Του Νίκου Λυκομήτρου,
Την Παρασκευή, η βρετανική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι θα επιστρέψει τα νησιά Τσάγκος στον κεντρικό Ινδικό ωκεανό, γνωστά με την ονομασία Βρετανική επικράτεια του ινδικού ωκεανού, στο Μαυρίκιο. Αυτά τα νησιά ήταν αντικείμενο εδαφικής διαμάχης μεταξύ του Μαυρικίου και της βρετανικής κυβέρνησης για πάνω από 50 χρόνια.
Τον 16ο αιώνα αυτά τα νησιά θεάθηκαν μερικές φορές από Πορτογάλους, χωρίς να στήσουν μόνιμη παρουσία εκεί. Οι πρώτοι ευρωπαίοι που αποίκισαν τα νησιά ήταν οι Γάλλοι τον 18ο αιώνα, και το 1793 ιδρύθηκε η πρώτη φυτεία καρύδας ταυτόχρονα με την ίδρυση της πρώτης αποικίας στα νησιά στην ατόλη Ντιέγκο Γκαρσία. Μετά τους ναπολεόντιους πολέμους τα νησιά πέρασαν στην βρετανική κατοχή, και οι κάτοικοι παρέμειναν σκλάβοι μέχρι το 1840. Το 1965, η βρετανική κυβέρνηση αποφάσισε να διαχωρίσει τα νησιά Τσάγκος από τον Μαυρίκιο με σκοπό να τα παραχωρήσει στις Η.Π.Α ως ναυτική βάση, και στις 30 Δεκεμβρίου 1966 υπέγραψε συμφωνία με τις Η.Π.Α επιτρέποντας την παραχώρηση οποιουδήποτε από τα νησιά Τσάγκος ως ναυτική βάση.
Το 1967 οι κάτοικοι των νησιών άρχισαν να εκτοπίζονται, αρχικά όσοι βρίσκονταν προσωρινά εκτός για κάποια δουλειά, ενώ η βρετανική κυβέρνηση εφάρμοσε ρατσιστικά αφηγήματα για να πείσει για την αναγκαιότητα του εκτοπισμού. Για να εκτοπίσει τους υπόλοιπους κατοίκους, η βρετανική κυβέρνηση άρχιζε να αποσύρει διάφορες σύγχρονες παροχές, και μέχρι ο 1973 αναγκάστηκαν να φύγουν και οι υπόλοιποι κάτοικοι. Ισχυρίστηκαν ακόμα και ότι δεν υπήρχαν κάτοικοι για να δικαιολογήσουν την εκδίωξη των ντόπιων. Οι κυβερνήσεις της Βρετανίας έδωσαν κάποιες αποζημιώσεις στους γηγενείς μόνο χάρη στον εκτεταμένο νομικό αγώνα των εκτοπισμένων και των απογόνων τους, ενώ τα τελευταία χρόνια αρκετά διεθνή δικαστήρια έχουν αναγνωρίσει την ίδρυση βρετανικής αποικίας και τον βρετανικό έλεγχο ως παράνομο και αντισυνταγματικό. Παράλληλα όσοι εκτοπίστηκαν στις Σεϋχέλλες, τον Μαυρίκιο και την Βρετανία είχαν να αντιμετωπίσουν τον ρατσισμό, την φτώχεια και την δυσκολία της προσαρμογής στο νέο περιβάλλον. Η βάση στο νησί Ντιέγκο Γκαρσία αποτελεί κεντρικό σημείο για την ασφάλεια στον Ινδικό ωκεανό.
Το 2010 η Βρετανία κήρυξε μια μεγάλη θαλάσσια περιοχή γύρω από τα νησιά Τσάγκος ως θαλάσσιο καταφύγιο, πράξη η οποία κρίθηκε παράνομη από το Μόνιμο Διαιτητικό Δικαστήριο το 2015, η πρώτη φορά που κάποια κίνηση της Βρετανίας εκεί κρίθηκε παράνομη από διεθνές όργανο. Τα επόμενα χρόνια, παρά τις δηλώσεις της Βρετανίας ότι δεν θα επιτρέψει την επιστροφή των γηγενών κατοίκων στα νησιά, το 2022 άρχισε τις διαπραγματεύσεις για την επιστροφή τους, μετά και από συμβουλευτική απόφαση του ΔΠΔ το 2019 που έκρινε ότι τα νησιά πρέπει να επιστραφούν στον Μαυρίκιο, ενώ οι νομικές μάχες συνέχιζαν με καλά αποτελέσματα για τους εκτοπισμένους και την κυβέρνηση του Μαυρίκιου. Χώρες όπως η Ινδία, στήριξαν σταθερά την κυβέρνηση του Μαυρικίου στην όλη προσπάθεια. Το 2023 ο Ντέιβιντ Κάμερον, πρώην πρωθυπουργός της Βρετανίας και υπουργός στην σημερινή κυβέρνηση Σούνακ πάγωσε τις διαπραγματεύσεις για την επιστροφή των νησιών.
Στις 3 Οκτωβρίου 2024 οι δύο κυβερνήσεις ανακοίνωσαν ότι τα νησιά θα επιστραφούν στον Μαυρίκιο, υπό μια νομική συμφωνία που επρόκειτο να υπογραφεί. Εκτός της ατόλης Ντιέγκο Γκαρσία όπου θα μισθωθεί η βάση για ακόμη 99 χρόνια, πλέον θα επιτραπεί η παλιννόστηση των γηγενών στα υπόλοιπα νησιά, και η βρετανική κυβέρνηση θα πληρώσει κάποιο αδιευκρίνιστο ποσό για την στήριξη των κατοίκων των νησιών μακροπρόθεσμα, και θα προσφέρει αποζημιώσεις. Αυτό το ζήτημα ήταν, για την κυβέρνηση Στάρμερ, ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα της διεθνούς πολιτικής για την Βρετανία, με την κίνηση να έχει επαινεθεί από τον Ο.Η.Ε και άλλα κράτη.
Ωστόσο, τόσο οι Συντηρητικοί στο Ηνωμένο Βασίλειο όσο και οι Ρεπουμπλικάνοι στις Η.Π.Α επικρίνουν την απόφαση, εκφράζοντας φόβο ότι το αρχιπέλαγος θα χρησιμοποιηθεί στο μέλλον σαν βάση κατασκοπείας από την Κίνα με την οποία ο Μαυρίκιος έχει αρκετά καλές σχέσεις, και οι Συντηρητικοί στην Βρετανία θεωρούν την κίνηση αυτή προδοσία. Η βρετανική κυβέρνηση έχει απαντήσει στις εσωτερικές κριτικές με το επιχείρημα ότι η βάση θα παραμείνει υπό βρετανικό έλεγχο. Η συμφωνία γενικά έχει λάβει καλές κριτικές από την διεθνή κοινότητα, όμως έχει επικριθεί έντονα από την κοινότητα των γηγενών, ότι δηλαδή αυτή η συμφωνία ελήφθη χωρίς να εισακουστούν τα αιτήματα τους αλλά και να τους επιτραπεί να συμμετάσχουν στις διαπραγματεύσεις.
Η συμφωνία αυτή αποτελεί την κατακλείδα μιας μακράς περιόδου αγώνων για την κυβέρνηση του Μαυρίκιου και της Τσαγκοσιανής κοινότητας. Δείχνει επίσης, ότι το διεθνές δίκαιο μπορεί να αποτελέσει σύμμαχος των μικρότερων κρατών στην προσπάθεια να πετύχουν τις νόμιμες διεκδικήσεις τους, αλλά μαρτυρά και την απροθυμία των μεγάλων δυνάμεων να παραδώσουν τις ελάχιστες αποικίες που τους έχουν απομείνει, παρά την παράνομη κατοχή τους. Η εκδίωξη των Τσαγκοσιανών, όμως, είναι ένα ακόμη παράδειγμα της ρατσιστικής αντιμετώπισης των ντόπιων πληθυσμών από τους Ευρωπαίους αποικιοκράτες με σκοπό να εγκαταστήσουν παρουσία εκεί. Η συμφωνία, αναμένεται να ενισχύσει τα συμφέροντα και την ισχύ των αφρικανικών εθνών, αλλά και της Κίνας που μπορεί να αποκτήσει έρεισμα σε μια στρατηγική περιοχή στον Ινδικό, αλλά μαρτυρά και την σημαντική μείωση της δυτικής επιρροής, τουλάχιστον σε σχέση με τις αρχές του αιώνα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- How India quietly pushed UK to return Chagos Islands to Mauritius, First Post, διαθέσιμο εδώ
- UK returns Chagos Islands to Mauritius, keeps Diego Garcia base, TRT World, διαθέσιμο εδώ
- “That’s When the Nightmare Started” UK and US Forced Displacement of the Chagossians and Ongoing Colonial Crimes, Human Rights Watch, διαθέσιμο εδώ
