Του Βασίλη Γκούρη,
Ο ενθουσιασμός των Δυτικοευρωπαίων για την κλασική αρχαιότητα αναπτύχθηκε σταδιακά τον 18ο αιώνα. Η έντονη αύξηση του εθνικισμού στις μεσοαστικές τάξεις καθώς και η αρχαιολατρία των υψηλών μεσοαστών αποτέλεσαν τις αφετηρίες για τις μετέπειτα λεηλασίες αρχαιοτήτων. Επιπλέον, οι αποικιοκρατικές τάσεις της εποχής συνέβαλαν στον βίαιο «ξεριζωμό» των αρχαιοτήτων και τη μεταφορά τους σε προσωπικές συλλογές ή μουσεία. Οι λεηλασίες αυτές λαμβάνουν μέρος κυρίως τον 19ο αιώνα στην Ελλάδα, όπου Άγγλοι, Γάλλοι και Γερμανοί, εκμεταλλευόμενοι την κατάσταση της τουρκοκρατίας στη χώρα, την απουσία νόμων καθώς και την αδιαφορία των αρχών, είχε ως αποτέλεσμα να αρπάξουν πολλές από τις αρχαιότητές της, πολλές φορές προκαλώντας ζημιές στα κατάλοιπα και διεξάγοντας παράνομες ανασκαφές. Η γνωστότερη περίπτωση αποτελεί η υπόθεση του Έλγιν, που ακόμα και σήμερα «ταλαντεύει» την επικαιρότητα και αποτελεί αντικείμενο συζήτησης, λαμβάνοντας διεθνείς διαστάσεις. Ο Έλγιν, όμως, δεν είναι ο μοναδικός που έπραξε με αυτό τον τρόπο. Η τάση της εποχής επέτρεπε σε πολλούς να πραγματοποιούν τέτοιες ενέργειες, καταφέρνοντας να αρπάξουν πολλές αρχαιότητες από τη χώρα.
Ο ναός της Αφαίας Αθηνάς στην Αίγινα
Το 1811, μια ομάδα αποτελούμενη από 4 αρχαιολάτρες, τους Άγγλους Robert Charles Cockerel, John Foster και Γερμανούς Karl Haller Von Hallerstein και Jacob Link, έπλευσε προς το νησί της Αίγινας για να ερευνήσει τον ναό της Αφαίας Αθηνάς. Φτάνοντας στο νησί άρχισαν να πραγματοποιούν έρευνες και ανασκαφές με την όλη υπόθεση να διαρκεί γύρω στον ένα μήνα. Αποκαλύφθηκαν τα γλυπτά του ναού και και αμέσως ξεκίνησε μια διαμάχη ανάμεσα σε Γερμανούς και Άγγλους για το ποια χώρα θα δεχθεί τα γλυπτά. Η διαμάχη λύθηκε μέσω πλειστηριασμού των γλυπτών που πραγματοποιήθηκε στη Ζάκυνθο. Εκεί, ο εκπρόσωπος του Γερμανού βασιλιά κατάφερε να αγοράσει τα γλυπτά με την προσφορά των 130.000 φράγκων. Τα γλυπτά μεταφέρθηκαν στην Γερμανία και βρίσκονται σήμερα στη Γλυπτοθήκη του Μονάχου.
Κυκλάδες
Μέχρι τον 19ο αιώνα, τα κυκλαδικά ειδώλια και γενικότερα ο κυκλαδικός πολιτισμός, ήταν σχεδόν άγνωστος στη δύση. Με την ανάπτυξη του αρχαιολογικού ενδιαφέροντος και των ανασκαφών στην περιοχή, τα κυκλαδικά ειδώλια προξένησαν το ενδιαφέρον των δυτικοευρωπαίων με αποτέλεσμα πολλά από αυτά να γίνουν περιζήτητα σε συλλογές του εξωτερικού. Τα αντικείμενα αυτά βρίσκονταν σκορπισμένα σε αρχαιολογικού χώρους και τάφους, με αποτέλεσμα να μην αποτελεί δύσκολο να τα αρπάξει κανείς. Ο Charles Newton ήταν μεγάλος λάτρης και συλλέκτης των περίφημων ειδωλίων. Αυτό το έντονο ενδιαφέρον οδήγησε σε πολλές παράνομες ανασκαφές στο νησί και την εμφάνιση τους στο λαθρεμπόριο αρχαιοτήτων. Υπήρχαν περιπτώσεις που ντόπιοι κάτοικοι των νησιών, εκμεταλλεύονταν την κατάσταση και πουλούσαν τα ειδώλια. Σε πολλές περιπτώσεις κατέληγαν σε ιδιωτικές συλλογές ή σε μουσεία που φυλάσσονται ακόμα και σήμερα, όπως αυτό του Λούβρου και το Βρετανικό Μουσείο. Η Δήλος, ως ένα κατεξοχήν έρημο νησί, αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα και ιερότερα της αρχαιότητας. Υπάρχουν μαρτυρίες ότι όποιος κατάφερνε και ερχόταν στο νησί, άρπαζε ό,τι ήθελε από αυτό χωρίς να υπάρξουν επεμβάσεις ή εμπόδια. Αυτά συνήθιζαν να συμβαίνουν σε καιρούς όπου η Ελλάδα δεν ήταν ανεξάρτητη και η Οθωμανική Κυριαρχία δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για τα αρχαία κατάλοιπα, δίνοντας έτσι το δικαίωμα στους δυτικούς να μεταφέρουν οτιδήποτε ήταν της αρεσκείας τους.
Αφροδίτη της Μήλου
Ένα από τα πιο αναγνωρισμένα έργα τέχνης παγκοσμίως αποτελεί η Αφροδίτη της Μήλου. Σήμερα κοσμεί το μουσείο του Λούβρου, δεχόμενο χιλιάδες επισκέπτες καθημερινά για να θαυμάσουν το έργο. Πως όμως κατέληξε εκεί; Το άγαλμα βρέθηκε το 1820 χωρισμένο σε δυο τμήματα . Η Αφροδίτη της Μήλου ανακαλύφθηκε το 1820 από έναν αγρότη της Μήλου, τον Γιώργο Κεντρωτά, καθώς όργωνε το χωράφι του στην περιοχή της αρχαίας πόλης της Μήλου, κοντά στο θέατρο της αρχαίας πόλης. Υπήρξαν έντονες πιέσεις για τη μεταφορά του αγάλματος στη Γαλλία. Στην περιοχή βρισκόταν ο Ολιβιέ Βουτιέ, ένας νεαρός Γάλλος ναυτικός που υπηρετούσε στο γαλλικό πολεμικό πλοίο «Εσταφέτ». Ο Βουτιέ, ο οποίος είχε γνώσεις αρχαιολογίας, συνειδητοποίησε τη σπουδαιότητα της ανακάλυψης και ενημέρωσε τον ανώτερό του, τον υποπλοίαρχο Jules Dumont d‘Urville. Ο Dumont d‘Urville κατέγραψε τις λεπτομέρειες του ευρήματος και αποφάσισε να ενεργήσει για λογαριασμό της Γαλλίας. Εν τέλει, πουλήθηκε για ένα πολύ μικρότερο ποσό από αυτό της πραγματικής του αξίας. Ύστερα μεταφέρθηκε στην Γαλλία και εντάχθηκε στη συλλογή του Λούβρου.
Οι λεηλασίες των αρχαιοτήτων στην Ελλάδα κατά τον 19ο αιώνα, δεν αφορούσαν μόνο μεμονωμένες περιπτώσεις, αλλά ήταν μέρος μιας ευρύτερης διαδικασίας εκμετάλλευσης του αρχαιολογικού πλούτου της χώρας. Οι Δυτικοευρωπαίοι, υποκινούμενοι από το ενδιαφέρον για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και την ανάπτυξη της αρχαιολογίας, αφαίρεσαν μεγάλο αριθμό αρχαιοτήτων από την Ελλάδα, πολλές φορές με την ανοχή ή τη συνέργεια των τοπικών οθωμανικών αρχών. Παρόλο που υπήρξαν και περιπτώσεις συστηματικών ανασκαφών που έγιναν με άδειες, οι περισσότερες από αυτές τις πράξεις θεωρούνται σήμερα, ως πολιτιστική λεηλασία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Y. Hamilakis (2007), The Nation and its Ruins: Antiquity, Archaeology, and National Imagination in Greece, Oxford University Press
- Material and Intellectual Consequences of Esteem for Cycladic Figures, journals.uchicago.edu, Διαθέσιμο εδώ
