυβερνήτη Ρίτσμοντ Πάλμερ, ο οποίος ανέλαβε να διασφαλίσει τη βρετανική κυριαρχία στην Κύπρο. Αυτή η περίοδος χαρακτηρίστηκε από έντονη καταστολή και αστυνόμευση και διήρκεσε μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 1950.
Παρά την αποτυχία της εξέγερσης να επιτύχει την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα ή την ανεξαρτησία της, τα Οκτωβριανά του 1931 αποτελούν μία από τις σημαντικότερες στιγμές του κυπριακού εθνικού αγώνα. Η εξέγερση ανέδειξε την αποφασιστικότητα των Κυπρίων να αντισταθούν στη βρετανική κυριαρχία και να διεκδικήσουν την αυτοδιάθεσή τους. Αν και η βρετανική καταστολή ήταν σκληρή, τα Οκτωβριανά δημιούργησαν τις βάσεις για το εθνικό κίνημα που ακολούθησε.
Η έντονη επιθυμία για ελευθερία που εκφράστηκε στα Οκτωβριανά ενδυναμώθηκε τα επόμενα χρόνια και αποτέλεσε το έναυσμα για τον ένοπλο αγώνα της ΕΟΚΑ (Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών) τη δεκαετία του 1950. Ο ένοπλος αγώνας αυτός, που είχε ως κύριο στόχο την ένωση με την Ελλάδα, οδήγησε τελικά στην ανεξαρτησία της Κύπρου το 1960, παρότι ο στόχος της ένωσης δεν επιτεύχθηκε ποτέ πλήρως.
Σήμερα, τα Οκτωβριανά παραμένουν σύμβολο της αντίστασης των Κυπρίων απέναντι στην αποικιοκρατία και της ακλόνητης επιθυμίας τους για εθνική αυτοδιάθεση. Αποτελούν μία από τις πρώτες μεγάλες στιγμές αμφισβήτησης της βρετανικής κυριαρχίας στην Κύπρο και καθόρισαν τις επόμενες δεκαετίες την πορεία του νησιού προς την ανεξαρτησία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Πολύβιος Πολυβίου (2001), Τα Οκτωβριανά του 1931: Η εξέγερση του κυπριακού λαού, Εκδόσεις Παπαζήση
- Θωμάς Παπαγεωργίου (2014), Η Κυπριακή Ενωτική Κίνηση στην Αθήνα, 1931-1940: οι βρετανικές αντιδράσεις και η στάση των ελληνικών κυβερνήσεων, διδακτορική διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, διαθέσιμο εδώ.
- «Οκτωβριανά» – Κύπρος, Οκτώβρης 1931, edon.org.cy, διαθέσιμο εδώ.
