Της Αλίκης Κωστή,
Τα τεστ προσωπικότητας έχουν γίνει ποπ κουλτούρα τα τελευταία χρόνια, η χρήση τους όμως παρατηρείται ότι γίνεται όχι μόνο για λόγους ψυχαγωγίας και διασκέδασης, αλλά και στο πλαίσιο προσλήψεων από αρκετές εταιρίες του εξωτερικού. Κοινό χαρακτηριστικό των περισσότερων τεστ προσωπικότητας είναι ότι βασίζονται στην εκτίμηση που το ίδιο το εξεταζόμενο υποκείμενο έχει για τον εαυτό του, καθώς και στο ότι οι απαντήσεις στις ερωτήσεις που τίθενται έχουν μια «σκάλα», που κυμαίνεται μεταξύ του «συμφωνώ απόλυτα» και του «διαφωνώ απόλυτα».
Ποιά είναι, όμως, τα γνωστότερα τεστ; Φυσικά δεν μπορεί να γίνει συζήτηση για τεστ προσωπικότητας χωρίς να γίνει αναφορά στο Myers-Briggs Type Indicator (εν συντομία MBTI). Είναι ένα τεστ προσωπικότητας που αναπτύχθηκε απο την Isabel Briggs-Myers και τη μητέρα της Katherine Briggs, κατά τη διάρκεια του εικοστού αιώνα. Η έρευνα τους σχετικά με τους τύπους προσωπικότητας ξεκίνησε αρχές του αιώνα, ενώ το τεστ δημοσιεύτηκε τη δεκαετία του ’60. Σημαντική επίδραση στη δουλειά τους είχε το έργο του Ελβετού ψυχολόγου – ψυχιάτρου Carl Jung, για τους ψυχολογικούς τύπους. Είναι δε αξιοσημείωτο ότι ούτε η Isabel Briggs-Myers ούτε η Katherine Briggs ήταν επαγγελματίες ψυχολόγοι.
Το Μbti τεστ περιλαμβάνει ένα σύνολο ερωτήσεων, οι οποίες μετρούν 4 διαστάσεις της προσωπικότητας του ατόμου: την εξωστρέφεια (ή αντιθέτως, την εσωστρέφεια), τη διαίσθηση (ή αντιθέτως, την αίσθηση), τη λογική (ή αντιθέτως, το συναίσθημα), την κριτική (ή αντιθέτως, την αντίληψη) . Στο τέλος της αυτο-αναφοράς, κατατάσσει το άτομο σε έναν τύπο προσωπικότητας με 4 γράμματα, ενώ συνολικά υπάρχουν 16 τύποι προσωπικότητας (παραδείγματος χάριν infp, infj, estp, estj). Η δημοτικότητα του τα τελευταία χρόνια έχει εκτοξευτεί, και οι περισσότεροι άνθρωποι το έχουν δοκιμάσει τουλάχιστον μία φορά. Μάλιστα, υπάρχουν ειδικά social media αφιερωμένα στους τύπους προσωπικότητας (βλ. personality database), όπως και dating apps (βλ. Boo)!
Ποιά είναι, όμως, η επιστημονική τεκμηρίωση του MBTI, και τι γνώμη έχουν ειδικοί στον τομέα της ψυχολογίας για αυτό; Στην πραγματικότητα, το MBTI θεωρείται από μεγάλη μερίδα της επιστημονικής κοινότητας ως ψευδο-επιστήμη. Είναι χαρακτηριστικό, μεταξύ άλλων, ότι κάποιος μπορεί να κάνει το τεστ σήμερα και να το επαναλάβει μετά από λίγες εβδομάδες, και το αποτέλεσμα να είναι διαφορετικό. Και η προσωπικότητα του ατόμου φυσικά δεν είναι τόσο ρευστή ώστε να αλλάζει μέσα σε λίγο καιρό. Δεν απουσιάζουν ωστόσο και οι φωνές ειδικών που τάσσονται υπέρ της εγκυρότητας και χρησιμότητάς του, ενώ, τέλος, πολλοί είναι σκεπτικοί απέναντι στο MBTI, αλλά δεκτικοί απέναντι στους ψυχολογικούς τύπους που περιέγραψε ο Jung (επί των οποίων βασίστηκε το τεστ).
Πράγματι, ένα τέτοιο εργαλείο είναι αρκετά χρήσιμο για την αυτογνωσία του ατόμου και την προσπάθεια συσχέτισης του με τους άλλους. Το να έχει κανείς το κατάλληλο λεξιλόγιο προκειμένου να επικοινωνήσει τις προτιμήσεις του, αλλά και να κατανοήσει και να αποδεχτεί τον εαυτό του είναι πολύ σημαντικά προτερήματα του MBTI (και όλων των τεστ προσωπικότητας). Τα προβλήματα ξεκινούν όταν κάποιος υπέρ-ταυτίζεται με τον υποτιθέμενο τύπο προσωπικότητας που διέγνωσε το τεστ. Κάτι τέτοιο μπορεί να καταλήξει να δικαιολογεί συμπεριφορές που δεν δικαιολογούνται ή να περιορίζει το άτομο σε συμπεριφορές που ταιριάζουν με τον τύπο προσωπικότητάς του, χωρίς να καταλείπεται χώρος για αυτοβελτίωση. Εξάλλου, ο ανθρώπινος ψυχισμός σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να περιγραφεί και να εξηγηθεί από έναν τύπο προσωπικότητας.
Καλή εναλλακτική του MBTI θεωρείται από πολλούς το Big Five τεστ το οποίο μετράει 5 διαστάσεις τις προσωπικότητας του ατόμου: την εξωστρέφεια, τη συγκαταβατικότητα, την ευσυνειδησία, τη δεκτικότητα προς νέες εμπειρίες και τον νευρωτισμό. Σε κάθε μία κατηγορία αντιστοιχούν μάλιστα περισσότερες υποκατηγορίες. Προτερήματα του τεστ θεωρούνται η μη κατηγοριοποίηση του ατόμου σε έναν τύπο προσωπικότητας, καθώς και η σχετική σταθερότητα που παρουσιάζουν τα αποτελέσματα του σε βάθος χρόνου.
Aπό την άλλη, το συγκεκριμένο τεστ δέχεται κριτική καθώς δεν βασίζεται σε κάποια θεωρία (σε αντίθεση με το MBTI) αλλά σε δεδομένα, ενώ πλέον έχουν αναπτυχθεί τεστ που μετρούν 6 διαστάσεις της προσωπικότητας (βλ. HEXACO), αντί για 5. Τέλος, όπως και το MBTI βασίζεται στην αυτό-αναφορά, πράγμα που έχει σαφείς περιορισμούς, από τη στιγμή που το ίδιο το άτομο δεν μπορεί να είναι αξιόπιστος κριτής της προσωπικότητας του (και ακόμη χειρότερα, μπορεί να χειραγωγεί το αποτέλεσμα του τεστ).
Όλα τα παραπάνω υπενθυμίζουν ότι τα δημοφιλέστερα τεστ προσωπικότητας έχουν ατέλειες και περιορισμούς που δεν μπορούν να παραβλέπονται. Η αποτυχία δε, είναι δεδομένη όταν το άτομο εναποθέτει όλες τις ελπίδες του για αυτογνωσία και βελτίωση της ζωής του σε αυτά, αντί να προσπαθήσει να γνωρίσει τον εαυτό του μέσω πιο αποτελεσματικών εργαλείων όπως είναι η τήρηση ενός ημερολογίου, στο οποίο μπορεί να εκφράσει και να επεξεργαστεί τα συναισθήματα και τις σκέψεις του στο πραγματικό βάθος τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Does the Myers-Briggs Test Hold Significance or Is It Merely Pseudo-Science?, Medium.com, διαθέσιμο εδώ
- Lots of Companies Use Personality Tests for Hiring Decisions. Here’s Why That Can Backfire, Νeuroleadership.com, διαθέσιμο εδώ
- The history of the MBTI® assessment, διαθέσιμο εδώ
