Της Ταξιαρχούλας Ματζουράνη,
Η έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς τον προηγούμενο μήνα κατέλαβε εξαπίνης, μαθητές και γονείς, της γ’ τάξης ημερήσιων κι εσπερινών Λυκείων της χώρας. Με τα σχολεία κλειστά και εν μέσω καλοκαιρινών διακοπών, το Υπουργείο Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού επέβαλε τροποποιήσεις στη δημόσια εκπαίδευση, αδιαφορώντας για τις άμεσες δυσμενείς συνέπειες που θα επέρχονταν στο πρόσωπό των μαθητών, αν αναλογιστεί κανείς την επικείμενη συμμετοχή τους στις πανελλήνιες εξετάσεις, με σκοπό την είσοδό τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Ειδικότερα, με την υπ’ αριθμ. πρωτ. 76216/Δ2/8-7-24 εγκύκλιο του Γενικού Γραμματέα του ΥΠΑΙΘΑ, κ. Ι. Κατσαρού, δεκάδες μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν το σενάριο της αναγκαστικής μετακίνησής τους κι αλλαγής σχολικού περιβάλλοντος, κατ’ εφαρμογή γενικών αριθμητικών κριτηρίων, σχετικών με τη λειτουργία των τμημάτων επαγγελματικού Προσανατολισμού, στo πλαίσιo της β’ και γ’ τάξης Λυκείου, τις λεγόμενες «κατευθύνσεις». Έτσι, στις ολιγομελείς σχολικές μονάδες, με πρόσχημα τη δυσαναλογία μεταξύ καθηγητών και μαθητών, οι τελευταίοι, θα πρέπει ουσιαστικά να ενταχθούν σε άλλη κοντινή μονάδα, ώστε να παρακολουθούν εκεί τα μαθήματα αυτά.
Συγκεκριμένα, καλούνται «…οι Περιφερειακοί Διευθυντές Εκπαίδευσης σε συνεννόηση με τους Διευθυντές Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, να εξετάσουν τη δυνατότητα μετακίνησης των μαθητών/τριών σε όμορες σχολικές μονάδες, εάν λειτουργούν σε αυτές τμήματα ίδιων Ομάδων Προσανατολισμού κι εφόσον οι συνθήκες το επιτρέπουν…», δίχως περαιτέρω αιτιολόγηση του μέτρου και κατευθυντήριες οδηγίες για την εφαρμογή του. Εκ πρώτης όψεως, φαίνεται ότι δεν προκύπτει άμεση υποχρέωση για μετακίνηση των μαθητών, μόνο παρότρυνση των αρμοδίων, ώστε να εξεταστεί ως ενδεχόμενο, η δυνατότητα μετακίνησής των παιδιών, όπου ο αριθμός των τμημάτων είναι κατώτερος του ορίου.
Ωστόσο, οι υπ’ αριθμ. πρωτ. 101210/Δ2/06-09-2024, 102803/Δ2/11-9-24 και 104109/Δ2-12-9-24, αποφάσεις της Υφυπουργού κ. Ζ. Μακρή, οι οποίες ακολούθησαν, κατέστησαν σαφή τη νέα σχολική πραγματικότητα κι επιβεβαίωσαν τους φόβους και την αγωνία δεκάδων μαθητών και των οικογενειών τους. Αν και υπό το βάρος πιέσεων των πολιτών, εγκρίθηκε η κατά παρέκκλιση λειτουργία, ολιγομελών τμημάτων προσανατολισμού ανά τη χώρα, υπήρξαν και πάλι αναιτιολόγητες εξαιρέσεις (ενδ. ΓΕΛ Ιππείου, 3ο ΓΕΛ Μυτιλήνης).
Ήδη με το άνοιγμα των σχολείων, εκατοντάδες μαθητές πλήττονται άμεσα, καθώς καλούνται να αλλάξουν σχολικό περιβάλλον, με συνέπεια χρονοβόρες μετακινήσεις κι οικονομική επιβάρυνση των οικογενειών τους. Υπό τις νέες αυτές περιστάσεις δε διακυβεύεται μόνο η είσοδός τους στα ανώτατα εκπαιδευτικά και τεχνολογικά ιδρύματα της χώρας, αλλά κι ένα θεμελιώδες συνταγματικό τους δικαίωμά, η πρόσβαση στη δημόσια παιδεία, αφού η αδυναμία ολοκλήρωσης της φοίτησής τους, στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, μοιάζει πολύ πιθανό σενάριο. Στο πλαίσιο αυτό, προκύπτει το εξής ζήτημα: θεμελιώνεται ευθύνη του Δημοσίου κι αν ναι, υπό ποιες προϋποθέσεις;
Γίνεται λόγος για τη λεγόμενη αστική ή εξωσυμβατική ευθύνη του Δημοσίου κι η οποία ρυθμίζεται αναλόγως, στα άρθρα 105 και 106 του ΕισΝΑΚ ως εξής: «Για παράνομες πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων του δημοσίου κατά την άσκηση της δημόσιας εξουσίας που τους έχει ανατεθεί, το δημόσιο ενέχεται σε αποζημίωση, εκτός αν η πράξη ή η παράλειψη έγινε κατά παράβαση διάταξης που υπάρχει για χάρη του γενικού συμφέροντος. Μαζί με το δημόσιο ευθύνεται εις ολόκληρον και το υπαίτιο πρόσωπο, με την επιφύλαξη των ειδικών διατάξεων για την ευθύνη των υπουργών», αλλά και «Οι διατάξεις των δύο προηγούμενων άρθρων εφαρμόζονται και για την ευθύνη των δήμων, των κοινοτήτων ή των άλλων νομικών προσώπων δημόσιου δικαίου από πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων που βρίσκονται στην υπηρεσία τους».
Πρόκειται για την ευθύνη σε αποζημίωση του Δημοσίου, των ΟΤΑ και των ΝΠΔΔ, η οποία δημιουργείται από πράξεις ή παραλείψεις ή υλικές ενέργειες των οργάνων τους, στo πλαίσιo άσκησης δημόσιας εξουσίας. Αναφύονται διοικητικές διαφορές ουσίας, υπαγόμενες (πλέον) στη δικαιοδοσία των τακτικών διοικητικών δικαστηρίων, τα οποία οφείλουν να συνεχίζουν να εφαρμόζουν πάντως, τις σχετικές με την αδικοπραξία, διατάξεις του ΑΚ, ως γενικές αρχές του διοικητικού δικαίου. Απαιτούμενες προϋποθέσεις, για τη θεμελίωση της αστικής ευθύνης του Δημοσίου, οι οποίες πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά είναι οι εξής: α) εκτελεστή πράξη ή παράλειψη ή υλική ενέργεια της Διοίκησης, β) παρανομία αυτής, γ) επέλευση ζημίας στο διοικούμενο, δηλαδή στον πολίτη, δ) σύνδεσμος πρόσφορης αιτιότητας, μεταξύ της παρανομίας και της ζημίας, ε) καταλογισμός της παρανομίας στη Διοίκηση.
α) Εκτελεστή διοικητική πράξη ή παράλειψη ή υλική ενέργεια της Διοίκησης
Αφετηρία όλων, η ύπαρξη εκτελεστής διοικητικής πράξης, δηλαδή, πράξης που εκδόθηκε από διοικητικό όργανο μονομερώς, χωρίς τη συμμετοχή του διοικούμενου κι η οποία επιφέρει/εξωτερικεύει έννομες συνέπειες στο νομικό κόσμο για αυτόν, λ.χ. η έκδοση μιας οικοδομικής άδειας, η πράξη διορισμού ενός δημοσίου υπαλλήλου. Μπορεί αυτή να είναι ατομική, να περιέχει, δηλαδή, εξατομικευμένες ρυθμίσεις ή κανονιστική, να θεσπίζει γενικούς, απρόσωπους κι αφηρημένους κανόνες δικαίου, αναγνωρίζοντας δικαιώματα ή επιβάλλοντας υποχρεώσεις ή ρυθμίζοντας καταστάσεις απροσώπως [ΣτΕΟλ 3919/2010].
Αντίθετα, παράλειψη (εκτελεστή), προκύπτει όταν η Διοίκηση, αν κι υποχρεούται να απαντήσει, εκδίδοντας πράξη, δε το πράττει, λ.χ. η μετά από αίτηση του διοικούμενου, κατ’ άρθρον 4 ΚΔΔιαδ, περίπτωση της παράλειψης οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας. Περαιτέρω, οι υλικές ενέργειες σχετίζονται με την οργάνωση και λειτουργία της Διοίκησης, λ.χ. η χορήγηση ενός εγγράφου στον ενδιαφερόμενο πολίτη, ή κατεδάφιση ενός ακινήτου, η λειτουργία ενός σηματοδότη κλπ.
β) Παρανομία στη συμπεριφορά της Διοίκησης
Απαραίτητο στοιχείο, για τη θεμελίωση της εξωσυμβατικής ευθύνης του Δημοσίου, η παρανομία στη συμπεριφορά της Διοίκησης ή των οργάνων της, η οποία πρέπει να εντοπίζεται κάθε φορά, στην πράξη, παράλειψη, ενέργειά της. Αυτή συνίσταται σε αντίθεση στο Σύνταγμα ή στους κοινούς νόμους, με αποτέλεσμα την παράβαση κανόνα δικαίου, με τον οποίο παρέχεται στον πολίτη-διοικούμενο, συγκεκριμένο δικαίωμα ή έννομο συμφέρον, σχετικό με έννομο υλικό ή άυλο αγαθό.
γ) Ζημία του διοικούμενου
Ως αποτέλεσμα των ανωτέρω, ο διοικούμενος είναι δυνατό να υφίσταται, περιουσιακή ζημία ή ηθική βλάβη, ανάλογα με τη φύση των δικαιωμάτων του, που βλάπτονται. Στην πρώτη κατηγορία, διακρίνουμε δύο υποκατηγορίες, τη θετική και την αποθετική ζημία. Για θετική ζημία γίνεται λόγος, όταν υπάρχει πραγματική μείωση της περιουσίας από το ζημιογόνο γεγονός, ενώ για αποθετική, όταν επέλθει ματαίωση της προσδοκίας για αύξηση της περιουσίας. Αντιθέτως ηθική βλάβη, επέρχεται στο διοικούμενο, όταν βλάπτονται αγαθά σχετικά με την προσωπικότητά του, όπως η ζωή, η υγεία, η ελευθερία, η παιδεία κλπ.
δ) Πρόσφορη αιτιώδης συνάφεια
Τέλος, ανάμεσα στο ζημιογόνο αποτέλεσμα και στην παράνομη συμπεριφορά της Διοίκησης, πρέπει να υπάρχει ο λεγόμενος, σύνδεσμος αιτιώδης συνάφειας, δηλαδή, «κατά τα διδάγματα της κοινής πείρας, η πράξη ή η παράλειψη, να είναι επαρκώς ικανή (πρόσφορη), κατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων να επιφέρει τη ζημία», χωρίς να μεσολαβεί κάποιο απρόβλεπτο φυσικό γεγονός ή κατάσταση ανωτέρας βίας (ΣτΕ 4776/1997, 2692/2009). Η ευθύνη της Δημόσιας Διοίκησης, είναι αντικειμενική, δηλαδή, δεν απαιτείται υπαιτιότητα, δόλος ή αμέλεια, του προσώπου που εξέδωσε την πράξη ή ευθύνεται για την παράλειψη ή την υλική ενέργεια.
ε) Καταλογισμός της πράξης
Ως λογικό επακόλουθο των όσων αναφέρθηκαν, η πράξη ή παράλειψη του Δημοσίου πρέπει πάντα να καταλογίζεται σε όργανό του, δηλαδή, να έγινε κατά την άσκηση της δημόσιας εξουσίας, κατά τη διάρκεια της άσκηση των καθηκόντων του κι όχι εκτός του πλαισίου αυτού, λ.χ. στον ελεύθερο χρόνο ενός δημοσίου υπαλλήλου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ε.Π. Σπηλιωτόπουλος, Εγχειρίδιο Διοικητικού Δικαίου, Τόμος Ι, 2011, Νομική Βιβλιοθήκη.
- Εξωφρενικές συγχωνεύσεις στα Λύκεια!, nealesvou.gr. Διαθέσιμο εδώ.
- Ανάγκασαν μαθητές στη Λέσβο να αλλάξουν ειδικότητες, emprosnet.gr. Διαθέσιμο εδώ.
