Της Αντιγόνης Λαπατά,
Αν και με την ανάγνωση του τίτλου, το μυαλό κάποιων από εμάς πηγαίνει στο ομώνυμο άλμπουμ του αιώνιου έφηβου, ήρθε η στιγμή για μια δόση… κυριολεξίας! Και μόνο η λέξη αρκεί για να ξυπνήσει συναισθήματα, να ξεκλειδώσει αναμνήσεις που πιστεύαμε πως είχαμε αφήσει πίσω στα παιδικά μας χρόνια. Θα αφιερώσουμε και πάλι στο παιγνίδι το χρόνο που του αξίζει! Αλήθεια, πόσες φορές, όταν οι περιστάσεις το απαιτούν, δε μας προτρέπουν να είμαστε σοβαροί με τη φράση «Έλα τώρα, σοβαρέψου, δεν είναι ώρα για παιγνίδια!». Μήπως, όμως, συμβαίνει το αντίθετο; Υπολείπεται πράγματι νοήματος η συμβουλή αυτή; Για να δούμε… ώρα να παίξουμε!
Παιγνίδι! Μια διαδικασία που μπορεί να παραπέμπει αποκλειστικά σε στιγμές χαλάρωσης και διασκέδασης, ωστόσο, κάθε άλλο παρά αμελητέα θα την χαρακτηρίζαμε. Αν γυρίσουμε το χρόνο πίσω και εξετάσουμε ενδελεχώς ξεχωριστά κάθε φορά που αρχίζαμε κάποιο παιγνίδι, θα διαπιστώναμε πως πουθενά δεν υπήρχαν οδηγίες χρήσης, γραπτοί κανόνες. Χαρακτηριστικό πώς η χρήση των αντικειμένων μπορούσε πολύ εύκολα να προσαρμόζεται στις επιταγές της φαντασίας μας, πώς ένα μαγικό αυτοσχέδιο ξόρκι αρκούσε για να μετατρέψει ένα απλό δωμάτιο του σπιτιού μας σε κουζίνα εστιατορίου, στοιχειωμένο δάσος, μουσική σκηνή… βλέπουμε, λοιπόν, ότι το παιγνίδι είναι μία ευκαιρία για το παιδί να εμπλουτίσει τις δημιουργικές του ικανότητες, οι οποίες θα του επιτρέψουν να είναι ευέλικτο στη σχολική και επαγγελματική του ζωή. Όσο περισσότερο καλλιεργείται η φαντασία του παιδιού, τόσο πιο εύκολα θα μπορεί να προσαρμόζεται σε προκλήσεις που απαιτούν δημιουργική σκέψη, αντιμετωπίζοντας αποτελεσματικότερα αγχογόνες καταστάσεις.
Στο πλαίσιο αυτό, ενισχύονται τόσο η κριτική του ικανότητα όσο και η πειθαρχία, χωρίς φυσικά η τελευταία να σχετίζεται με τη στείρα και άκριτη υπακοή σε κανόνες. Ειδικότερα, κάθε φορά που το παιδί καλείται να ακολουθήσει συγκεκριμένες οδηγίες, καταλήγει να «κατασκευάζει» στρατηγικές και πολλές φορές οδηγείται σε έναν λαβύρινθο σκέψης πολύ διαφορετικό από αυτόν των συμπαικτών του. Επιπρόσθετα, μαθαίνει να λειτουργεί εντός κάποιων κανόνων, σεβόμενος τους συμπαίκτες-«αντιπάλους» του. Όλοι έχουμε ακούσει κάποιον γονέα να «φρενάρει» την ανυπομονησία του παιδιού του με τη χαρακτηριστική φράση: «Περίμενε, ώσπου να έρθει η σειρά σου». Συνεπώς, η διαδικασία του παιγνιδιού μπορεί να διδάξει και να εμφυσήσει βασικές αρχές, όπως αυτές του αλληλοσεβασμού, της ευγενούς άμιλλας αλλά και του δίπολου «υπομονή-επιμονή». Εξάλλου, για κάθε παιδί απαιτείται διαφορετικός χρόνος μέχρι να επεξεργαστεί και αργότερα να κατανοήσει πλήρως τους κανόνες. Έτσι, είναι μια ευκαιρία για τα παιδιά να διαπιστώσουν πως κάθε άνθρωπος χρειάζεται χρόνο προκειμένου να συμβαδίσει με τα δεδομένα και να μπορέσει να είναι αποδοτικός.
Μία άλλη πτυχή του παιγνιδιού, εξίσου σημαντική, είναι αυτή της επικοινωνίας. Το παιδί μαθαίνει σταδιακά να συνδιαλέγεται με τους συμπαίκτες του με σκοπό το παιγνίδι, που πολύ συχνά εφευρίσκεται από τα ίδια τα παιδιά, να «εξυπηρετεί» τις ανάγκες και τις προτιμήσεις του καθενός. Η ανταλλαγή ιδεών συντελεί σημαντικά στην εξοικείωση του παιδιού με το διαφορετικό, καθώς έρχεται σε επαφή με άλλες ιδέες. Άλλωστε, ακόμα και το ίδιο παιγνίδι μπορεί να παιχτεί με πολλούς διαφορετικούς τρόπους· κατά κάποιο τρόπο, μπαίνεις στον ίδιο κόσμο από πολλές, διαφορετικές πόρτες και την ίδια στιγμή βρίσκεσαι να ανακαλύπτεις νέα σύμπαντα μέσα από την ίδια είσοδο. Ακόμα και όταν λαμβάνει χώρα μόνο υπό την παρουσία μας, χωρίς συντροφιά, η μαγεία αυτή εξακολουθεί να υπάρχει.
Αν παρατηρήσουμε ένα παιδί τη στιγμή που παίζει, αν θυμηθούμε τους εαυτούς μας εκείνες τις στιγμές που μανιωδώς ζητούσαμε το αγαπημένο μας παιγνίδι από τους γονείς μας, γρήγορα θα συνειδητοποιήσουμε κάτι που μάλλον με την πρώτη ματιά σε κάποιους φαίνεται ανησυχητικό· την ανάγκη για απομόνωση. Ε λοιπόν, δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε πως εκείνες οι στιγμές ήταν, ίσως, η ευκαιρία μας να μπούμε σε εκείνον τον συναρπαστικό κόσμο (αποκλείοντας οτιδήποτε μάς αποσπούσε την προσοχή). Μπορούσαμε, όμως, τότε να φανταστούμε πως οι στιγμές εκείνες συνιστούν μία τελέσφορη διαδικασία αυτογνωσίας; Ξεχωρίζοντας κάθε φορά ποιων ειδών παιγνίδια ανταποκρίνονταν στις προτιμήσεις μας, «αγκαλιάζαμε» ποικίλες εκδοχές του εαυτού μας με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του. Στην πορεία, διαπιστώνουμε πως τα τελευταία ήταν κομμάτια από το ίδιο παζλ. Μπορεί να φαίνονταν αταίριαστα μεταξύ τους (από τη μία στιγμή στην άλλη μπορεί να είχαμε βαρεθεί το κυνηγητό και το κρυφτό και να αποφασίσαμε να ανοίξουμε ένα επιτραπέζιο), όμως όλα για να μας κάνουν αυτό που είμαστε σήμερα (και διαρκώς θα το ανακαλύπτουμε).
Μέχρι εδώ όλα καλά… ή μήπως κάπου χωλαίνει αυτός ο τόσο αθώος, όμορφος θεσμός; Τα παιγνίδια που μας έφερναν ως δώρα ίσως να υπηρετούν πάντοτε το ίδιο μοτίβο· δράση και εγρήγορση για τα αγοράκια, φροντίδα, υπευθυνότητα και νοικοκυροσύνη για τα κοριτσάκια. Τα κουζινικά της μικρής δεν τα πειράζει ποτέ ο αδελφός της (αν το κάνει η μόνη εξήγηση είναι πως μεγαλώνοντας θα διευθύνει μια κουζίνα). Τα αυτοκινητάκια του μικρού δεν τολμάει να τα αγγίξει η αδελφή του. Αφού τα κοριτσάκια θα πρέπει να «ανοίξουν σπίτι», τότε σίγουρα θα προτιμήσουν να φροντίσουν τις κούκλες τους, να προσποιηθούν πως μαγειρεύουν, πως πλένουν, πως καθαρίζουν. Όταν δε, θα τα δουν να δίνουν φαγητό στα κουκλάκια τους, που θα ναι πάντα στοιβαγμένα στη σειρά (γιατί ως γυναίκες απεχθάνονται την ακαταστασία), δε θα απορήσουν· «το μητρικό ένστικτο είναι στο αίμα τους». Όταν θα δουν το αγόρι να υποδύεται το στέλεχος μεγάλης εταιρείας, είναι γιατί «τον περιμένει λαμπρό μέλλον, ισχυρή θέση» (όπως αρμόζει εξάλλου σε έναν άνδρα).
Μήπως ήρθε ο καιρός να πετάξουν τα κοριτσάκια τις ποδιές και να παρατήσουν τα επείγοντα τηλεφώνημα τα αγόρια; Ίσως ναι, ίσως πάλι σε κάποιους να αρέσει απλώς το παιγνίδι και τίποτε άλλο. Καμία σκέψη για το μέλλον, κανένα πλάνο, κανένας οιωνός. Μόνο αυτή η στιγμή που το παιδί παίρνει τόσο στα σοβαρά όσο καμία άλλη. Στο κάτω-κάτω, το αντίθετο του παιγνιδιού είναι όχι η σοβαρότητα, αλλά η πραγματικότητα.
Ας μην παίζουν όμως μόνο τα παιδιά. Ας θυμηθούμε κι εμείς αυτά τα παιγνίδια, το λαχάνιασμα από το τρέξιμο κάθε φορά που ανησυχούσαμε πως θα μας βρουν, πως θα μας πιάσουν… Η αντανακλαστική μας μνήμη δε θα μας προδώσει. Τα παιδιά πρέπει να μάθουν να παραμένουν παιδιά· με το κατάλληλο παιγνίδι θα (ξανα)μάθουμε όλοι μαζί να παίζουμε. Και τα παιδιά όταν παίζουν κάθε άλλο παρά αστειεύονται!
