Η υπό όρους απόλυση στο πλαίσιο του Ποινικού Δικαίου

Του Παύλου Κουλιάλη,

Η υπό όρους απόλυση αποτελεί έναν θεσμό που προσφέρει σε καταδικασμένους κρατούμενους τη δυνατότητα πρόωρης αποφυλάκισης υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Το μέτρο αυτό δεν εφαρμόζεται τυφλά, αλλά βασίζεται σε αυστηρές νομικές διατάξεις και κριτήρια, τα οποία επιτρέπουν την αξιολόγηση της συμπεριφοράς του κρατούμενου και της επικινδυνότητάς του για την κοινωνία. Η υπό όρους απόλυση συνιστά έναν κρίσιμο μηχανισμό του σωφρονιστικού συστήματος κ

ι έχει ως κύριο στόχο την επανένταξη του ατόμου στην κοινωνία, συμβάλλοντας, παράλληλα, στην αποσυμφόρηση των φυλακών.

Ορισμός και νομικό πλαίσιο της υπό όρους απόλυσης

Η υπό όρους απόλυση αναφέρεται στην πρόωρη αποφυλάκιση ενός καταδικασμένου ατόμου πριν την εκπνοή της συνολικής ποινής που του έχει επιβληθεί, με την προϋπόθεση ότι θα τηρήσει συγκεκριμένους όρους. Στην Ελλάδα, ο θεσμός αυτός διέπεται από το άρθρο 105 του Ποινικού Κώδικα, το οποίο ρυθμίζει τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες ένας κατάδικος μπορεί να αιτηθεί την αποφυλάκισή του.

Σύμφωνα με το νομικό πλαίσιο, ένας κατάδικος μπορεί να αιτηθεί την υπό όρους απόλυση, εφόσον έχει εκτίσει ένα συγκεκριμένο ποσοστό της ποινής του. Το ποσοστό αυτό ποικίλλει, ανάλογα με τη φύση της ποινής και το είδος του εγκλήματος. Για παράδειγμα, για έναν κατάδικο που εκτίει ποινή κάθειρξης απαιτείται να έχει εκτίσει τουλάχιστον τα δύο τρίτα της ποινής του, ενώ για ελαφρότερες ποινές το ποσοστό αυτό μπορεί να είναι μικρότερο. Επίσης, πρέπει να έχει επιδείξει καλή συμπεριφορά κατά τη διάρκεια της κράτησής του.

Οι όροι της αποφυλάκισης μπορεί να περιλαμβάνουν περιορισμούς στην ελευθερία κίνησης, υποχρέωση τακτικής παρουσίας σε αστυνομικά τμήματα ή ακόμα και την παρακολούθηση προγραμμάτων κοινωνικής επανένταξης. Σε περίπτωση που ο κρατούμενος παραβεί τους όρους αυτούς, μπορεί να επανεισαχθεί στη φυλακή για να εκτίσει το υπόλοιπο της ποινής του.

Ο σκοπός της υπό όρους απόλυσης

Ο θεσμός της υπό όρους απόλυσης επιδιώκει την ομαλή επανένταξη του καταδικασμένου στην κοινωνία, με τρόπο που να μειώνει τις πιθανότητες επανάληψης εγκληματικών πράξεων. Το μέτρο αυτό δεν θεωρείται απλώς ως ευεργέτημα προς τον κρατούμενο, αλλά ως εργαλείο της σωφρονιστικής πολιτικής με πολλαπλά οφέλη:

1. Αποσυμφόρηση των φυλακών: Με την υπό όρους απόλυση, μειώνεται ο αριθμός των κρατουμένων στις φυλακές, πράγμα που συμβάλλει στην καλύτερη διαχείριση των σωφρονιστικών ιδρυμάτων και των πόρων του κράτους.
2. Σταδιακή επανένταξη: Η σταδιακή επανένταξη του κρατούμενου στη ζωή εκτός φυλακής, υπό παρακολούθηση και καθοδήγηση, θεωρείται πιο αποτελεσματική από την άμεση απελευθέρωση μετά την πλήρη έκτιση της ποινής, καθώς μειώνει τις πιθανότητες αποσταθεροποίησης ή επανένταξης στην παρανομία.
3. Ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής: Ο σωφρονιστικός στόχος της ποινής δεν είναι μόνο η τιμωρία, αλλά κι η κοινωνική αποκατάσταση. Η υπό όρους απόλυση επιτρέπει στον κρατούμενο να αποδείξει ότι έχει επανενταχθεί στην κοινωνία και είναι πλέον λιγότερο πιθανό να επαναλάβει τις παράνομες πράξεις που τον οδήγησαν στη φυλακή.

Προϋποθέσεις και κριτήρια εφαρμογής

Η απόφαση για την υπό όρους απόλυση δεν λαμβάνεται αυτόματα, αλλά εξετάζεται σε ατομική βάση για κάθε καταδικασμένο, λαμβάνοντας υπόψη μια σειρά κριτηρίων:

1. Συμπεριφορά του καταδικασμένου: Κατά τη διάρκεια της κράτησής του, ο κατάδικος πρέπει να έχει επιδείξει καλή συμπεριφορά, να έχει συμμορφωθεί με τους κανόνες του σωφρονιστικού ιδρύματος και να μην έχει προκαλέσει σοβαρά προβλήματα. Η ενεργός συμμετοχή σε προγράμματα αποκατάστασης ή εκπαίδευσης είναι, επίσης, σημαντικός παράγοντας.
2. Επικινδυνότητα για την κοινωνία: Η πιθανότητα να επαναλάβει εγκληματικές πράξεις ο κρατούμενος αποτελεί κεντρικό κριτήριο για την απονομή της υπό όρους απόλυσης. Αν κριθεί ότι αποτελεί κίνδυνο για τη δημόσια ασφάλεια, η αίτησή του μπορεί να απορριφθεί.
3. Είδος του εγκλήματος: Σε ορισμένες περιπτώσεις, η σοβαρότητα του εγκλήματος μπορεί να επηρεάσει την απόφαση. Για παράδειγμα, σε περιπτώσεις βίας ή εγκλημάτων κατά της ζωής, οι δικαστικές αρχές μπορεί να είναι πιο διστακτικές στην έγκριση της υπό όρους απόλυσης.
4. Έκτιση συγκεκριμένου μέρους της ποινής: Η απαραίτητη χρονική περίοδος που πρέπει να έχει εκτίσει ο κατάδικος για να έχει δικαίωμα αίτησης εξαρτάται από τη φύση της ποινής και της πράξης. Στις περιπτώσεις κάθειρξης για σοβαρά εγκλήματα, οι απαιτήσεις είναι συνήθως αυστηρότερες.

Ο ρόλος της κοινωνικής επανένταξης

Η υπό όρους απόλυση, εκτός από την αποσυμφόρηση των φυλακών, στοχεύει στη βελτίωση της κοινωνικής επανένταξης του καταδικασμένου. Στην ιδανική περίπτωση, η κοινωνία πρέπει να λειτουργεί με τρόπο που να υποστηρίζει την επανένταξη πρώην καταδικασμένων, παρέχοντάς τους ευκαιρίες για εργασία, εκπαίδευση και κοινωνική αποδοχή. Χωρίς αυτά τα μέσα, η πιθανότητα επανεμπλοκής σε εγκληματικές δραστηριότητες αυξάνεται σημαντικά.

Σε πολλές περιπτώσεις, το ίδιο το σύστημα υπό όρους απόλυσης περιλαμβάνει προγράμματα επανένταξης που παρέχουν καθοδήγηση, ψυχολογική υποστήριξη κι επαγγελματική κατάρτιση στους αποφυλακισμένους. Αυτά τα προγράμματα μπορούν να διαδραματίσουν κρίσιμο ρόλο στη μείωση της υποτροπής, καθώς βοηθούν τα άτομα να ενταχθούν και πάλι στην κοινωνία με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και καλύτερες δεξιότητες.

Προβληματισμοί και προκλήσεις

Παρά τα πλεονεκτήματα του θεσμού της υπό όρους απόλυσης, υπάρχουν κι ορισμένες προκλήσεις κι ανησυχίες που συνδέονται με την εφαρμογή του. Ορισμένοι από τους βασικότερους προβληματισμούς περιλαμβάνουν:

1. Επικινδυνότητα: Υπάρχει πάντα η ανησυχία ότι ένας αποφυλακισμένος κρατούμενος μπορεί να επαναλάβει το έγκλημα, ειδικά σε περιπτώσεις που αφορά βίαια αδικήματα. Αυτός ο κίνδυνος μπορεί να υπονομεύσει την εμπιστοσύνη της κοινωνίας στο σωφρονιστικό σύστημα.
2. Επιτήρηση και συμμόρφωση με τους όρους: Η αποτελεσματική παρακολούθηση των αποφυλακισμένων κρατουμένων κι η διασφάλιση ότι τηρούν τους όρους της αποφυλάκισής τους είναι κρίσιμη. Οι μηχανισμοί επιτήρησης, όπως η τακτική αναφορά στην αστυνομία, πρέπει να είναι λειτουργικοί κι επαρκείς για να αποτρέπουν παραβάσεις.
3. Στιγματισμός: Η κοινωνία συχνά είναι διστακτική στην αποδοχή πρώην καταδικασμένων, με αποτέλεσμα να υπάρχει στιγματισμός κι αποκλεισμός. Αυτό μπορεί να την καταστήσει δύσκολη.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ

• Μαργαρίτης Λ., Νούσκαλης Γ., Παρασκευόπουλος Ν, Ποινολογία, Νομική Βιβλιοθήκη, 2020.