Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη: τα παυσίπονα που… πονάνε τον οργανισμό μας

Του Κωνσταντίνου Μεσσαριτάκη,

Σε όλους μας έχει τύχει να αρρωστήσουμε με ένα κοινό κρύωμα ή ίωση και να ανεβάσουμε πυρετό ή να μας πιάσει πονοκέφαλος. Τα συμπτώματα αυτά τα αντιμετωπίζουμε εύκολα με παυσίπονα. Η ιβουπροφαίνη και η ασπιρίνη, δυο ευρέως χρησιμοποιούμενες φαρμακευτικές ουσίες στα κοινά παυσίπονα, ανήκουν στα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα, γνωστά στην επιστημονική ορολογία ως NSAID. Τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα αντιμετωπίζουν φλεγμονές, πόνους, πυρετούς και συνταγογραφούνται συχνά από γιατρούς ως εναλλακτική προς τα στεροειδή αντιφλέγμονώδη, όπως η κορτιζόνη. Παρά την κοινή αντίληψη ότι τα παυσίπονα είναι ακίνδυνα και μπορούν να λαμβάνονται ακόμα και χωρίς συμβουλή γιατρού, στην πραγματικότητα εγκυμονούν πολλούς κινδύνους για την υγεία μας.

Λίστα

Τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα, που κυκλοφορούν στην αγορά με έγκριση από τον Αμερικάνικο Οργανισμό Υγείας (FDA), περιέχουν τουλάχιστον μια από τις παρακάτω δραστικές ουσίες:

• Aκετυλοσαλικυλικό (Acetylsalicylic acid)
• Δεξιβουπροφαίνη (Diclofenac)
• Διφλουνιζάλη (Diflunisal)
• Ετοδολάκη (Etodolac)
• Φαινοπροφένη (Fenoprofen)
• Φλουρβιπροφένη (Flurbiprofen)
• Ιβουπροφαίνη (Ibuprofen)
• Ινδομεθακίνη (Indomethacin)
• Κετοπροφένη (Ketoprofen)
• Κετορολάκη (Ketorolac)
• Μεφαιναμικό οξύ (Mefenamic acid)
• Μελοξικάμη (Meloxicam)
• Ναμπουμετόνη (Nabumetone)
• Ναπροξένη (Naproxen)
• Οξαπροζίνη (Oxaprozin)
• Πιροξικάμη (Piroxicam)
• Σουλινδάκη (Sulindac)
• Τολμετίνη (Tolmetin)
• Σελεκοξίμπη (Celecoxib)

Υπόβαθρο

Προκειμένου να διερευνήσουμε τη δράση των μη στεροειδών αντιφλεγμονόδων φαρμάκων στον οργανισμό μας, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τους βιολογικούς μηχανισμούς με τους οποίους αλληλεπιδρούν. Οι μηχανισμοί αυτοί ονομάζονται ένζυμα COX και παράγουν χημικές ουσίες που ονομάζονται προσταγλανδίνες και θρομβοξάνια. Οι ουσίες αυτές δρουν ως χημικά σήματα, που ρυθμίζουν διάφορες φυσιολογικές λειτουργίες του οργανισμού και διαμεσολαβούν τη φλεγμονή. Τα ένζυμα COX διακρίνονται σε δυο κατηγορίες: COX-1 και COX-2. Τα ένζυμα COX-1 βρίσκονται σχεδόν σε όλους τους ιστούς του σώματος, ενώ τα COX-2 παράγονται μόνο περιστασιακά στους φλεγμαίνοντες ιστούς.

Μηχανισμός δράσης

Τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα αναστέλλουν τη δράση των ενζύμων COX. Η απενεργοποίηση των ενζύμων COX-2 επιφέρει την ανάσχεση της παραγωγής χημικών σημάτων φλεγμονής (προσταγλανδινών) στους φλεγμαίνοντες ιστούς, με αποτέλεσμα τη μείωση του οιδήματος, της θερμότητας και της ερυθρότητας στην περιοχή φλεγμονής, την ανακούφιση του πόνου και την επιστροφή της θερμοκρασίας του σώματος στη φυσιολογική τιμή 36,66^οC. Η απενεργοποίηση των ενζύμων COX-1 μειώνει τη παραγωγή προσταγλαδινών σε όλο το σώμα και ευθύνεται για τις παρενέργειες της λήψης μη στεροειδών αντιφλεγμονώδων φαρμάκων.

Παρενέργειες

Γαστρεντερικό σύστημα:

Τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα βλάπτουν συχνά το εσωτερικό τμήμα του γαστρεντερικού σωλήνα, γνωστό στην επιστημονική ορολογία ως γαστρικό βλεννογόνο. Για αυτό και οι πιο συχνές παρενέργειες αφορούν το γαστρεντερικό σύστημα. Στις παρενέργεις συγκαταλέγονται:

• Ευερεθιστότητα
• Πόνος
• Καούρα
• Αέρια
• Διάρροια ή δυσκοιλιότητα
• Ναυτία
• Εμετοί
• Έλκος
• Αιμορραγία
• Στενώσεις
• Απόφραξη

Καρδιά και αγγεία:

Τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη επεμβαίνουν στη ρύθμιση της συστολής και της διαστολής των αγγείων, καθώς και στην πηκτικότητα του αίματος. Με εξαίρεση την ασπιρίνη (δραστική ουσία ακετυλοσαλικυλικό οξύ), τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα αυξάνουν τον κίνδυνο καρδιαγγειακών συμβάντων:

• έμφραγμα του μυοκαρδίου
• εγκεφαλικό επεισόδιο

Ο Αμερικάνικος Οργανισμός Υγείας, FDA, τονίζει ότι ο κίνδυνος καρδιαγγειακού ή εγκεφαλικού επεισοδίου είναι υπαρκτός είτε συντρέχουν άλλοι κίνδυνοι για την εμφάνιση καρδιαγγειακού ή εγκεφαλικού επεισοδίου είτε όχι. Η προειδοποίηση στα φύλλα οδηγιών των μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων αναφέρει ότι ο κίνδυνος είναι αυξημένος τις πρώτες εβδομάδες της λήψης του φαρμάκου και μεγαλώνει όσο μεγαλώνει η δόση του φαρμάκου.

Τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη με δραστική ουσία τη Σελεκοξίμπη Celecoxib έχουν ιδιαίτερα αρνητική επίδραση στο καρδιαγγειακό σύστημα. Αναστέλλουν επιλεκτικά τα ένζυμα COX-2 και όχι τα COX-1, οπότε αλλάζουν την ισορροπία μεταξύ των αντιθρομβωτικών και των θρομβωτικών ουσιών, που ονομάζονται προστακυκλίνες και θρομβοεξάνια αντίστοιχα. Τα φάρμακα με δραστική ουσία τη Σελεκοξίμπη Celecoxib αντενδείκνυνται σε ασθενείς με ισχαιμική καρδιοπάθεια ή κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου.

Η ασπιρίνη είναι το μόνο μη στεροειδές αντιφλεγμονώδες που χρησιμοποιείται για την αποφυγή καρδιαγγειακών συμβάντων. Μικρές καθημερινές δόσεις ασπιρίνης 81 mg έως 325 mg προλαμβάνουν τον σχηματισμό θρόμβων και για αυτό συνταγογραφούνται σε ασθενείς με αθηροσκλήρωση. Οι υψηλότερες δόσεις δεν βελτιώνουν την αποτελεσματικότητα, αλλά αυξάνουν τις παρενέργειες.

Νεφρά:

Τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη μπορούν να μειώσουν τη ροή του αίματος στα νεφρικά σωληνάρια, οδηγώντας σε καταστροφή και νέκρωσή τους. Στις συχνές παρενέργειες των μη στεροειδών αντιφλεγμονόδων περιλαμβάνονται:

• κατακράτηση νατρίου και υγρών
• υπέρταση
• πρήξιμο στους αστραγάλους
• πρήξιμο στα πόδια

Η χρόνια λήψη ή μεγάλη δόση μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών συνδέεται με

• οξεία νεφρική ανεπάρκεια
• χρόνια νεφρική ανεπάρκεια
• οξεία διάμεση νεφρίτιδα

Συνεπώς, τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα θα πρέπει να αποφεύγονται σε ασθενείς με υποογκαιμία, προηγούμενη νεφρική νόσο, υπόταση ή νεφρική ανεπάρκεια.

Αλλεργίες:

Τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη προκαλούν πολύ συχνά αντιδράσεις υπερευαισθησίας. Οι αλλεργίες μπορεί να οφείλονται σε ένα συγκεκριμένο μη στεροειδές αντιφλεγμονώδες, που στη βιβλιογραφία ονομάζεται εκλεκτική ανταπόκριση, ή σε οποιοδήποτε μη στεροειδές αντιφλεγμονώδες, που ονομάζεται διασταυρούμενη δυσανεξία. Οι κλινικές εκδηλώσεις περιλαμβάνουν:

• κνίδωση
• ρινίτιδα
• άσθμα
• αγγειοοίδημα
• δερματικές βλάβες

Η αλλεργική αντίδραση χρήζει άμεσης ιατρικής αντιμετώπισης.

Ανακεφαλαίωση

Τα μη στεροειδή αντοφλεγμονώδη φάρμακα είναι από τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα φάρμακα στον κόσμο. Παρόλο που διατίθενται χωρίς ιατρική συνταγή, μπορεί να έχουν σοβαρές ανεπιθύμητες παρενέργειες. Οι ασθενείς πρέπει να επικοινωνούν με τους γιατρούς τους σχετικά με τη λήψη μη στεροειδών αντιφλεγμονώδων φαρμάκων, ειδικά εάν πρόκειται να γίνεται συστηματική τους λήψη.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• COX Inhibitors, National Library of Medicine, διαθέσιμο εδώ
• NSAIDs, nhs.uk, διαθέσιμο εδώ
• Nonsteroidal Anti-Inflammatory Drugs (NSAIDs), διαθέσιμο εδώ
• Adverse Effects of Nonsteroidal Antiinflammatory Drugs: An Update of Gastrointestinal, Cardiovascular and Renal Complications, διαθέσιμο εδώ