Της Γεωργίας Παγιαβλά,
Στο πλαίσιο της ευρύτερης κυριαρχίας της νεοφιλελεύθερης δημοσιονομικής πολιτικής, παρατηρείται μια σταδιακή εκχώρηση των δημόσιων αγαθών και υπηρεσιών στον ιδιωτικό τομέα, με το πρόσχημα της αποτελεσματικότητας και της μείωσης του δημοσιονομικού ελλείμματος. Οι δημόσιες επιχειρήσεις και οργανισμοί πωλούνται στους καπιταλιστές με την ίδια δικαιολογία, αλλά και με το επιχείρημα ότι αποτελούν μονοπώλια ή ότι στρεβλώνουν τον υγιή ανταγωνισμό και τη λειτουργία της αγοράς. Τέλος, προβάλλεται η αιτιολογία ότι επιβαρύνουν οικονομικά το Δημόσιο χωρίς να υπάρχει λόγος.
Η δημόσια υγεία είναι ένας από τους σημαντικότερους τομείς που έχουν επηρεαστεί από τις πολιτικές του νεοφιλελευθερισμού. Οι βασικές αρχές που διέπουν τη δημόσια υγεία, όπως η ισότιμη πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας και η φροντίδα για το κοινό καλό, έχουν σταδιακά παραμεριστεί υπέρ της ιδιωτικοποίησης και της εμπορευματοποίησης. Η δημιουργία του Ωνασείου, παρότι συνδεδεμένη με την κοινωνική προσφορά, αντικατοπτρίζει την ευρύτερη τάση όπου οι ανεπαρκείς δημόσιες υπηρεσίες οδηγούν στη δημιουργία ή ενίσχυση ιδιωτικών, φιλανθρωπικών ή μη, κέντρων υγείας που λειτουργούν παράλληλα ή σε συνεργασία με το κράτος. Το Ωνάσειο καλύπτει ένα κενό που δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει το δημόσιο σύστημα υγείας, επιβεβαιώνοντας πως οι ελλείψεις στη δημόσια παροχή υπηρεσιών δημιουργούν το κατάλληλο έδαφος για ιδιωτικές πρωτοβουλίες. Ο τιμοκατάλογος των ιατρικών επισκέψεων στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο ευθυγραμμίζεται με τις νεοφιλελεύθερες πρακτικές, όπου η ευθύνη για την υγεία μετακυλίεται στον πολίτη, και η πρόσβαση σε ποιοτικές υπηρεσίες συχνά εξαρτάται από την οικονομική του δυνατότητα. Συγκεκριμένα, η εξέταση σε πρωινό ιατρείο κοστίζει €60, ενώ οι απογευματινές επισκέψεις έχουν υψηλότερο κόστος. Η εξέταση από Διευθυντή κοστίζει €100, από Αναπληρωτή Διευθυντή €90, και από Επιμελητή €80. Αξιοσημείωτο είναι ότι το κόστος αυτών των επισκέψεων δεν καλύπτεται από κανένα ασφαλιστικό ταμείο, με αποτέλεσμα ο ασθενής να επωμίζεται το πλήρες οικονομικό βάρος.
Παράλληλα, απαιτείται χρηματική συμμετοχή του ασφαλισμένου για τη η χορήγηση πολλών φαρμάκων και μόνο για χρόνιες σοβαρές παθήσεις χορηγούνται φάρμακα χωρίς την χρηματική συμμετοχή του/της ασθενούς. Στην Ελλάδα, από τις 26 Αυγούστου του 2024, τέθηκαν σε εφαρμογή οι αυξήσεις τιμών σε 700 φάρμακα, σύμφωνα με ανακοίνωση του υπουργού Υγείας. Στις ΗΠΑ, από τον Ιούλιο του 2021 έως τον Ιούλιο του 2022, οι τιμές σε 1.216 συνταγογραφούμενα φάρμακα αυξήθηκαν κατά μέσο όρο 31,6%, ξεπερνώντας τον πληθωρισμό του 8,5%, σύμφωνα με έκθεση του Υπουργείου Υγείας των ΗΠΑ. Με αυτόν τον τρόπο, η δημόσια υγεία από ένα συλλογικό αγαθό μετατρέπεται σε προϊόν που αγοράζεται και πωλείται.
Αυτή η τάση δεν περιορίζεται μόνο στους τομείς της υγείας ή της κοινωνικής πρόνοιας, αλλά έχει διεισδύσει και στα πανεπιστήμια, όπου οι αρχές της δημόσιας εκπαίδευσης υποχωρούν μπροστά στις πιέσεις της αγοράς και του κέρδους. Στις 9 Μαρτίου του 2024, ολοκληρώθηκε η διαδικασία της ψηφοφορίας του νομοσχεδίου για τα μη κρατικά πανεπιστήμια. Οι βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας υπερψήφισαν το νομοσχέδιο ενώ κανένα άλλο κόμμα δεν το υποστήριξε, με την αντιπολίτευση να εκφράζει την έντονη αντίθεσή της στις κυβερνητικές ενέργειες. Από τους 299 βουλευτές, 159 ψήφισαν «ναι», 129 «όχι», και 11 ψήφισαν «παρών». Εν τω μεταξύ, έξω από τη Βουλή πραγματοποιήθηκε ένα μαζικό συλλαλητήριο, το οποίο υπέστη βίαιες επιθέσεις από την αστυνομία, με τη χρήση χημικών και άγριας βίας, τραυματίζοντας οκτώ άτομα. Υπουργοί της Kυβέρνησης προσπάθησαν να δικαιολογήσουν την αστυνομική βία, παραλείποντας να δείξουν βίντεο και φωτογραφίες των φοιτητών που τραυματίστηκαν.
Στη διδασκαλία, η εμπορευματοποίηση είναι ήδη εμφανής, με τους/τις φοιτητές/τριες και τους γονείς τους να επιβαρύνονται με έξοδα για φροντιστήρια και ιδιαίτερα μαθήματα, καθώς και δίδακτρα για μεταπτυχιακά προγράμματα. Η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων θα προσθέσει ένα επιπλέον οικονομικό βάρος στους φοιτητές, οι οποίοι θα κληθούν να πληρώσουν και για προπτυχιακά δίδακτρα. Ο Καβουλάκος (2024) αναφέρει ότι θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν και τα έξοδα διαμονής των φοιτητών στην πόλη όπου σπουδάζουν, αν και αυτό τονίζει ότι αποτελεί ένα πιο γενικό ζήτημα που σχετίζεται με το κοινωνικό κράτος. Παρόλα αυτά, όπως αναφέρει, τα πανεπιστήμια έχουν την αρμοδιότητα και θα έπρεπε να είχαν φροντίσει ώστε να υπάρχουν περισσότερες θέσεις στις φοιτητικές εστίες και να παρέχουν σίτιση για όλους/ες τους/τις φοιτητές/τριες.
Στην έρευνα, η εμπορευματοποίηση εκδηλώνεται μέσω της εξάρτησης από ιδιωτικούς χρηματοδότες και περιοδικά που ελέγχονται από μεγάλες εκδοτικές εταιρείες. Οι εταιρείες που καταρτίζουν τους καταλόγους αξιολόγησης περιοδικών χρησιμοποιούν κυρίως ένα ουσιώδες κριτήριο για την επιλογή τους. Αποκλείουν, ανεξάρτητα από το επίπεδο ή την ποιότητα, κάθε περιοδικό που δημοσιεύει κατά κύριο λόγο ή αποκλειστικά άρθρα από προοδευτικούς, αριστερούς ή μαρξιστές οικονομολόγους. Αντίθετα, εστιάζουν μόνο σε περιοδικά που φιλοξενούν έργα των λεγόμενων mainstream οικονομολόγων, δηλαδή εκείνων που, ακόμα κι αν δεν είναι απλοί υπερασπιστές της καπιταλιστικής δομής της οικονομίας και της κοινωνίας, τουλάχιστον δεν προβαίνουν σε καμία κριτική κατά της.
Οι ερευνητές/τριες και διδάσκοντες/ουσες βρίσκονται υπό έντονη πίεση να αυξήσουν τον αριθμό των δημοσιεύσεών τους σε περιοδικά που περιέχονται σε ranking lists. Η πίεση αυτή έχει αναδείξει μια σειρά προκλήσεων. Καταρχάς, οι ερευνητές/τριες και διδάσκοντες/ουσες μπορεί να αισθάνονται την ανάγκη να ακολουθήσουν μια στρατηγική που επικεντρώνεται στη δημοσίευση σε συγκεκριμένα περιοδικά, πολλές φορές σε βάρος της καινοτομίας και της πρωτοτυπίας. Επιπλέον, η επιθυμία για συμμόρφωση με τις απαιτήσεις των αξιολογήσεων μπορεί να οδηγήσει σε πρακτικές, όπως η «δημοσίευση σε σειρά» (publish or perish), όπου οι καθηγητές δημοσιεύουν περισσότερες μελέτες που μπορεί να μην έχουν την ίδια επιστημονική αξία ή αντίκτυπο. Στις ΗΠΑ, αν δεν δημοσιεύσεις, υπό τις προαναφερθείσες συνθήκες, φεύγεις μόλις λήξει το συμβόλαιο σου. Ίδιες και χειρότερες συνθήκες επικρατούν στη Μ. Βρετανία, καθώς, όποιος/α δημοσιεύει παίρνει τον μισθό του/της, αλλά όποιος/α δεν δημοσιεύει παίρνει το υποπολλαπλάσιο του. Με αυτόν τον τρόπο, προάγουν, προς εξυπηρέτηση ευτελών σκοπιμοτήτων, ένα σύστημα δημοσίευσης που ευνοεί τη χαμηλής ποιότητας και ενίοτε αμφισβητήσιμης αξίας «σαβούρα». Παράλληλα, φράσσουν το δρόμο στη δημοσίευση σημαντικών εργασιών που θα μπορούσαν να προέρχονται από περιθωριοποιημένες φωνές ή εναλλακτικές προσεγγίσεις, είτε για λόγους προσωπικού συμφέροντος (ώστε να μην υποβαθμιστούν οι ίδιοι στις κατατάξεις) είτε για πολιτικούς λόγους.
Η αντίθεση στην ιδιωτικοποίηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης απαιτεί περισσότερα από το να αρνηθούμε την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων. Πρέπει να διεκδικήσουμε ένα δημόσιο πανεπιστήμιο που θα εξυπηρετεί τις ανάγκες της κοινωνίας. Οι προτάσεις περιλαμβάνουν την ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση, τη δημοκρατική αυτοδιοίκηση των πανεπιστημίων, τη χρηματοδότηση ελεύθερης έρευνας και την κατάργηση διδάκτρων στα μεταπτυχιακά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Έθνος (2024). Ιδιωτικά πανεπιστήμια: Πέρασε με 159 «ναι» το νομοσχέδιο μετά από θυελλώδη αντιπαράθεση. Διαθέσιμο εδώ
- ΕΕΦΜ (Ελληνική Εταιρεία Φαρμακευτικού Management), 2022. HΠΑ: Το κόστος των συνταγογραφούμενων φαρμάκων έχει εκτοξευθεί τα τελευταία χρόνια, Διαθέσιμο εδώ
- Εφ. Συν. (2024). Με ψήφους της Ν.Δ. πέρασε το έκτρωμα για τα ιδιωτικά ΑΕΙ, Διαθέσιμο εδώ
- Ναυτεμπορική, 2024. Φάρμακα: Από σήμερα οι αυξήσεις τιμών σε 700 σκευάσματα – Οι νέοι τιμοκατάλογοι Διαθέσιμο εδώ
- Σταμάτης, Γ. (2008). Ο Νεοφιλελεύθερος εναγκαλισμός του Πανεπιστημίου. Εκδόσεις ΚΨΜ. Αθήνα. 2008.
- Ωνάσειο, Διαθέσιμο εδώ
- Ωνάσειο, Διαθέσιμο εδώ
